2. Сохтори биотсеноз

Сохтори ьар мажм=ъьо – ин ыонунияти муносибатьо ва ыисмьои алоыаи оньо аст. Дар зери сохтори намуди биогтсеноз дарси 3 гуногнуншаклии намудьоро ва таносуби шумора ёмассаи он мефаьманд.

Дар ьама жое, ки шароитьои абиотикии муьит ба оптималц барои ьаёт наздик мешавад намудьои зиёди намудьо ба вужуд меоянд. Масъалаи бешаи тропикц, рифьои маржонц, води дарёьо дар ноьияьои аридц ва щайраьо.

Жамоаьои жавонц шакл гирифта мувофиыи ыоида намудьои кам нисбат ба кайьо жамоаьои ба вужуд омада болищ доранд.

Биотсенозьои бунёд кардаи инсон (ба бощьо, майдоньои кишт ва щайра) одатан аз намудьо хеле кам нисбат ба он экосистемаьои табии ба он монанд, доранд (бешазорьо, мащзорьо, даштьо).

Дар ьар биотсеноз як ё якчанд намудьои тарзи онро муайян мекарда ёфтан мумкин аст. Ьамин тавр тарьи беша ё даштро як ё якчанд намуд нишон медиьад. Дар арчазорьо арча; дар даштьои жащзию – сулигиёь – жаз ва сулигиёь муайян мекунанд. Барои баьо додани роли намудьои алоьида дар сохтори намудани биотсеноз, нишондиьандаьои гуногуни истифода мешаванд (фаровонии намуд, зуд вох=рдан, доимият) бо ба ьисобгирии миыдори асос ёфтааст.

Миыдор ва вох=рии намуд алоыаи бевосита вужуд надорад. Дар бешае, ки аз даьо намудьои растанц одатан як ё аз оньо то 90% ч=бро медиьанд. Ин намудьро доминантц меноманд. Оньо ьолати намоён ва ьукмрони дар биотсеноз доранд.

Дар ьамаи биотсенозьо шумора ва шакльои майда - бактерия ва дигар микроорганизмьо баробарц доранд.

Намудьое, ки аз ьисобц доминантьо зиндагц мекунанд передоминантьо меноманд. Барои ин мисол шуда метвонад: дар бешаи сановарзор аз сановар хаизат, ьароратьо ва хояидаьои мушмонанд щизо мегиранд.

Лекин на ьамаи намудьои доминантц ба биотсеноз якхела таъсир мерасонанд. Дар биотсеноз ин хельо ьам мавжуданд, ки оньоро эдификаторьо меноманд. – намудьое, ки ба фаъолияти ьаётии худ ба даражаи бештаре муьитро бароои ьамаи жамоа ва бе оньо дар алоыамандц бо оньо бисёри дигар намудьо мавжудияташон аз имкон беру наст. Иньо сохтумончиёни жамоанд. Эдификаторьои биотсенозьои р=и замини намудьои муайяни растаниьо баромад мекунанд: дар бешаьои т=сзор – т=з дар сановарзор - сановбар, дар даштьо растаниьои щалладона.

Ьамаи намуд дар биотсеноз жамъ омада ба дарозаи муайян бо намудьои доминантц ё эдификаторьо алоыамандандташаккул меёбанд. Дар дохили биотсеноз ба ин ё он даража гур=ьбандьои зич, мажм=и популитсияьо, ки аз растаниьои эдинтификаторц ё аз дигар жузъьои биотсеноз воьиди сохтори ба худ хос – консортсяро ба вужуд меоранд. Аввалин маротиба мафьуми «консорсия» аз тарафи Л.Г. Роменский (1952) пешниьод шуда буд.

Консортсия – ин мажм=и популятсияи организмьо фаъолиятии ьаётии оньо дар ьудуди як биотсеноз бо намуди марказц трофц ё толц растаниьои автрофи алоыаманданд. Дар роли намуди маркази одатан эдификатор – намуди асос баромад намуда, он хусусияти биосенозро муайян мекунад.

Сохтори фазоии биотсеноз. Сохтори фазоии биотсеноз пеш аз ьама жамъи ыисми растанигц – фитосекос таысимоти маассаи зеризаминц ва р=и заминц муайян карда мешавад.

Ьангоми ьамзисти растаниьои гуногун ыад доштаи жамоаи растаниьо бештар ыабатнокии баръало дида мешавад, узвьои асимилиятсиякунандаи узвьои р=изаминии растаниьо ва ыисми зеризамини ба якчанд ыабат жой мегиранд бо гуногун истифодашуда ва муьитро дигаргун месозад.

Ыабатноки дар бешаьои минтаыаи м=ътадил хуб дида мешавад. Масалан дар бешаьои коьзор ыабатнокии дарахтц алафц – буттагц дида мешавад.

Яруснокц ва растанц имконият медиьад, ки жараёни рапвшаниро бештар ба пуррагц истифода барад: дар зери растаниьои ыадбаланд растаниьои сояд=стто торикд=ст, ки тоьатто р=шноии зоиди офтобро дошта гирифта метавонад.

Ьайвонот низ ба ин ё он ыабатнокии растаниьо жалб карда мешаванд, баъзе аз оньо тамоман ыабати мавжудро тарк намекунанд.

Жудошавц ба самти уфуыц – гуногунрангц – амалан ба ьама жамоаи растаниьо хос аст, акз ин лиьоз дар ьудуди он жудо намудани воьидьои сохторц, ки оньо номьои гуногун гирифтаанд: микрогур=ьбандиьо микротсеносьо, микрожамоаи растаниьо, микрофитотсенозьо ва щайраьо. Ин микрогур=ьбандиьо бо таркиби намуди таносуби миыдории намудьои гуногунии маьсулнокц ва дигар хусусиятьо фары мекунанд.

Сохтори экологии биотсеноз. Намудьои гуногунии биотсенозьо бо таносуби гур=ььои экологии организмьои муайян характерноканд, ки оньо сохтори экологии жамоаро нишон медиьанд. Биотсенозьои сохтории экологии монанд дошта таркиби намуди --- доранд. Барои он, ки дар оньо як ва ьамаи таьмони экологц метавонад монанди экологидошта лекин хешоги надошта бошад, ьам ишщол намояд. Ин намудьо ьамон як вазифаи дар биотсенозьои монанд ижро менамоянд, викарикунанда меноманд. Масалан як ё ьам таьмони экологиро куитес дар тайгаи европои вас обол дар тайгаи осиёгц, бизоньо дар прерияьои Амрикои Шимолц, антилопа дар саваньои Африка.

Сохтори экологи экологии жамоа инчунин таносуб ьам гур=ьи оргканизмьро монанди гигрофитьо, мезофитьова ксерофитьо ё гигрофильо мезофильо ва ксерофильо дар байни ьайвонот тинъикос мекунад. Гуногуншакли ва фаровонии намояндаьои ин ё он гур=ььои экологц боитопро нишон медиьад.