18. Узмацненне Полацкага княства ў 11 ст. Брачыслаў і Усяслаў Чарадзей

Княства пры Брачыславе.

9-11ст. –час нараджэння Полацкага княства як адзінай дзяржавы. 11ст.-час яе станаўлення, вайсковага і эканамічнага ўзмацнення, адстойвання незалежнасці, умацавання знешніх і ўнутранных сацыяльна-эканамічных і культурных сувязяў. Гэта былі супярэчлівыя і вельмі складаныя часы.

Пасля таямнічай смерті Ізяслава і свайго малалетняга папярэдніка Ўсяслава(1001-1003гг.) полацкі прастол заняў Ізяслаў, сын Брачыслава.

У 1015г. памірае Владзімір, уся “шматковая і нетрывалая імперыя Рурыкавічаў” была падзелена паміж яго нашчаткамі. Сярод іх найбольш магутнымі былі Яраслаў Наўгародскі і яго племянік Брачыслаў Полацкі. Хуткае развіццё Полацкага княства прывяло яго да сутыкнення с Кіевам(у 1019г. Яраслаў стаў князем у Кіеве). Брачыслаў ужо не жадаў прызнаваць уладу вялікага князя. Адчуўшы сілу, ён пачаў змагацца з Яраславам за ўплыу на паўночныя землі Русі. Вялікая спрэчка разгарэлася паміж імі з-за Ноўгарада, які быў наўночным ключом воднага шляху “з варагаў у грэкі”. Ноўгарад быў кроўным ворагам Полацка пасля забойства Рагвалода.

У 1021г. на чале вялікага войска Брачыслаў напаў на Ноўгарад, захапіў гэты буйны горад. Але на сёмы дзень зваротнага шляху яны убачылі перад сабой баявыя сцягі Яраслававай дружыны. Бітва адбылася на рацэ Судоміры, Брачыслаў быў разбіт і ўцёк. Аднак дзіўная гэта была перамога: кіеўскі князі замест таго, каб пакараць Брачыслава, перадае племянніку ва ўладаніе Віцебск і Ўсвяты –якраз тыя гарады, якіх Полацку не хапала для змацавання пазіцый на шляху “з варагаў у грэкі”. Тым самым Яраслаў прызнае самастойнасць Полацкай зямлі.

Няма дакладных звестак, як склаўся ў далейшым лёс Брачыслава. Паводле дамовы з Яраславам, ён згадзіўся “заадзін” ваяваць з кіевскім князем да канца жыцця і, можа, удзельнічаў у яго захопніцкіх паходах, хаця крыніцы маўчаць пра гэта. Паводле сцвяржэння “Эймундавай сагі”, Яраслаў на нейкі час саступіў Брачыславу кіеўскі трон.

Брачыслаў рашырыў межы Полацкага княства на захад і поўнач.

Такім чынам, у першай палове 11ст. Полацкае княства зноў заявіла сябе як самастойная дзяржава. Да сярэдзіны стагоддзя ў яе нетрах назапасаліся магутныя ўнутраныя рэсурсы, якія давалі падставу для далейшага самастойнага развіцця і абароны ўласных інтарэсаў. Ўсё гэта надзвычай яскрава праявілася ў другой палове 11ст.. Ўсяслаў атрымаў у спадчыну моцную дзяржаву, якая здолела выстаяць і перамагчы ў нялёгкай барацьбе за незалежнасць. У гэтым галоўная заслуга Брачыслава.

У 1044г. князь памёр, перажыўшы каля 45 гадоў.

На змену Брачыслава прыходзіць Усяслаў Брачыслававіч Чарадзей (1044-1101).

На працягу 1044-1060гг. Крыніцы маўчаць пра Ўсяслава. Яго дзейнасць у гэты час не выходзіла за межы уласнай вотчыны, бо старажытнабеларускія летапісцы звычайна гаварылі пра Полацк толькі тады, калі яго дзеянні закраналі інтарэсы Кіева і Ноўгарада.

З 6о-х гадоў 11ст. ён дастаткова ўмацаваўся і пачынае энергічную дзейнасць.

У 1060г. падтрымаў Кіеў у барацьбе з качэўнікамі.

У 60-я г. тут узводзіцца Сафійскі сабор, каб паведаміць свету пра роўнасцб з Кіевам і Ноўгарадам, дзе такія храмы з’явіліся трохі раней.

У 1065г. ён са сваёй дружынай напаў на Пскоў.

У 1066г. полацкая дружына рушыла на Ноўгарад, разрабавала яго, спаліла частку горада, захапіла палонных. Паздымалі званя з Сафійскага сабора і прывезлі ў Полацк-тут жа свая Сафія…

Захопам Ноўгарада Усяслаў “разбіў славу Яраслава” – менавіта гэты горад доўгі час быў апорай Яраслава Мудрага і яго нашчадкаў. Устрывожаныя такімі паводзінамі Яраславічы – сыны Яраслава Мудрага: Ізяслаў Кіеўскі, Святаслаў Чарнігаўскі і Усевалад Пераяслаўскі – вырашылі ўціхамірыць полацкага князя. Аб’яднанае войска падышло да Менска. Захапіўшы Менск, Яраславічы рушылі на Нямігу. Полацкая дружына выступіла насустрач ім.

3 сакавіка 1067г. тут адбылася жорсткакя бітва-адна з самых крывавых у нашай старажытнасці. Усяслаў адступіў. Яраславічы запрашаюць Усяслава на перамовы у Оршу. Полацкі князь з двумі сынамі явіўся ў стан Яраславічаў. Але тыя парушалі сваё абяцанне, схапілі іх і адвезлі ў Кіеў, дзе пасадзілі ў цямніцу, там яны і прасядзелі 14 месяцаў. Аднак з вязняў Усяслаў быў раптоўна “узнесены” у вялікія князі. А Ізяслаў бяжыць у Польшу, набірае там войска і праз 7 месяцаў вяртаецца ў Кіеў, і занімае стол, а Усяслаў кінуў войска і вярнуўся у Полацк.

У тым жа годзе Ізяслаў прымусіў Усяслава ратавацца ўцёкамі з раднога горада.

У 1071г. Усяслаў вяртае власць у Полацке. З гэтага года і да канца жыцця ён будзе полацкім князем.

Эпоха Усяслава з’яўляецца адным з самых важных і яркіх перыядаў нашай старажытнай гісторыі. Гэта быў час найбольшай магутнасці Полацкага княства. Галоўная заслуга Усяслава ў тым, што ён правільна зразумеў і ацаніў аб’ектыўныя умовы развіцця беларускіх зямель у другой палове 11ст. і скіраваў сваю дзейнасць на абарону дзяржаўнага суверэніцету Бацькаўшчыны. Ён быў разважлівым і прадбачлівым палітычным дзеячам, які ўдала спалучаў задачы ўнутранага і знешняга ўмацавання сваёй дзяржавы.

14 апреля 1101г. у 9 часоў дня памёр Усяслаў Чарадзей.