5.2. Этапы развiцця перыядычнага друку на Беларусi

1.Зарождение (вторая половина XVIII – начало XIX в.)

2. Становление и закрепление российской официальной печати на Беларуси (30 – 80е гг. XІX в.)

3. Появление и распространение неофициальной печати (Вт. пол. 60-х гг. XІX ст. – 1917 г.)

4. Периодическая печать новейшего времени как источник по истории Беларуси

5. Современные тенденции развития периодической печати

1. Зараджэнне (другая палова XVIII – пачатак XIX ст.). Пер перыяд выданнем на тэрi сучаснай РБ («Газета Гродзеньска»), на польскай мове ў Гродна з 1776 па 1780 г. аб тэр былога ВКЛ «Вiленскую лiтаратурную газету 1760 г. Вiленй езуiцк акадэмiяй. з 1796 г. выходзiла пад назвай «Кур’ер лiтоўскi» штотыдзень падтрымку паланiзацыi краю.

2. Станаўленне i ўмац рас афiц друку на Беларусi (30 – 80-я гг. XIX ст.). 1830 – 1831 гг. i актывiзацыя палiтыкi расiйскiх улад на Беларусi. З 1834 г. «Кур’ер лiтоўскi афiцыйным органам мясцовых улад на р. мове («Литовский вестник»).газета «Губернские ведомости». 1837 г. ва ўсiх губернях. З 1838 г. на ру. мове «Виленские, «Витебские «Минские «Могилевские губернские ведомости нагляд вiцэ-губернатар.Пасля 1863. выданнi праваслаўнай царквы («Полоцкие...», «Могилевские...», «Минские...» и «Гродненские ехпархиальные ведомости»), а таксама «Вестник Западной России».

К. Гаворскi. маюць афiцыйную i неафiцыйную часткi.

3. неафiц друк (др пал 80-х гг. XIX ст. – 1917 г.). спроб выдання «Беларускага веснiка» з’явiлася нават iнфармацыя М. А. Дабралюбава ў «Современнике». арандатар «Кур’ера Вiленскага», Адам Кiркор. З 1860 г. матэрыялы па гiсторыi, этнаграфii, лiтаратуры, культуры) першай на Беларусi прыватнай грамадска-палiтычнай газеты лiберальна-асветнiцкага напрамку «Минский листок». Яна выходзiла з 1886 па 1902 г. у Мiнску на р. мове, патрыятычныя пазiцыi. манiфестам-вершам «Не ради славы иль расчета». Я. Лучына (I. Неслухоўскi), вестак па этнаграфii краю. ў 1902 г. лiберал па поглядах мiнскi натарыус I. П. Фацiнскi прадаў М. П. Мысаўскому, назву («Северо-Западный край»), , адгукалася на рэвалюцыйныя падзеi. 8 снежня 1905 забаранiлi першых беларускамоўных выданняў. У 1906 г. Нашай Долi», «Наша Нiва» – штодзённая газета на беларускай мове, якая выдавалася з 1906 па 1915 г. кiрылiцай i лацiнкай. раздзелы: «Вясковае i гарадское жыццё», «Народная асвета», «З усiх бакоў», «З Беларусi i Лiтвы», «Сельская гаспадарка». на мясцовага чытача («Мінскі голас», «Минское эхо» і інш.). Рэвалюцыйныя падзеі дазволілі выйсці ў свет выданням сацыял-дэмакратычнага напрамку, такім, напрыклад, як «Минский летучий листок» (1906). З'явіліся выданні ў многіх павятовых цэнтрах («Лидское слово», «Бобруйская жизнь» і г. д.).

4.Перыяд партыйнай манаполіі на друк, 1917 (1918) – першая палова 1950-х гг. У ЗБ ў 1921 – 1939 гг газеты і часопісы розных партый і рухаў («Беларускія ведамасці», «Беларуская справа» і інш.). калабарацыйныя выданні («Беларускі каляндар» і інш партыйныя пастановы аб друку 1946 – 1947 гг. (аб часопісах «Звезда», «Ленинград», «Беларусь» і інш.). зніклі праблемы: міжнацыя-нальныя, рэлігійнае жыццё, негатыўныя падзеі ў сілавых структурах, а таксама астралогія, магія, аварыі і г. забаранялася друкаваць матэрыялы без папярэдняй праверкі, адсутнічала пагоня за сенсацыйнасцю. Другая палова 1950-х – 1980-я гг. аднастайнасць зместу перыёдыкі. не «Советский спорт» «Физкультурник Белоруссии» павялічылася колькасць аналітычных матэрыялаў, пачаў расці і аб'ём выданняў. Павялічваецца ўдзельная вага часопісаў.Трэці перыяд акрэсліваўся ўжо ў канцы 1980 – пачатку 1990-х гг. Яго характэрнай рысай стала з'яўленне не толькі неафіцыйных, але і апазіцыйных выданняў, што друкаваліся напачатку па-за межамі БССР. матэрыялам аб палітычным жыцці. перабудова сеткі перыядычных выданняў, выданні самай рознай тэматыкі, абмеркаванне пытанняў нацыянальнага адраджэння. Павялічылася колькасць інфармацыйных выданняў.

Станаўленне расiйскага афiцыйнага друку на Беларусi 30 – 80-я гг. XIX

. 1830 г., Указ Сената об издании «Губернских ведомостей» (ГВ)1837 г., Положение об издании «Губернских ведомостей» В 1838 г.,. в 42 губерниях на русском Офиц правител газеты «… Губернские ведомости» два отдела: Общий, официальный: официальные документы Местный, неофициальный: две части: официальная: материалы, относящиеся только к местной губернии неофициальная: материалы, статьи, заметки по географии, топографии, истории и т.д."Могилёвские губернские ведомости" - 1838-1917 в губернской типографии два раза в неделю. приложения "Сельскохозяйственный листок" и "Могилёвский листок сельского хозяйства и охоты" «Минские губернские ведомости» —1838—1917 гг. Минским губ. правлением 1—2 раза в неделю на рус. языке. «Минские ведомости», «Минское русское слово» Улащик Н.Н. «Минские губернские ведомости» как исторический источник // Проблемы источниковедения. М., 1959. Т. 4. С. 112–149 Витебские губернские ведомости —1838 года по 1917 года.А.М Сементовский, Кс.Говорский, А. Пщёлко «Гродненские губернские ведомости еженедельно М. Довнар-Запольский Л. М. Солоневич — секретарь редакции «ГГВ по неофициальной части, с 1905 и.о. редактора газеты, с 1906 год – редактором ее неофициальной части 1902 г прибытие в Гродно П.А. Столыпина

После 1863:Епарх ведомости»«Гродненские «Полоцкие...», «Могилевские...», «Минские...» 2 раздела: официальный и неофиц «Вестник Западной России»Ежемесячный полити и историко-полит журнал, с 1862 по 1871, по 12 выпусков в год. Вестник Юго-западной и Западной России (1862-1864)Кс.Говорский, ВильноП.Кукольник, А.М.Сементовский Западнорусизм»

Научная периодика«Труды Императорского Вольного экономического общества» (1766—1917). Записки Белорусского экономического общества» с 30-х годов XIX в. «Вестники», «Ученые записки», «Записки» высших учебных заведений«Записки Горы-горецкого земледельческого института»Появление и распространение неофициальной печати

Вт. пол. 60-х гг. XІX ст. – 1917 г. «Мужыцкая Праўда», К. Калиновский, Ф.Рожавский и В. Врублевский С июля 1862 по апрель 1863 г.7 номеров газета «Знамя свободы», К.Калиновский, польск. языкжурнал "Черный передел", Петербург, Минск газета "Зерно"журнал "Гомон"

«Гомон», теоретический журнал Публицистика белорусских народников. Нелегальные издания белорусских народников. (1881-1884) Мн, БГУ, 1983Сохранились в жандармских архивных документах

«Минский листок» частная легальная газетас 1886 по 1902 г. в Минске на рус языке 20 отделов: Местная хроника, Политический обзор, Зарубежные новости, Общая хроника и т.д. отмежевание от революционной борьбы С 1894 года больше революционного настроения Впервые "Тарас на Парнасе" на белорусском языке. На страницах газеты выступали А. Е. Богданович, М. В. Довнар-Запольский, Я. Лучина (И. Неслуховский) В 1897 г. издание прекращено на 8 месяцев В 1902 переименован в газету "Северо-западный край".Итоги рубежа столетий (XIX-XX века)1898 — 15 периодических изданий (11 казенных и 4 частных) общий тираж до 15 тыс. экз. 1906 году — 86 газет и журналов, в том числе в Минске 11, Витебске — 6, Могилеве — 5, Гродно — 3 (52 издания на русском языке и 34 — на белорусском, польском, литовском и др. языках)

«Северо-западный край», газета 1-й № — 1902 г., последний — 1905, всего 801 №№.

> 20 отделов: Местная хроника, Последняя почта, Среди рабочих, Зарубежные новости, Политический обзор, Телеграммы и т.д.2 периода: 1902-1904 — статьи либерального, реформистского и революционного характеров с конца 1904 г. рев характер —о забастовках в Минске, Гомеле, Могилеве, Бобруйске и др местах. 8 декабря 1905 г. г закрыта рэдактарам быў М.Мысаўской, які ў 1902 г. ў былога рэдактара “Мінскага лістка” І.Фацінскага.

«Се́веро-За́падная жизнь», газетас 1911 по 1915 (с 1 января по 10 августа 1911 называлась «Белору́сская жизнь»). Л. М. Солоневич монархизм, западноруссизм около 110 номеров. Выходила в Вильно, в Гродно, в Минске.

Беларуская дэмакратычная інтэлігенцыя ў канцы 1902 г. стварыла гурток беларускай народнай асветы, які затым стаў ядром арганізаванай у 1902 г.Беларускай рэвалюцыйнай грамады (пазней – Беларускай сацыялістычнай грамады – БСГ). Найвялікшым дасягненнем БСГ стала выданне легальнай беларускамоўнай газеты “Наша доля” (14 верасня – 14 снежня 1906). Выйшла 6 нумароў (нумары 2, 3, 4 былі канфіскаваны). Газета выходзіла ў Вільні кірыліцай і лацінкай. Рэдактарам-выдаўцом быў І.Тукеркес (з 5 нумара – рэдактар А.Гедвіла). рэдагавалі А.Луцкевіч, А.Пашкевіч (Цётка) і Ф.Умястоўскі. Першы 1 (14) верасня 1906 г. “Наша доля” у 10 000 асобнікаў – па 5000 кірыліцай і лацінкай. грамадска-палітычнае, эканамічнае і культурнае жыццё ў Паўночна-Заходнім краі. 21 рубрыка, але.: “Усяго патроху”, “З Беларусі і Літвы”, “Па Расіі”, “З усіх бакоў”, “Ад рэдакцыі” і інш. У першым нумары Цётка “Наш палетак” “Прысяга над крывавымі разорамі”. Я.Колас. аб закрыцці газеты было прынята судом у студзені 1907.

. 23 лістапада 1906 у Вільні выйшаў першы нумар газеты “Наша ніва”.” (23 лістапада 1906 – 20 жніўня 1915) стала першай беларускамоў на працягу некалькіх гадоў спынена ў сувязі з пагрозай акупацыі Вільні 8 жніўня 1915 г."Наша доля"1-й № ежедневной легальной газеты "Наша доля ", 1 сент.1906 г. на бел.языке, Вильно, ред. И.Тукеркес 8 стр., А3, тираж 3 тыс. 21 отдел: "Дзеянні урада", "Палітагляд", Жыццё вёскі", Жыццё гарадоў", "Навейшыя творы беларускай літаратуры", "Што чутно на Белай Русі", "З мінулага Беларусі" і інш.Произведения Э. Пашкевич, Я. Коласа и др.; "Наша нива"легальная газета на бел.языке с 1906 по 1915 гг., Вильно, и кириллица, и латинка разделы: «Вясковае и гарадское жыццё», «Народная асвета», «З усіх бакоў», «З Беларусі и Літвы», «Сельская гаспадарка». Произведения Я.Купалы, Я. Коласа, М. Богдановича, Т.Гартного, М. Горецкого, Зм. Бедули и др.В 1912 г. с/х отдел → в самостоятельный журнал "Соха"

Периодическая печать начала ХХ века -1912-13, Петербург, "Загляне сонца і ў наше аконца“, журнал "Молодая Беларусь“1914, журнал для молодежи "Лучынка" 1916, ежедневные газеты на бел. языке "Дзянніца" (ред. Зм. Жилунович - Т.Гартный) и "Swietač" (латиница) "Светоч«(ред. Эдв. Будько) статья "Аб Беларускім універсітэце“; об открытии гимназий, событиях на фронте, лит.отдел — Т.Гартный, А.Павлович, К.Буйло с марта 1918 года в Петрограде советская газета на бел.языке "Дзянніца" Азначаны перыяд характарызуецца таксама вялікай колькасцю выданняў, якія арыентаваліся на мясцовага чытача («Мінскі голас», «Минское эхо» і інш.). Рэвалюцыйныя падзеі дазволілі выйсці ў свет выданням сацыял-дэмакратычнага напрамку, такім, напрыклад, як «Минский летучий листок» (1906). З'явіліся выданні ў многіх павятовых цэнтрах («Лидское слово», «Бобруйская жизнь» і г. д.).

ЦЭНЗУРА (падцэнзурныя, легальныя, за мяжой). Гісторык павінен дакладна ўяўляць сабе канкрэтныя сацыяльна-палітычныя і культурна-бытавыя ўмовы таго часу, калі вывучаемыя выданні выходзілі ў свет. Умовы існавання перыёдыкі вызначаліся заканадаўствам аб друку, цэнзурнымі правіламі і статутамі, распараджэннямі аб друкарнях, урэшце ўсёй сукупнасцю мерапрыемстваў практычнай рэалізацыі ўнутранай і знешняй палітыкі ўрада. Вядома, што на цэнзурныя статуты ў перыяд Расійскай імперыі, на нарматыўныя дакументы аб друку ў савецкі час аказвалі ўплыў і погляды кіраўнікоў дзяржавы на перыёдыку. Лібералізм Аляксандра І у гэтым пытанні змяніў «Устаў» Мікалая І 1826 г., які сучаснікі назвалі «чугунным». У савецкі час, вядома, цэнзура не знікла. Да 1923 г. цэнзуру друкаваных выданняў і кантроль за відовішчнымі мерапрыемствамі ажыццяўлялі розныя ведамствы: палітупраўленне Заходняга фронту, ЧК, рэпертуарная камісія Галоўпалітпрасвету. У 1923 г. была сфарміравана сістэма органаў Галоўліта (Галоўнага ўпраўлення па справах літаратуры і выдавецтва), у абавязак якога ўваходзіла ажыццяўленне рэпрэсіўнага кантролю за друкаванай прадукцыяй. Галоўліт даваў ацэнку выдання, на падставе якой прымалася рашэнне аб магчымасці яго надрукавання і ўстанавліваўся тыраж. Пры Галоўліце быў створаны інстытут палітычных рэдактараў, якія кантралявалі змест матэрыялаў, прызначаных для друку, непасрэдна ў рэдакцыях газет і часопісаў.Цензура взаимосвязь периодики с публицистикой, которая появляется в XIX веке. периодический выход изданий, их распространение по подписке, финансовая зависимость от розничной продажи = зависимость периодической печати от цензуры. кумулятивный эффект периодических изданий Кумуляция — увеличение, скопление, когда несколько изданий касаются темы понемногу, но в одном направлении.

1804 г., Первый общий «Устав о цензуре»

1811 г., особый комитет при министерстве полиции системы цензуры: общая, светская, гражданская, духовная, иностранная, военная, театральная.

1817 г. децентрализация цензуры, «множественная цензура»

1826. г. «Устав о цензуре» А. С. Шишков, «чугунный» учреждён Верховный цензурный комитет, 1828 г. третий «Устав о цензуре» книготорговцы обязаны предоставлять реестры всех изданий Комитет иностранной цензуры»

Особые постановления 1848 Эпоха цензурного террора г. Бутурлинский комитет

1865 г., реформа цензуры, новые временные правила о цензуре и печати, направления влияния властей: от предварительной цензуры к системе предупреждений и запрещений, налагаемых после выхода изданий из печати. Птрадиионное ограничение возможности публиковать определенные материалы увеличение материальных убытков издателя в случае конфликта с цензурным ведомством.

1882 г., эзопов язык запрещать издания мог Сенат, совещание министров внутренних дел, юстиции, народного просвещения и обер-прокурора Синода. С 1897 года стало невозможным передавать разрешённое издание от одного издателя к другому без согласования с властями[

Перыяд партыйнай манаполіі на друк, які можна падзяліць на 2 этапы:1) 1917 (1918) – першая палова 1950-х гг. Гэта этап усталявання і ўмацавання бальшавіцкай манаполіі на друк. у 1920-я гг. новая эканамічная палітыка садзейнічала пэўнай лібералізацыі і ў галіне друку. заходняя частка Беларусі да 1939 г. амаль не зведала, што сабой уяўляе Савецкая ўлада. У Заходняй Беларусі ў 1921 – 1939 гг. выдаваліся газеты і часопісы розных партый і рухаў («Беларускія ведамасці», «Беларуская справа» і інш.). У перыяд Вялікай Айчыннай вайны з'явіліся калабарацыйныя выданні (у тым ліку пад назвамі, што выходзілі раней у Заходняй Беларусі – «Беларускі каляндар» і інш.). працэс усталявання бальшавіцкага кантролю над прэсай пабудавана дакладная піраміда перыядычнага друку (раённыя выданні, абласныя, рэспубліканскія, саюзныя), адпаведная структуры партыйна-савецкіх органаў і поўнасцю падкантрольная ім. партыйныя пастановы аб друку 1946 – 1947 гг. (аб часопісах «Звезда», «Ленинград», «Беларусь» і інш.). з перыёдыкі зніклі цэлыя праблемы: міжнацыя-нальныя, рэлігійнае жыццё, негатыўныя падзеі ў сілавых структурах, а таксама астралогія, магія, аварыі і г. д. забаранялася друкаваць матэрыялы без папярэдняй праверкі, адсутнічала пагоня за сенсацыйнасцю2) Другая палова 1950-х – 1980-я гг пацяпленнем грамадскага клімату. жыццё не такім, якое яно ёсць, а такім, якім яно павінна быць, –«Советский спорт» «Физкультурник Белоруссии» ў сярэдзіне 1950 – пачатку 1960-х гг. радыёфікацыя тэлебачання ў 1970 – пачатку 1980-х гг. У выніку павялічылася колькасць аналітычных матэрыялаў, пачаў расці і аб'ём выданняў. Павялічваецца ўдзельная вага часопісаў.

Период партийной монополии на печать. 1-й этап.1917 (1918) – п.п.1950-х гг.1917, "Известия Минского совета рабочих депутатов" 3 р. в неделю на рус.языке, ред. М.Фрунзе; 2 р.в неделю «Крестьянская газета», ред. М.Фрунзе;1917, "Звезда", ежедневн., тир.3 тыс., ред.М. Фрунзе и М. Мясников;1920, Смоленск, "Советская Беларусь", орган ЦВК и СНК БССР, ред.Червяков, Кнорин и др. 1920, Всего 27 газет, 15 журналов 1921, "Беларуская вёска (с 1962 г. →"Сельская газета") и "Красная смена" (с 1926 г. →"Чырвоная змена") органы партии и комсомола Беларуси.