8. Феадальная раздробленнасть. Крыжаки и мангола-татары

Пачатак феадальнай раздробленнасці. Барыс Усяславіч (1101-1128). Год смерцi Усяслава (1101) прынята лiчыць пачаткам удзельнага перыяда ў гiсторыi Полацкага княства.

Верагодна, многія з сыноў атрымалі розныя воласці яшчэ пры жыцці бацькі як намеснікі. Пасля яго смерці гэтыя землі і гарады становяцца іх вотчынамі. Такі прынцып быў замацаваны ў 1097 г. на з’ездзе князёў у Любечы («каждо да держит отчину свою»).

Летапіс згадвае сем імёнаў сыноў Усяслава: Барыс, Глеб, Давыд, Рагвалод, Раман, Расціслаў, Святаслаў. Але паколькі князі мелі двайное імя – свецкае і царкоўнае, колькасць сыноў верагодна не супадае з колькасцю вядомых нам імёнаў. Напрыклад, большасць гісторыкаў лічыць, што Барыс і Рагвалод – гэта адна асоба.

Менавіта старэйшы сын Усяслава – Барыс-Рагвалод і стаў полацкім князем у 1101 г.¹¹

Мінскім князем стаў Глеб. Гіпатэтычна магчыма дапусціць, што ў Лагойску стаў валадарыць Давыд, у Віцебску – Святаслаў.

Мінскае княства пры Глебе Ўсяславічы (1101-1118). У пачатку ХІІ ст. назіраецца ўзрост магутнасці Мінскага ўдзельнага княства, дзя, як ужо адзначалася, валадарыў Глеб Усяславіч. У 1104 г. войска паўднёва-рускіх князёў асадзіла Мінск. Аднак горада ім узяць не ўдалося. Праз 12 гадоў (1116 г.) спроба скарыць непакорлівага мінскага князя была прадпрынята вялікімі князем кіеўскім Уладзімірам Манамахам (1113-1125). Летапіс павядамляе: “Хадзіў Уладзімір на Глеба. Глеб жа ваяваў з дрыгавічамі, Слуцк спаліў і не каяўся ў гэтым, не выказваў пакорнасці, але яшчэ болей пярэчыў Уладзіміру, папракаючы яго. Уладзімір жа, спадзяючыся на Бога і на праўду, пайшоў да Мінска з сынамі сваімі і з Давыдам Святаславічам і Вольгавічамі. І ўзяў Вячаслаў Оршу і Копысь, а Давыд з Яраполкам узялі Друцк на шчыт. А Уладзімір сам пайшоў да Смаленску; і зачыніўся Глеб у горадзе. Уладзімір жа пачаў ставіць ізбу ў сваёй стаянцы супраць горада. Глеб жа, убачыўшы ўсё гэта, жахнуўся і стаў слаць да Ўладзіміра паслоў з просьбамі не праліваць кроў. Уладзімір напярэдадні посту замірыўся з ім. Глеб жа, выйшаўшы з горада з дзяцьмі і дружынай пакланіўся Ўладзіміру і дамовіўся з ім аб міры. І абяцаў Глеб ва ўсім слухацца Ўладзіміра. Уладзімір жа, даўшы мір Глебу і настаўленне аб усім, даў яму Мінск, а сам вярнуўся ў Кіеў”.

Аднак перамір’е паміж Глебам і Ўладзімірам Манамахам не было доўгім. Неўзабаве мінскі князь зрабіў штосьці, пасля чаго вялікі князь кіеўскі у 1118 годзе зноў падышоў да Мінска. “Аповесць мінулых гадоў” суха адзначае, што Ўладзімір Манамах “узяў Мінск у Глеба Ўсяславіча, самога прывёў у Кіеў. У тым жа годзе памёр Глеб Усяславіч у Кіеве, 13 верасня”.

Крыжаки и мангола-татары

Русь падтрымл. паліт. і гандл. сувязі з краінамі Еур. Правіцелі Русі і Германіі абменьваліся пасольтвамі. Аднак у пачатку XIII ст. гэтыя мірныя адносіны парушыліся і пачынаецца экспансiя нямецкiх рыцараў-крыжаносцаў у Прыбалтыку. У1202г. рыжскі епіскап альберт Буксгаудэн з мэтай абярнуць у хрысц. насельн. Прыбалтыкі заснавау ордэн мечаносцау. У1237г. аб’яднанне ордэна мечаносцау і Тэутонскага ордэна (кан. ХІІ ст.) у Лівонскі ордэн. Пасля паражэння у вайне з арабамі, нямец. князі вырашылі перанесці вайну у Прыбалтыку і Русь. Рыцары захапiлi вусце ракi Дзвiны, заснавалі тут крэпасць Рыгу (1201) i такiм чынам паставiлi пад свой кантроль важны для Полацка гандлёвы шлях, закрывалі выйсце у Балтыйскае мора. Крыжакі нейтралізавалі пол. князя і у 1207-1214 гг. землі Кукенойса і Герцыке былі далучаны да Лівонскага ордэна. Крыж. пазбавілі пол. князя права збіраць даніну з лівау. У1210 г. пол. князь адмауляецца ад Ніжн. Падзвіння і дамогся права вольнага праезду пол. купцам па Зах.Дзвіне. У гэты час па загаду каталіц. царквы крыжовы паход пачауся паспяхова. Упрыбалтыцы не было вялікіх войскау і магутных рэпасцей. Рускія князі вялі паміж сабой спрэчкі. Ваенная экспансія немцау супраць Пол. княства і Наугар.зямлі прывяла да таго, што Полацкае княства ўступiла ў барацьбу з крыжакамi, абапiраючыся на дапамогу лiтоўскiх плямен i Ноўгарада. У бітве на Няве са шведскімі войскамі у 1240 г. наугар. дапамаглі палачане. Знішчэнне Алякс. Неускім нямец. рыцарау на ледзе Чудскага возера у 1242 г. спыніла крыжацкую агрэсі. на паун.-захадзе.

У пачатку XIII ст. з усхода на рускiя землi накiравалiся татара-манголы. У1223 г. на р. Калцы сышліся на бітву татара-манголы і рускія. Паражэнне рускіх княствау стала перадумовай да Батыевай навалы. З 1236 па 1240 гг. татара-манголы прайшлі усе рускія землі, знішчылі Кіеу, спусташылі Венгрыю, Малмпольшчу, Сілезію. Да Ноугарада дабраца не змаглі. У 1240 г. тат.-манголы разбурылі Уладзімір-на Клязьме і Маскву. Русь трапіла пад уладу моцных тат.-манг. ханау. Беларускiя землi засталiся ў баку ад асноўнага напрамку руху татара-манголаў. Летапiсы ўпамiнаюць аб разбурэннi захопнiкамi Брэста i асобных бiтвах з татара-манголамi на Беларусi. Тат.-манг. нашэці на заходнерускія землі адбываліся у 1258, 1275, 1277, 1287, 1315, 1325, 1338 гг.