11.2. Адміністрацыйна-тэрытарьгальнае

дзяленне БССР. Пашырэнне тэрыторьгі рэспублікі

21 сакавіка 1921 г. пастановай ЦВК БССР было прынята Палажэнне аб прадстаўніцтве Беларусі пры ўрадзе РСФСР, якое стваралася з мэтай каардына-цыі дзейнасці і абагульнення практычнай работы органаў^і ўстаноў абедзвюх рэспублік. Паўнамоцнае прадстаўніцтва БССР з'явілася для рэспублікі новым тьгаам савецкай установы, якая выконвала функцыі дыпламатычнай місіі. Адным з напрамкаў яго дзей-насці стала работа сярод беларускага насельніцтва Віцебскай і Гомельскай губерняў, якія знаходзіліся ў складзе РСФСР.

Кіраўніцтвам рэспублікі ўзнімалася пытанне аб урэзанасці тэрыторыі Беларусі, якая складалася фак-тычна з шасці паветаў (плошча 52,3 тыс. км², на-сельніцтва 1544 тыс. чалавек): Бабруйскага, Бары-саўскага, Ігуменскага (з 1923 г. Чэрвеньскага), Ма-зырскага, Мінскага і Слуцкага. 3 16 студзеня 1919 г. Віцебская, Магілёўская і заходнія паветы Смаленс-кай губерні, як ужо адзначалася, былі далучаны да РСФСР. Тэрыторыя ж Заходняй Беларусі на аснове Рыжскага мірнага дагавора адышла да Польшчы.

Летам 1921 г. ва ўрадзе РСФСР абмяркоўвалася пытанне аб стварэнні адзінага эканамічнага раёна ў складзе Віцебскай, Гомельскай, Смаленскай, Бранс-кай губерняў і БССР з цэнтрам у Смаленску. Урад ВССР прапанаваў свой праект стварэння адзінага эканамічнага раёна шляхам пашырэння тэрыторыі рэспублікі за кошт уключэння ў яе склад земляў з пераважна беларускім насельніцтвам. Праект быў пададзены ў Савет працы і абароны і Дзяржплан РСФСР. Нягледзячы на тое што ён быў падтрыманы старшынёй прэзідыума Дзяржплана РСФСР Г.М.Кржыжаноўскім, практычнае ажыццяўленне праекта пачалося пазней у сувязі з настойлівымі пат-рабаваннямі БССР.

191

У снежні 1923 г. Прэзідыум ЦВК СССР зац-вердзіў склад спецыяльнай камісіі, якая разгляда-ла матэрыялы па кожным павеце аб мэтазгодкасці іх уваходжання ў састаў Беларусі. Пры вырашэнні пытання кіраваліся менавіта прынцыпам перавагі беларускага насельніцтва. 4 лютага 1924 г. Прэзі-дыум УЦВК РСФСР зацвердзіў рашэнне камісіі аб змене граніц, а 7 сакавіка 1924 г. Прэзідыум ЦВК СССР прыняў пастанову аб аб'яднанні ў складзе БССР усіх тэрыторый з болыпасцю беларускага насельніцтва.

У выніку першага ўзбуйнення БССР у яе склад былі вернуты: Віцебскі, Полацкі, Сенненскі, Су-ражскі, Гарадоцкі, Дрысенскі, Лепельскі і Аршанскі паветы Віцебскай губерні, у складзе РСФСР засталі-ся Себежскі, Невельскі, Веліжскі паветы; Клімавіцкі, Рагачоўскі, Быхаўскі, Магілёўскі, Чэрыкаўскі, Ча-вускі паветы Гомельскай губерні (у красавіку 1919 г. Магілёўская губерня была ператворана ў Гомельскую), у складзе РСФСР засталіся Грмельскі і Рэчыцкі паве-ты; 18 валасцей Горацкага і Мсціслаўскага паветаў Смаленскай губерні. VI Усебеларускі з'езд Саветаў, які адбыўся 13—16 сакавіка 1924 г. і ўвайшоў у гісто-рыю як з'езд першага ўзбуйнення БССР, замацаваў пашырэнне рэспублікі.

Тэрыторыя Беларускай ССР павялічылася больш чым у 2 разы (110,5 тыс. км²), а колькасць насельні-цтва ўзрасла да 4,2 млн чалавек. Віцебская губерня была ліквідавана. Другая сесія ЦВК БССР 6-га склікання (17 ліпеня 1924 г.) адмяніла ранейшае і ўвяла новае адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзялен-не на акругі, раёны, сельсаветы. Было створана 10 акруг (Аршанская, Бабруйская, Барысаўская, Віцеб-ская, Калінінская, Магілёўская, Мазырская, Мінская, Полацкая, Слуцкая), якія аб'ядноўвалі 100 раёнаў і 202 сельсаветы.

Са снежня 1926 г. Прэзідыум УЦВК выдаў паста-нову аб перадачы БССР Гомельскага і Рэчыцкага па-ветаў, якія былі перайменаваны ў акругі. Гомельс-кая губерня была ліквідавана. Тэрыторыя БССР скла-дала цяпер 125,8 тыс. км², а насельніцтва — 5 млн чалавек.

9 чэрвеня 1927 г. былі ліквідаваны Барысаўская, Калінінская, Рэчыцкая і Слуцкія акругі, а 26 ліпеня

192

1930 г. — апошнія восем акруг. На тэрыторыі БССР засталося толькі раённае дзяленне.

15 студзеня 1938 г. у рэспубліцы было ўведзена абласное дзяленне: Віцебская вобласць уключала ў сябе 20 раёнаў, Гомельская — 14, Магілёўская — 21, Мінская — 20, Палеская — 15 раёнаў.