
- •Лексия №1
- •Педмет ва вазифаьои фанни экология.
- •2. Методьои тадыиыотии экология.
- •3. Таърихи тараыыиёти экология.
- •Савольои тестц
- •1.Мафьум дар бораи муьити зист ва шароити маьал
- •2 Муьитьои асосии ьаёт.
- •Савольои тестц
- •2. Организмьо кадом муьитьоро аз худ кардаанд?
- •5. Ыонуни минимумуми ю.Либих чист?
- •1 Омильои экологц
- •2. Таъсири якжояи омильои экологц.
- •Савольои тестц
- •1. Омильои экологц чист?
- •4. Омильои биотц чист?
- •Мавзўи 4 Популятсияи экологц.
- •Мафьум дар бораи популятсия.
- •Сохтори популятсия.
- •Савольои тестц Лексияи 4
- •2. Нишондиьандаи асосии сохтори популятсия иньоанд:
- •3. Популятсия ин...
- •4. Типьои тасимот ва паьншавии фардьои дар дохили популятсия …
- •6. Сохтори синнусолии популятсияьо ин…
- •7. Сохтори генетикии популятсия ин…
- •8. Тавлиди популятсия ин…
- •10. Шумораи популятсия ин…
- •1. Мафьум дар бораи биотсеноз
- •2. Сохтори биотсеноз
- •3 Муносибатьои организмьо дар жамоа
- •Савольои тестц
- •2. Мафьуми биотсеноз чиро ифода мекунад
- •3. Мафьуми биотсенозро аввалин маротиба ки пешниьод карда буд
- •Таысимоти ьаёт дар биосфера.
- •Ыонуниятьои умумии ташкили биосефра.
- •Консепсияи ноосфера.
- •Савольои тестц
- •Биосфераро в.И.Вернадский номида буд…
- •2. Ки аз нуытаи назари илми биосфераро илман асоснок кард.
- •3. Аз нуытаи назари ьозира биосфераро чунин меноманд
- •6. Ыонуни констатнноки миыдори моддаьои зиндаро в.И.Вернадский ифода намоед.
- •8. Ыонуни якуми экодинамикц чунин номида мешавад
- •9. Ыонуни дуюми экодинамикц чунин номида мешавад
- •1. Мафьум дар бораи экосистема.
- •Жараёни энергия дар экосистема.
- •Динамикаи экосистема.
- •Савольои тестц
- •1. Экосистема чист?
- •2. Мафьуми экосистемаро, ки ба илм дохил кард
- •4. Сатьи трофц чист?
- •5 Ыонуни термодинамикие ки дар экосистема
- •7. Маьсули аввалини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •8. Маьсули дуюмини жамоа гуфта чиро мефаьмед
- •9. Суксетсия чист?
- •10. Давраьои дурусти равандьои суксетсияьоро мувофиыи ф.Климентсномбар кунед.
- •I.Намудьои асосии таъсири антропогенц ба биосфера
- •1.Ифлосиьои физикавц – дохил мешаванд:
- •2. Таъсири антрологенц ба сарчашммаи жараён ва гардиши моддаьо.
- •Савольои тестц Лексияи 8
- •1.Сохтор ва таркиби атмосфера
- •2.Манбаьои ифлосшавии атмосфера.
- •3.Оыибати ифлосшавии атмосфера ва муьофиэати атмосфера аз ифлосшавц
- •Савольои тестц
- •2. Аьамияти об дар табиат ва ьаёти инсон.
- •3.Захирахои обхои ширин ва истифодаи онхо
- •4. Бахри Арал, Кули Сарез ва проблемахои оби ширин
- •Савольои тестц
- •Мавзўи 11 Жамоаьои биотикц. Оыилона истифодабарц ва ьифзи он.
- •Таъсири антропогенц ба олами ратсанц ва ьайвонот.
- •3. Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами растанц.
- •4.Оыилона истифодабарц ва ьифзи олами ьайвонот.
- •Савольои тестц
- •1.Олами хайвонот ва растани, кисми мухими
- •3 Ахамияти хайвонот дар бавучудории ландшафт аз хисоби
- •4 Дар натичаи фаъолияти инсон чунин хайвонотхо аз байн рафтаанд.
- •10 Усулхои хифз ва баркарор кардани хойвонотхои шикори.
- •Истифодаи оыилона ва ьифз.
- •Сарватьои заминии жаьон ва Жумьурии Тожикситон, сохтор ва проблемаи ьифз.
- •Истифодаи оыилонаи сарвтаьои заминц.
- •Тасниф, истеьсол ва истифодаи канданиьои фоиданок.
- •Савольои тестц
- •Ва ьифзи муьити зист.
- •1. Таъсири фаъолияти хожагии кишоварзии инсон ба муьити атроф.
- •Истифодаи энергия ва функтсиянокии экосистемаи саноат.
- •Проблемаьои ьифзи муьити атроф, бо алоыамандии афзудани шаьрьо ва истеьсоли саноатц.
- •Савольои тестц
- •Мавзуи 14 Экологияи одам.
- •Экология ва саломатии инсон.
- •3. Муьимтраин проблемаьои экологии муосири жамъият.
- •Мавзўи 15 Проблемаьои ьозираи экологц ва инкишофи устувор.
- •3 Проблемаьои партавьои сахт ва хатарнок, таъсир он ба муьити зист.
- •Савольои тестц
- •1. Раванди интенсивии техногени ва табии инкишофи хок ба чунин
- •2. Шўршавии дуюмини хок, ин …
- •3. Боыимондаьои озуыавц паррандагон, хояндагон ва ьайвоноти калонро ба худ жалб мекунад, ки он боиси …
- •4. Афканишоти ионизасиякунанда –
- •Мавзўи16 Роььои ьалли проблемаьои экологц.
- •1.Баробар намудани тараыыиёти инсоният.
- •2.Танзими тавлид.
- •Инкишофи устувор дар мажмўи глобалии «Жамъият ва табиат».
- •Идоракунии оыилонаи сарватьои табиц.
- •Стратегияи тараыыиёти саноат, энергеника ва мубориза бо ифлоскунандаьо.
- •Стратегияи инкишофи хожагии кишоварзц.
- •7. Нигоь доштани жамоаьои табиц.
- •Савольои тестц
- •1.Баробар кардани тараыыиёти инсоният ин
- •3. Инкигери устувор…
- •4. Барои бошуурона идоракунии бомаьорати иытисодц ва ьифзи табиат лозим аст
- •5. Амалан манбаьои тамомнашаванда доимц ва барыароршаванда сарватьо иньо мебошанд.
- •7. Баланд бардоштани ьосилнокии хожагии кишоварзц иньо мебошанд.
- •8. Бощьои миллц …
- •10 Дар вилояти Сущд чанд то парваришгоь мавжуд аст
Жараёни энергия дар экосистема.
Нигоьдоштани фаъолияти ьаётии организмьо ва гардиши моддаьо дар экосистема аз ьисоби доимо дохилшавии жараёни энергия дар экосистем имконпазир аст. Дар жамъбасти охир ьамаи ьаёт дар Замин аз ьисоби энергияи шуъои Офтоб, ки онро организмьои фотосинтезкунанда дар пайвастаьои алоыаи химиявц моддаьои органикиро мубаддал мекунад, вужуд дорад.
Гетеротрофьо энергияро аз щизо мегиранд. Ьамаи мавжудоти зинда, объекти щизои дигар яъне бо ьам, бо муносибатьои энергетикц алоыаманд. Алоыаи щизоц дар жамоаьо - ин механизмьои додани энергия аз як организм ба организми дигар аст. Дар ьар як жамоа алоыаи трофц дар шабакаи мураккаб печ дар печанд. Организмьои ьар кадом намуд щизои потенсалии дигар намуд аст. Душманони ширинча мисол кирмина ва гамбускц ьафхол, кирминаи магси сирфид, тортанак, паррандаьои ьашаротхўранда ва дигарон шуда метавонад. Аз ьисоби булут дар бешаьои паьнбарг аз якчанд то садьо шакльои гуногуни бандпоён, фитонематодьо, замбўрущьои паразтц ва щайраьо зинадгц карда метавонанд. Даррандаьо одатан аз якнамуд тўъма ба намуди дигар тўъма мегузаранд, ба щайр аз щизои ьайвонц ыобилияти як миыдори ратсанигц низ доранд. Ьамин тавр шабакаи щизо дар биотсенозьо хеле мураккаб ва онро тасавур месозад, ки энергияе, ки ба он дохил мешавад, метавонанд дуруд дароз аз як организм ба орагнизми дигар кўчбандц кунад.
Дар асл кор роьи ьар пораи мушаххаси энергияро жамъ намудан ратсанц хеле кўтоьанд. Вай бо воситаи на бештар 4- 6 звенои ыатор дода мешавад.
Аз пайдарьамии щизогирии якдигарии организмьо иборатаанд. Ьамаи ыаторьое, ки дар оньо роьи сарфшавии ибтидоии вояи энергияро мушоьида кардан мумкин аст, занжири щизо номида мешавад.
Жои ьар як звено дар занжири щизо сатьи трофц номида мешавад. Сатьи якуми трофц- ин ьама ваыт продутсентьо; консументьо алафхўр ба сатьи дуюми трофц; гўштхўрьо, аз ьисоби шакльои алафхўр ба сеюм; дигар гўштхўрьо мутаносибан ба чорум ва щ.
Таъмини энергетики гардишии биологц. Ба ьама, аз ьам паьншудатарин шаклц энергия- равшанц, гармц ьаракат ва барыц маълум аст. Оньо ба фазои муайян ба доро лекин масса надоранд.
Энергия - ин ыобилияти ижро намудани кор аст. Ду категорияи энергия фары кард мешавад: кинетикц ва потенсалц.
Кинетикц - ин энергияи рўшноц, гармц, барыц ва энергияи ьарактаи механикц, бечунчаро ба ьаракат вобаста аст.
Энергияи потентсиалц гўё «захира мекунад» мажмўро яъне агар ьамин хел энергия бошад, потенсиали (захира) онро дар намудьои энергияи кинетикц ба амал жорц намудан мумкин аст. Барои мо хел муьим энергияи потентсиалц, (захира карда шуда) дар моддаьо (сўзишворц, хўрокворц ва монанди иньо) ба энергияи потенсалии дохил карда мешавад.
Энергия дар экосистем аз як шакл ба шакли дигар мегузарад, мувофиыи ыонуни постулати физикц- ыонуни физикц термодинамкц: энергия бавужуд намеояд ва гум намешавад, вай аз як шакл ба шакли дигар мегузарад.
Тажрибаьои минъбадаи физикц, химиявц ва биологц нишон доданд, ки боз ыонуни дигари муьими табиат- ыонуни дуюм термодинамик (ыонуни энтролц): ьангоми кадоме аз табдилёбц набошад ыисми энергия он ба намуди гарми гум мешавад.
Маълум, ки ин хеле талафот аз 50% зиёд аст, ва дар бисёр табадилёбии энергетикц, коэффитсенти таъсири фоиданок (К ТФ) аз 1 то 10 % яъне аз 90 то 99% энергияи ибтидои ьангоми табдилёбц дар намуди гармц гум мешавад.
Ыонуни ба як самт равон гардидан жараёни энергия. Энергияе, ки жамоа мегирад ва продутсентьо аз худ менамояд, пароканда ё якжоя бо биомассаи оньо ба консументьо дода мешавад, ва минъбад, редутсентьо бо пастшавии жараёни дар ьар як сатьи трофц; зеро ки дар жараёни бозгашт (аз редутсентьо ба продутсентьо) миыдори энергияи ночизи аз ибтидо гирифта (максимум 0, 35%) дохил мешавад, баён намудан оид ба «гардиши энергия» мумкин нест; таньо гардиши моддаьо вужуд дорад, жараёни энергияро нигоь медорад.
Массаи органикие, ки растаниьо дар воьиди ваыт бунёд мекунанд маьсули аввалини жамоа меноманд. Афзудани массаи консументьо дар воьиди ваыт маьсули дуюмини жамоа меноманд. Маьсул ба миыдори дар массаи тар ва хушк ё ин, ки дар воьиди энергия шумораи эквалентии жоул ифода карда мешавад.
Ыоидаи аьромц: Ба экосистема миыдори муайяни таносуби маьсули аввалин ва дуюмин хос аст, ки он номи ыоидаи аьроми маьсулиро гирифтааст: дар ьар як миыдори сатьи трофикц миыдори биомассаьо бавужуд оварда дар воьиди ваыт нисбат ба минбаъдаина зиёд аст.
Ыонун (ыоидаи) 10 фоизаи Р. Линыдеман. Гузаштани миёнаи максималии аз як сатьи аьроми экологц ба дигар 10% энергия (ё модда дар ифодаи энергетикц) мувоффиыи ыоида ба оыибатьои номусоид барои экосистемаьо ва сатьи трофии энергияро талаф дода намеорад.
Занжири трофие, ки аз орагнизмьои фотосинтезкунанда сар мешавад, занжири марщзорц ва занжире, ки аз боыимондаьои мурдаи растанц, мурдаьо ва саргини ьайвонот сар мешавад афзоиши занжири бетартибц меноманд.