2. Таысимоти ьаёт дар биосфера.

Дар сатьи Замин дар давраи ьозира мавжудияти зинда дар минтаыаьои васеъ паьн гаштан яхбандиьо ва кратерьо вулыонц тамоман маьруманд. В.И. Вернадский ба «ьамажоя» ьаёт дар биосфера ишора карда буд. Аз ин таърихи сайёраи мо шаьодат медиьад. Ьаёт локин дар обанборьо ва баъд паьн гардида тамоми материкьоро гирифтааст. Оьиста тамоми биосфераро гирифта, ва ин аз бар намудан ба анжом нарасидааст. Аз ин имконияти потенсалц мутобиышавии организмьо дар мавзеьои гуногун шаьодат медиьад.

Баъзе шакльои ьаёти (дар ьолати леталц) – аз амали абсолютии сифр то + 180 °С зинда монда метавонанд.

Барои як ыатор бактерияьо нуытаи ниьоии болоии фишор дар атрофии 12. 000 атмосфера ыарор дорад, ки ыобилияти ьаётиашонро гум намекунанд. Аз дигар тараф тухм ва спораьои ратсаниьо ьайвоноти майда дар анабоза ыобиляти ьаётии худро дар ваккум пурра нигоь доштан дорад. Угритсаьои уксуси (нематодаьо) дар чалаки уксуси жўшида истода, боыц мемонанд.

Як ыатор микроорганизмьо дар консентратсия гардидан маьлули намакьо, аз жумла купороси мис, фториди натрий, дар намакьои сергашта зиндагц карда метавоанд.

Бактерияьои сулфурц маьлули дитсемолярии кислотаи сулфат ыобилият дошт ва дода доранд. Як ыатор инфузорияьо шуои бо вояи 3 млн маротиба зиёд аз ьолати табии сатьи Замин ыобилияти нигоь доштан дорад ва баъзе бактерияьо дар дегьои реакторьои ядрои ёфт шудаанд.

Бо баробари ин таысимоти ьаёт дар биосфера хеле нобаробаранд. Он дар биёбон, тундра, жуыурии уыёнусьо дар баландьо хеле заиф рушд кардаанд, кадоме, дар дигар ыитъаьои биосфера хеле бисёр ва гуноугншакланд.

Аз ьама бештар моддаьои зинда дар ьудудьои сатьои болои муьити об, хок паьн гардидааст. Жойи аз ьама бештари жамъшавии организмьоро В.И. Вернадский «пардаи ьаёт» номид.

3. Ыонуниятьои умумии ташкили биосефра.

Биосфера экосистемаи глобали маьсуб мешавад. Биосфераро дар даражаи бештар на омильои беруна, балки ыонуиятьои дохили ташаккул медиьанд. Хосияти муьимтарини биосфера таъсири ьамдигарии организмьои зинда ва щайризинда мебошад.

Миыдори моддаьои зинда дар биосфера чц тавре, ки маълум аст, тащйироти назаррас муайян карда нашудааст. Ин ыонуният ба намуди ыонуни константи миыдори моддаьои зинда аз тарафи В.И. Вернадский бавужуд оварда шуд: миыдори моддаьои зинда барои давраи геологии дода шуда консутант аст. Амалан ин ыонун натижаи миыдори ыонуни дохили тащйирёби баробарвазни барои экосистемаи глобали- биосфера мебошад. Моддаи зинда мувофиыи ыонуни биологии кўчииши атомьо энергияи миёна ва байни Офтоб ва Замин, вай ё миыдори бояд доими ё харктери энергетикц он тащйирёбад.

Ыонуни биогении мигратсияи атомьои Вернадский чуни аст, кўчиши элементьои химиявц дар сатьи Замин ба амал бароварда мешавад ё бевосита иштироки моддаьои зинда (кўчиши биогенц), ё он, ки дар муьити мегузарад, хусусиятьои он (О2,СО2, Н2) ба моддаьои зинда вобаста аст. Кадоме, ки дар ваыти ьозира паьн гардидааст ва ьамон, ки дар Замин дар давраи геологии Замин фаъолият мекард.

Ыонуни физко - химиявии ягонагии моддаьои зинда (ьамаи моддаьои зиндаи амин физикц- химиявц ягона) дар хосияти охирон дигаргунии бештар рад карда намешавад. Аз ин жо барои моддаьои зиндаи сайёра устувории миыдори ногузар аст. Вай ба андозаи пурра ба миыдори намудьо хос аст.

Моддаи зинда ьамчун жамъкунандаи энегрияи офтоб бояд дар як муддат ьам таъсироти беруна (кайьонц) ва ьам тащйироти берунаро танзим дорад. Камшави ё барзиёдшави миыдори моддаьои зинда дар як жои биосфера ба раванди саьеьц баръакс дар жойи дигар, оварда мерасонад, аз ин лиьоз биогеньои озод гашта мумкин аст, ассимилятсия кунад, боыимонда моддаьои зиндаро ё норасосии оньо мушоьида карда мешавад. Дар ин жо бояд сурати раванд ба назар гирифта шавад, дар ьолати тащйироти антропогенц хеле вайронкунии бевоситаи табиат аз тарафи инсоният.

Ба щайр аз констаноки ва миыдори доимии моддаьои зинда дар ыонуни физико- химиявии ягонагии моддаьои зинда дар табиати зинда нигоьдории доимии ахборц сохти соматикц мушоьида карда мешавад ба рафти эволютсия нигоь накарда тащйир меёбад. Ии хусусият аз тарафи Ю. Голдсмит (1981) ыайд карда шуда буд ва номи ыонуни нигоьдоштани сохти биосфера ахбори ё соматикиро ё ыонуни якум экодинамикиро гирифт.

Барои нигоь доштани сохтори биосфера зинда дарёфти ьолати болищи ё баробарвазнини экологц кўшиш менамояд. Ыонуни кўшиши ба климак- ыоунин дуюми эколдинамикии Ю. Голдсмит аст.

Ыонуни сеюми экодинамикии Ю. Голдсмит - принцили ыатори экологц ё мутуализми экологц, ба хусусияти глобалц таъсири умум ё ба ыисми он, таъсири баръакс ыисмьои дифферментсиатсия гашта, ба инкишофи кул ва монанди иньо ишора мекунад, ки он дар умумият ба нигоь доштан ва устувории биосфераро дар умумият вужуд меорад.

Ыонуни чорум экодинамикии Ю. Голдсмит ыонуни худназоратц ва худтанзимкунии зинда аст: мажмўи зинда ва мажмўьои зери идоракунии таъсири зинда ыобилият худназорати ба ва худтанзимкунц дар равданьои адаптатсияшавц оньо ба муьити атрофии тащйирёбанда аст.