- •Курс лекцый “бібліятэказнаўства. Гісторыя” лекцыя 1. Уводзіны. Прадмет і задачы курса, асноўныя падыходы і паняцці
- •Лекцыя 2. Бібліятэкі Старажытнага Свету
- •2.1. Зараджэнне бібліятэк у дзяржавах старажытных цывілізацый
- •2.2. Шумер і Акад
- •2.3. Дзяржава Хетаў
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю:
- •Лекцыя 3. Бібліятэкі Антычнай эпохі ў Грэцыі і Рыме
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 4. Бібліятэкі ў эпоху ранняга сярэднявечча
- •4.1. Бібліятэчная справа ў Візантыі, Еўропе, Беларусі і Русі
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •4.3. Бібліятэчная справа феадальнага Усходу
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 5. Бібліятэкі эпохі Адраджэння (хііі – 1640 г.)
- •5.1. Бібліятэчная справа і еўрапейскі Рэнесанс
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 6. Бібліятэкі Беларусі (хiv – xvііі cтст.)
- •6.1. Манастырскія і царкоўныя бібліятэкі
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю
- •6.2. Навуковыя, вучэбныя і прыватныя бібліятэкі Беларусі ў XVI – XVIII стст.
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 7. Бібліятэкі Расіі (хiv – xvііі cтст.)
- •7.1. Бібліятэкі Расіі (хiv – xvіі стст.)
- •7.2. Пераўтварэнні ў галіне бібліятэчнай справы ў пачатку XVIII ст.
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю
- •(Другая палова хvіі – пачатак xіх ст.)
- •8.1. Новы бібліятэчны светапогляд
- •8.2. Гётэ і змены ўзаемаадносін бібліятэкі, грамадства і дзяржавы.
- •8.3. Узнікненне нацыянальных бібліятэк.
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 9. Бібліятэчная справа ў XIX – пачатку XX стст. Навуковыя і нацыянальныя бібліятэкі
- •Літаратура
- •Пытанні для самакнтролю
- •Лекцыя 10. Бібліятэчная справа ў XIX – пачатку XX стст. Агульнадаступныя бібліятэкі
- •10. 3. Уплыў дзвюх канцэпцый на развіццё бібліятэчнай справы
- •Літаратура
- •Пытанні для самакатролю
- •Лекцыя 11. Бібліятэчная справа ў Беларусі (хіх – пач. Хх ст.)
- •Лекцыя 12. Прыватныя кнігазборы Беларусі (хіх – пач. Хх ст.)
- •Літаратура:
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 13. Асноўныя кірункі развіцця бібліятэчнай справы і міжнароднае бібліятэчна-бібліяграфічнае супрацоўніцтва ў XX – пачатку ххі стст.
- •Літаратура
- •Пытанні для самакантролю
- •Лекцыя 14. Бібліятэчная справа ў бсср
- •Літаратура
- •Публічныя бібліятэкі
- •Спецыяльныя бібліятэкі
- •Літаратура
Лекцыя 2. Бібліятэкі Старажытнага Свету
(ІV тысячагоддзе да н.ч. – V стагоддзе)
2.1. Зараджэнне бібліятэк у дзяржавах старажытных цывілізацый
Бібліятэка стала своеасаблівым сацыяльным вынаходніцтвам і з’явілася тады, калі назапашаная маса вопыту аказалася настолькі вялікай, што перавысіла магчымасці чалавечай памяці, а захаванне гэтага вопыту больш не магло забяспечвацца вуснай традыцыяй.
Са стагоддзя ў стагоддзе кожная эпоха фармавала і выкарыстоўвала зборы пісьмовых дакументаў, каб захаваць і ўзмацніць свае інтэлектуальныя дасягненні і традыцыйныя каштоўнасці. Развіццё ж культуры, якое складае аснову гісторыі цывілізацыі, было вызначальным фактарам фарміравання бібліятэкі – характара яе фондаў, спосабаў іх арганізацыі і вядзення – і відаў абслугоўвання, якія давала бібліятэка.
Прайшоўшы шлях ад гліняных таблічак Шумера і Асіра-Вавілоніі, папірусаў Старажытнага Егіпта, праз скупое абсталяванне сярэднявяковых манастыроў да збораў падручнікаў для першых школ, а ад іх – да бясплатнай публічнай бібліятэкі нашага часу, бібліятэка працярпела доўгі шэраг пераўтварэнняў, кожнае з якіх было абумоўлена патрэбнасцямі сучаснага ёй грамадства. Любая буйная перамена ў грамадскім ідэале перш за ўсё параджала змены ў бібліятэцы.
Таму і рукапісная спадчына старажытных бібліятэк стала ключом да разумення ўсёй культуры Старажытнага Усходу і разам з іншымі археалагічнымі знаходкамі дазволіла ўзнавіць гісторыю старажытных цывілізацый Месапатаміі.
Можна меркаваць, што ўзнікненню бібліятэк як сацыяльнага інстытута папярэднічала:
1. Фармаванне патрэбнасці ў стварэнні матэрыяльных носьбітаў інфармацыі. Гэта патрэбнасць у сваю чаргу з’яўлялася вынікам узнікнення на пэўным этапе развіцця чалавецтва патрэбнасці ў пазнанні фізічнага і матэрыяльнага свету і фіксацыі ў пісьмовым выглядзе інфармацыі аб ім;
2. Складанае дзяржаўнае і гаспадарчае справаводства магло дакладна функцыянаваць толькі пры наяўнасці дакладных справаздач і ўпарадкаванай пісьмовай дакументацыі;
3. Не менш важным стымулам былі патрэбнасці ідэалагічнага парадку – для праслаўлення ўладароў, іх абагаўлення;
4. Вынаходніцтва пісьменства і распаўсюджанне першых рукапісных кніг. Узрастаючая патрэбнасць грамадства ў ведах садзейнічала назапашванню кніжных збораў і іншых помнікаў пісьменства;
5. Менавіта старажытны горад быў цэнтрам кіраўніцтва дзяржавай, рэлігійна-культавымі справамі, месцам сканцэнтравання гаспадарчых, рэлігійных, дыпламатычных дакументаў, а таксама магутным цэнтрам культуры. Першыя бібліятэкі ўзнікалі пераважна ў гарадах і буйнейшых населеных пунктах.
У розных музеях і бібліятэках свету захоўваецца мноства помнікаў пісьменства Старажытнага Усходу – гэта ў першую чаргу гліняныя клінапісныя таблічкі (іх мільёны), частка якіх праілюстравана і ў сучаснай літаратуры. Рэшткі старажытных збораў, дайшоўшыя да нас, сведчаць, што першыя сістэмы пісьма, першыя кнігі і бібліятэкі з’явіліся ў Шумеры, Акадзе, Асіра-Вавілоніі, дзяржаве Хетаў, Егіпце. Там, дзе сфарміраваліся старажытныя рабаўладальніцкія дзяржавы.