1.ERGONOMIA oznacza wykonywanie pracy przez człowieka zgodnie z prawami natury określającymi możliwości fizyczne i przyrodnicze człowieka.

Zastosowanie ergonomii:

- jest dziedziną teoretyczną, ale przede wszystkim ma zastosowanie praktyczne

- stosowana w badaniach technicznych i działaniach menadżerskich

- zadaniem ergonomii jest racjonalne ukształtowanie stanowisk pracy przy jak najmniejszym koszcie biologicznym człowieka

- pomaga w planowaniu warunków bytowych i rekreacyjnych oraz do poprawy warunków środowiska naturalnego.

Obszary zainteresowania:

- poziom bezpieczeństwa pracy – problemy bezpośrednich zagrożeń i ich skutków związanych z wykonywaniem pracy

- mikro ergonomia – problemy oddziaływania pojedynczych czynników materialnego środowiska pracy na człowieka

- ergonomia – dotyczy złożonych zespołów, czynników materialnych i organizacyjnych środowiska pracy podczas pracy zawodowej

- makro ergonomia - dotyczy złożonych zespołów, czynników materialnych i organizacyjnych środowiska pracy podczas pracy zawodowej i czynników działających poza pracą

- ekologia człowieka - miejsce człowieka w środowisku naturalnym

- ekologia biosfery

2.Podstawowy układ ergonomiczny

Elementy układu ergonomicznego :

- człowiek – jednostka jak i grupa osób

- środki pracy – narzędzie, maszyna, jedno urządzenie lub też cały ciąg produkcyjny; samo środowisko pracy może też stanowić drugi człon układu

- maszyna – każdy wytwór techniki, przy pomocy którego człowiek wykonuje pracę i osiąga zamierzony cel np. tokarka, wiertarka, maszyna do szycia, komputer, jak też łopata i długopis.

Powiązania są różne i są zależne od sposobu funkcjonowania technicznego; rodzaje:

*ręczne – źródłem energii są mięśnie człowieka

*mechaniczne – źródłem energii jest maszyna a człowiek kontroluje przebieg procesu produkcyjnego

*automatyczne – źródłem energii jest maszyna, która jednocześnie kontroluje proces konstrukcyjny

Powiązanie maszyn z otoczeniem polega na tym, że maszyny emitują czynniki np. hałas, które oddziaływają na człowieka.

3.Praca – świadome działanie, wysiłek fizyczno – umysłowy wykonywany w określonym celu.

Praca z fizjologicznego punktu widzenia jest każda czynność wykonywana przez człowieka.

Podział pracy ze względu na rodzaj ośrodka biorącego udział w wykonywaniu poszczególnych czynności:

*praca z przewagą wysiłku fizycznego (układ mięśniowy)

*praca z przewagą wysiłku umysłowego (układ nerwowy)

Praca umiarkowana – organizm osiąga stan równowagi pomiędzy powstaniem i wydaleniem

produktów przemiany materii towarzyszącej przemianom metabolicznym.

* Praca fizyczna występuje w dwóch postaciach:

+praca dynamiczna – praca rytmiczna, związana z przemieszczaniem się ciała ludzkiego lub jego części w przestrzeni, obliczana poprzez pomnożenie masy i drogi

+praca statyczna – jej efektem jest utrzymanie ciała lub jego poszczególnych części w określonej pozycji : mięsnie są w stałym napięciu, np. stanie – mięśnie nóg, bioder, pleców i karku są w stałym napięciu praca z przewagą wysiłku umysłowego (układ nerwowy)

Czynniki obciążające człowieka w czasie pracy : sama praca, warunki pracy, czas świadczenia pracy.

Czynniki, które wpływają na poziom obciążenia statycznego: *rodzaj przyjętej postawy ciała podczas wykonywanej czynności* stopień wymuszania zajmowanej pozycji i pochylenia ciała* możliwość zmiany przyjętej pozycji ciała* położenie kończyn i ich czynności ruchowych* rozłożenie wykonywanych czynności w czasie i pozycji ciała

4.Obciążenie psychiczne pracą, postacie:

• przeciążenie psychiki – w sytuacji nadmiernej aktywności całej psychiki lub pewnych jej funkcji przez dłuższy okres zmiany roboczej

• niedociążenie psychiki – kiedy występuje osłabiona aktywność psychiczna przy równoczesnej konieczności czuwania

• monotonia – wynikająca z jednostajności bodźców, działań i niezmiernej sytuacji pracy Obciążenie psychiczne to suma obciążeń występujących we wszystkich fazach pracy: percepcji informacji, podejmowania decyzji, wykonywania czynności.

Obciążenie psychiczne występuje przy pracy, która cechuje się :

• monotypowością – powtarzające się czynności manualne lub myślowe

• monotonnością – napływ takich samych lub bardzo podobnych informacji

• koniecznością wykonywania pracy polegającej na tzw. czuwaniu – tylko obserwacja parametrów pracy i interwencja w skrajnych przypadkach rzadko występujących

• koniecznością podejmowania częstych i trudnych decyzji lub wykonywania skomplikowanych i precyzyjnych czynności motorycznych

5.Zmęczenie występuje w następstwie uprzednio zaistniałych skutków obciążenie i polega na odwracalnym zmniejszeniu sprawności, jak i zdolności do wykonywania czynności.

Rodzaje zmęczenia:

• zmęczenie fizyczne – przeważają zmiany układu mięśniowego człowieka (zmęczenie

mięśniowe)

• zmęczenie psychiczne – przeważają zmiany systemu nerwowego( zmęczenie ogólne –

stan poczucia zmniejszonej gotowości do pracy)

Postacie zmęczenia:

• znużenie – występuje przy bardzo małym wysiłku, zwłaszcza w przypadku monotonii, monotypowości ruchów roboczych i przy braku zaangażowania emocjonalnego

• zmęczenie podostre – występuje przy krótkotrwałym wysiłku, o średnim stopniu obciążenia, nie zagraża zdrowiu, szybko ustępuje

• zmęczenie ostre – występuje po bardzo intensywnych, ale krótkich wysiłkach

• zmęczenie przewlekłe – jest wynikiem kumulowania się mniejszych stanów zmęczenia, rozciągniętych w czasie, trudne do rozpoznania

• wyczerpanie – wysiłek przewyższa możliwości człowieka, typowe objawy to: drżenie mięśniowe, nudności, powiększenie wątroby

Czynniki wpływające na proces zmęczenia:

• rodzaj pracy (jej intensywność i czas trwania)

• monotonia pracy

• ilość i długość przerw w czasie pracy oraz moment ich wprowadzenia

• czynniki organizacyjne procesu pracy (np. zmianowość)

• czynności psychofizyczne: motywacja, stopień zaangażowania pracownika, nadmiar odpowiedzialności, konflikty

• warunki zdrowotne i adaptacyjne pracownika do parametrów środowiska

• warunki środowiska pracy

• długość i sposób wykorzystania czasu odpoczynku między poszczególnym zmianami oraz wypoczynku zorganizowanego

Objawy zmęczenia fizycznego:

• zmiany biochemiczne mięsni

• wzrost produktów przemiany materii

• pocenie się

• wyczerpanie zapasów energetycznych organizmu

• pogorszenie koordynacji ruchowo – wzrokowej

• wzrost zagrożenia urazowego i wypadkowego

• spadek wydajności ilościowej i jakościowej pracy

Objawy zmęczenia psychicznego:

• zmniejszenie stopnia koncentracji

• utrudnione myślenie

• spowolnienie i osłabienie postrzegania

• spadek motywacji do pracy

• zaburzenia emocjonalne

• nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek

• spadek wydajności pracy

• spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej

• wzrost zachorowań, urazów i wypadków

6.Wypalenie zawodowe – utrata motywacji do działania, obniżenie efektywności i brak satysfakcji z wykon. pracy.

Symptomy wypalenie zawodowego:

• wyczerpanie emocjonalne

• depersonalizacja, obojętność na potrzeby innych, cynizm

• nasilenie negatywnej samooceny, przeżywanie leków o przyszłość, poczucie krzywdy i winy

Czynniki powodujące i nasilające wypalenie zawodowe:

• osobowość pracownika – brak asertywności, nie radzenie ze stresem, brak umiejętności

zarządzania czasem, brak umiejętności wyznaczania celów, planowania i ich realizacji

• wyznawane przekonania

• charakter wykonywanej pracy - niesienie pomocy innym, brak odpoczynku,

wykształcenia skutecznego zarządzania czasem

• relacje społeczne w organizacji

Przeciwdziałanie:

wyznaczanie celów, usprawnienie komunikacji, kształtowanie relacji w zespole, poczucie bezpieczeństwa, przynależności do organizacji

Rozpoznanie symptomów :

• fizyczne – zmęczenie, zakłócenie snu, zaburzenia pokarmowe, problemy zdrowotne, używki

• emocjonalne i behawioralne – trudności w relaksowaniu się, obniżony nastrój, poczucie pustki i braku celów

• rodzinne i społeczne – obniżenie zainteresowania członkami rodziny

• dotyczące pracy – utrata zapału, popadanie w rutynę, marnowanie czasu

7.Aspekty zapobiegania zmęczeniu: *właściwa organizacja pracy *uwzględnienie biorytmów *rola treningów

Nowe podejście do organizacji pracy:

*stosow technik rozszerzania,wzbogacania i rotacja pracy *organizowanie grup autonomicznych *doskonalenie metod *organizowanie wypoczynku w czasie pracy *eliminowanie pracy zmianowej

*elastyczny czas pracy

Rozszerzanie pracy (job enlargement):

• technika zwiększania zakresu pracy pracownika przez przydzielenie dla niego większej

liczby zadań tego samego rodzaju

• zadanie powinno stanowić zamkniętą całość

• celem jest zwiększenie zainteresowania pracą

Wzbogacenie pracy (job emfichment):

• zwiększanie stopnia trudności

• efekty: wpływ motywujący, zwiększenie stopnia swobody, samodzielne planowanie i organizowanie pracy, zwiększenie odpowiedzialności

• cel ogólny:lepsze wykorzyst umiejętności pracownika

Rotacja wykonywanych zadań (job rotation):

• zwiększenie zakresu pracy pracownika przez cykliczną zmianę wykonywanych przez niego zadań w ciągu zmiany roboczej

• efekty: równomierne obciążenie fizyczne, mniejsze wyczerpanie psychiczne, zmniejszenie monotonii,korzyści dla przedsiębiorstwa(ułatwia poszukiwanie utalentowanych pracowników, służy przygotowaniu przyszłych kierowników)

Wymienność stanowisk (job switching):

• technika zwiększania zakresu pracownika przez zmianę miejsca pracy w ciągu dnia,tygodnia, dłuższych okresów

Cel: zapoznanie z zasadami funkcjonowania różnych ogniw organizacyjnych o związków między nimi.

Praca w zespołach roboczych:

• zespoły autonomiczne same organizują pracę i wspólnie wykonują zadania ustalone dla całej grupy, decydują o: metodzie pracy, podziale zadań, wyborze kierownika, podziale wynagrodzenia

Korzyści z pracy w zespołach roboczych:

• rozszerzenie zakresu zadań indywidualnych

• samodzielne określanie tempa pracy

• lepsze wykorzystanie zdolności i inicjatywy pracowników

• poprawa jakości i wydajności pracy

Metody pracy:

• są uzależnione od stanowiska pracy i jego wyposażenia

• właściwie dobrana metoda pracy redukuje uciążliwości: eliminuje zbędne ruchy, zmniejsza wydatek energetyczny, zapewnia możliwie największą naturalność pozycji ciała i ruchu

Rola przerw w pracy:

• intensywność działania człowieka jest ograniczona m.in. od czasu i stopnia intensywności

• dobra organizacja pracy powinna zapewnić pracującemu człowiekowi odpowiednie przerwy w pracy

Przerwa w pracy:

• planowanie lub nieplanowane zaniechanie prosu pracy

• celem jest usunięcie zmęczenia oraz zapobieganie nadmiernemu zmęczeniu

• efektywność pracy zależy od czasu ich trwania i rozmieszczenia w dniu pracy

Rodzaje przerw: dowolne, zamaskowane (prace uboczne), uwarunkowane pracą, regulaminowe.

Praca zmianowa:*wykonywanie pracy w nocy jest sprzeczne z biorytmem*zdolność do wykonywania spada nawet do 20% normalnych możliwości*wpływa negatywnie na wydolność organizmu i efektywność pracy*stosowanie automatyzacji produkcji, zasada dowolności wyboru zmiany roboczej,odpowiednie wynagrodzenie za zmianę nocną

Elastyczne formy czasu pracy:

Założenie: każdy pracownik powinien przepracować obowiązującą go liczbę godzin, przy czym może dobrowolnie rozkładać liczbę godzin pracy w poszczególnych dniach.

Organizacja pracy w systemie elastycznych godzin:

• dobrowolnie wybrana godzina rozpoczęcia pracy

• obowiązująca liczba h przed południem(zwykle2-3 h)

• przerwa w pracy (np. 2h na posiłek)

• obowiązująca liczba godzin pracy po południu

• wybrany dobrowolnie czas zakończenia pracy

8.Biorytmy:+biologiczne (emocjonalne) – związane z wydolnością fizyczną i psychiczną organizmu

+ sprawności intelektualnej (dyspozycji twórczej)

+okresowe – roczne,miesięczne,tygodniowe, dobowe

Zdolność psychofizyczna do wykonywania pracy podczas roku kalendarzowego: styczeń, marzec, wrzesień, listopad – najwyższa zdolność,

miesiące letnie – najniższa

Biorytmy: okres około 1 miesiąca

23 dniowy rytm wydolności fizycznej: siła fizyczna, odporność organizmu na wysiłek fizyczny, wytrzymałość i koordynacja ruchów

28 dniowy rytm odporności psychicznej: stan psychiki, samopoczucie, intuicja, wrażliwość na urazy psychiczne i emocjonalne

33 dniowy rytm intelektualny: sprawność pamięci, zdolność logicznego myślenia,dyspozycje twórcze

9.Zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę

Czynnik zagrożenia – jest to mierzalna wielkość fizyczna, biologiczna lub chemiczna określająca dane zagrożenie

Podział czynników zagrożenia:

1. fizyczne: mikroklimat, zanieczyszczenia pyłowe powietrza, hałas i wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne, elektrostatyczne

2. chemiczne: aktywne chemiczne zanieczyszczenia pyłowe, gazowe związki chemiczne

3. biologiczne: mikroorganizmy chorobotwórcze, grzybki, pyłki roślin

Podział czynników zagrożenia zawodowego ze względu na stopień oddziaływania na organizm człowieka: niebezpieczne, szkodliwe, uciążliwe.

10.Mikroklimat – całokształt zmian fizycznych czynników meteorologicznych w przestrzeni(ograniczo lub otwartej)

Mikroklimat kształtują parametry:*temperatura *wilgotność*ruch powietrza*promieniowane cieplne *ciśnienie atmosferyczne

Czynniki kształtujące mikroklimat w przestrzeni otwartej:

+ukształtowanie terenu +stopień nasłonecznienia +zachmurzenie +średnia wartość temperatur dobowych i rocznych +opady +kierunek i siła wiatru

Czynniki kształtujące mikroklimat w przestrzeni zamkniętej:*zewnętrzne warunki klimatyczne *orientacja przestrzenna *geometria pomieszczenia *wyposażenie

*możliwość regulacji parametrów

• Komfort – stan człowieka, w którym odczuwa on harmonię pomiędzy środowiskiem otaczającym a wrażeniami psychofizycznymi, zaś organizm znajduje się w stanie równowagi termicznej, tj. równowagi pomiędzy ilością ciepła wytwarzanego w czasie procesów metabolicznych a jego ilością ciepła oddawanego do otoczenia.

Warunki mikroklimatyczne otoczenia mają wpływ na:

• dobre samopoczucie człowieka

• utrzymanie sprawności fizycznej i umysłowej

• zachowanie zdrowia

wydajność pracy

11.Hałas – są to dźwięki niepożądane, które wywierają działanie: zakłócające, utrudniające rozumienie mowy, niekorzystne na cały organizm człowieka

Niekorzystne źródła hałasu:

• maszyny sławiące źródło energii

• maszyny służące do rozdrobnienia, kruszenia, przecinania, oczyszczania

• maszyny do obróbki plastycznej

• materiały włókiennicze

• wentylatory

• urządzenia transportowe np. suwice

• obrabiarki do skrawiania metali, drewna

Działanie hałasu na narząd słuchu zależy od:

• parametrów fizycznych opisujących warunki akustyczne w jakich przebywa człowiek: poziomu ciśnienia akustycznego, częstotliwości* czasu narażenia na stres *czasu przerw *wieku i płci osoby narażonej na hałas *psychofizycznych odporności i wrażliwości człowieka *uwarunkowań genetycznych i stanu zdrowotnego

Skutki narażenia na stres:

*bezpośrednie na ucho środkowe i wewnętrzne:

• uraz akustyczny (pęknięcie błony bębenkowej)

• niedosłuch trwały

• czasowe przesunięcie progu słuchowego

*pozasłuchowe skutki:

• wpływ na układ krwionośny

• zaburzenia w czynnościach wydzielanych gruczołów

• wpływ na układ trawienny

• spadek sprawności pamięci, spostrzegania, stopnia uwagi, zdolności orientacji w przestrzeni oraz wzrostu czasu reakcji

• wystąpienie reakcji alarmowych

• utrudnienie w porozumiewaniu się

• zakłócenia w odbiorze informacji

• wzrost podatności na zachorowania

Metody ograniczenia hałasu: *techniczne

• zmniejszenie emisji hałasu w procesach technologiczn

• mechanizacja i automatyzacja procesów technologicznych (zdalne sterowanie, automatyczna kontrola maszyn)

• odpowiednia konstrukcja maszyn, urządzeń i narzędzi

• adaptacja akustyczna pomieszczeń i środki ochrony przeciwdźwiękowej *organizacyjne

• przerwy w pracy

• skracanie czasu narażenia

• wydzielanie pomieszczeń do czasowego odpoczynku

• rotacja pracowników

• przeniesienie prac hałaśliwych na najmniej liczną zmianę

• odpowiednia lokalizacja pomieszczeń

*środki ochrony indywidualnej

• ochrona osobista: wkładki do przewodu usznego, nauszniki, hełmy

12. Podział pyłów ze względu na wymiar cząstek: *pyły grube powyżej 500 цm, *pyły właściwe 50-500 цm, *pyły drobne – 50 цm, *pyły bardzo drobne poniżej 1 цm

Podział pyłów ze względu na źródło powstania:

*naturalne: kosmiczne, nieorganiczne, organiczne *sztuczne: przemysłowe, technologiczne

Podział pyłów ze względu na stopień oddziaływania:

• działanie drażniące,* zwłókniające (pylicotwórcze), *alergizujące, *rakotwórcze, *toksyczne, *radioaktywne, *obojętne

Czynniki wpływające na ocenę stopnia szkodliwości pyłów:

• wymiar cząstek pyłu, rodzaj pyłu, kształt pyłu, stężenie zapylenia, czas oddziaływania, indywidualna wrażliwość organizmu

• Drogi przekazywania pyłów: przez skórę, przewód pokarmowy, układ oddechowy.

Zastosowanie azbestu: Budownictwo, energetyka, motoryzacja, przemysł włókienniczy , inne (kartony, kleje)

Pył drzewny:działanie uczulające na układ oddechowy i skórę, działanie toksyczne, działanie rakotwórcze

Zapobieganie powstawaniu i oddziaływaniu pyłów: maski i półmaski przeciwpyłowe,zwilżania,urządzenia odpylające,urządzenia wentylacyjne,zmiany technologiczne (zmniejszenie emisji)

13. Czynniki biologiczne: wirusy,grzyby,bakterie,porosty i mszaki,pyłki kwiatowe,drewno i pył drzewny,pasożyty wewnętrzne,skorupiaki, pajęczaki, owady

Drogi przenoszenia czynników biologicznych:*proces oddychania – droga powietrzna*skóra i błony śluzowe*ukłucie*droga pokarmowa*skaleczenie, pogryzienie

Źródła szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy:zakażenie ludzie,materiał kliniczny,zwierzęta,rośliny,produkty roślinne i zwierzęce,pył,wydaliny ludzkie i zwierzęce,ścieki,odpady,gleba,woda

Narażenie na szkodliwe działanie czynników biologicznych:służba zdrowia,laboratoria,rolnictwo i leśnictwo,służba weterynaryjna,gospodarka ściekowa i odpadowa,przemysł biotechnologiczny,edukacja, konserwacja zabytków, bibliotekarstwo i archiwistyka

Zapobieganie działaniu czynników biologicznych – obowiązki pracodawcy:

• unikanie stosowania szkodliwych czynników biologicznych

• odpowiednie planowanie procesu pracy

• ograniczanie liczby pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych

• oznakowanie stanowisk pracy

• opracowanie procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi

• bezpieczne usuwanie odpadów

• plan postępowania w sytuacjach awaryjnych

• zapewnienie pomieszczeń i urządzeń higieniczno – sanitarnych

• środki hermetyczności

• środki ochrony indywidualnej

• szczepienia ochronne