Табліца 23.5
Прыродна-экалагічная характарыстыка глебавых правінцый Беларусі
Прыродна-экалагічная характары- |
|
Правінцыі |
|
Увогуле па |
|
|
рэспуб- |
||
|
|
|
||
стыка |
Паўночна |
Цэнтральная |
Паўднёвая |
ліцы |
|
|
|||
|
я |
|
|
|
|
|
|
|
|
Агракліматычныя ўмовы: |
|
|
|
|
сума тэмператур >+10 оС |
2230 |
2270 |
2430 |
2320 |
сума ападкаў за перыяд з тэмпе- |
360 |
350 |
330 |
350 |
ратурай >+10 оС |
|
|
|
|
гідратэрмічны каэфіцыент |
1,7 |
1,5 |
1,3 |
1,5 |
|
|
|
|
|
Характарыстыка рэльефу: |
|
|
|
|
схілы са стромкасцю <3о, % |
15,3 |
68,0 |
95,1 |
65,4 |
сярэдняя даўжыня схілаў, м |
364 |
398 |
383 |
390 |
схілы са стромкасцю 3--5о, % |
59,4 |
27,7 |
3,3 |
27,6 |
сярэдняя даўжыня схілаў, м |
291 |
346 |
308 |
322 |
схілы са стромкасцю >5о, % |
25,3 |
3,3 |
1,6 |
7,0 |
сярэдняя даўжыня схілаў, м |
257 |
320 |
236 |
271 |
|
|
|
|
|
Глебы (% ад агульнай плошчы): |
|
|
|
|
сугліністыя і гліністыя |
54,2 |
30,1 |
2,7 |
25,9 |
супясчаныя |
37,2 |
55,1 |
39,5 |
48,4 |
пясчаныя |
6,9 |
11,3 |
47,4 |
20,3 |
тарфяныя |
1,7 |
3,5 |
10,4 |
5,4 |
|
|
|
|
|
Меліярацыйны стан зямель: |
|
|
|
|
эрадзіраванасць, % |
11,2 |
7,7 |
4,5 |
7,5 |
забалочанасць, % |
55,1 |
33,5 |
49,3 |
42,4 |
завалуненасць, % |
49,1 |
38,8 |
7,1 |
26,6 |
контурнасць, га |
6,0 |
16,4 |
15,9 |
11,6 |
|
|
|
|
|
Цэнтральная акруга характарызуецца буйнаўзгорыстым і канцова- марэнным градавым рэльефам. Ашмянскае і Мінскае ўзвышшы –- гэта самыя павышаныя тэрыторыі рэспублікі. Сустракаюцца тут і слабахвалістыя раўніны (Пухавіцка-Асіповіцкае плато і частка Цэнтральнабярэзінскай раўніны).
301
Асноўнымі глебаўтваральнымі пародамі ў гэтай акрузе з'яўляюцца ма- рэнныя і водна-ледавіковыя суглінкі і супескі. Месцамі сустракаюцца стара- жытна-алювіяльныя пяскі, а таксама тарфянікі розных тыпаў.
На яе тэрыторыі выпадае 600—650 мм атмасферных ападкаў, сярэднега- давая тэмпература складае 5,5о, а вегетацыйны перыяд працягваецца 192 дні.
Асаблівасці прыродных умоў розных частак Цэнтральнай акругі і харак- тар глебавага покрыва дазваляюць вылучыць два аграглебавыя раёны: Аш-
мянска-Мінскі, Уздзенска-Асіповіцка-Чэрвеньскі.
Усходняя акруга адрозніваецца пласкахвалістым рэльефам. Тэрыторыя расчлянёна сучаснымі рачнымі далінамі і скразнымі мелкімі далінамі стара- жытных патокаў. Глебаўтваральнымі пародамі ў гэтай акрузе з'яўляюцца лё- сападобныя, марэнныя і водна-ледавіковыя суглінкі, водна-ледавіковыя супескі і пяскі, а таксама сучасны алювій і торф.
Акруга займае крайні паўднёвы ўсход краіны, таму кліматычныя ўмовы тут найбольш суровыя ў параўнанні з умовамі іншых акруг правінцыі. Клімат больш кантынентальны. Гадавая колькасць ападкаў складае 500—550 мм.
У залежнасці ад прыродных умоў і асабліва ад глебавага покрыва на тэрыторыі Усходняй акругі вылучаны два глебавыя раёны: Рагачоўска-
Слаўгарадска-Клімавіцкі і Кіраўска-Гомельска-Хоцімскі. У межах апошняга раёна вылучаны яшчэ два падраёны, якія адрозніваюцца, у першую чаргу, паходжаннем глебаўтваральных парод.
Паўднёвая (Палеская) глебавая правінцыя
Паўднёвая правінцыя ахоплівае асобны геамарфалагічны раён –- Пале- скую нізіну, якая з'яўляецца вялікай слабаўвагнутай катлавінай, запоўненай старажытнаалювіяльнымі і водна-ледавіковымі наносамі, пераважна пяскамі і супескамі. Асобнымі ўчасткамі трапляюцца донна-марэнныя адклады, якія перакрыты пясчанымі тоўшчамі.
Рэльеф Палескай нізіны раўнінны, з сістэмай плоскіх рачных тэрас, пе- раходзячых адна ў адну, і старажытных плоскіх катлавін, якія прымыкаюць да азёр Чырвонае, Выганаўскае, Спораўскае і інш. Для гэтай правінцыі ха- рактэрна наяўнасць вялізных забалочаных прастораў і балот. На фарміраванні рэльефу адбілася дзейнасць старажытных і сучасных рэк. Галоўная рака Палесся –- Прыпяць і яе прытокі –- Гарынь і Пціч маюць некалькі слабавыяўленых тэрас. Рачныя даліны шырокія і часта затарфава- ныя.
Паўднёвая правінцыя самая цёплая. Сума актыўных тэмператур вышэй за +10о складае ў сярэднім 2 430о, а працягласць вегетацыйнага перыяду –- 195—210 дзён. Гідратэрмічны каэфіцыент –- 1,3. Гэта сведчыць аб няўстойлівым увільгатненні тэрыторыі.
У глебавым покрыве вялікую ўдзельную вагу займаюць глебы пясчанага грануламетрычнага складу. У адрозненне ад іншых правінцый значныя
302
плошчы належаць тарфяным глебам (10,4 %). Сугліністыя глебы займаюць толькі 2,7 % (табл.33).
Паўднёвая (Палеская) правінцыя падзяляецца на дзве акругі: Паўднёва- заходнюю і Паўднёва-ўсходнюю.
Паўднёва-заходняя акруга паводле рэльефу –- гэта аднастайная раўніна з асобнымі шырокімі слабапрыўзнятымі грывамі і яшчэ больш шырокімі паніжэннямі. Месцамі трапляюцца прыўзнятыя на 10--15 м згладжаныя буг- ры.
Акруга характарызуецца найменшай ва ўмовах Беларусі ўстойлівасцю зімы. У 20—30 % выпадкаў у зімовы перыяд у гэтай акрузе не ўтвараецца ўстойлівага снежнага покрыва. За год тут выпадае каля 500 мм ападкаў, веге- тацыйны перыяд працягваецца 200—205 дзён, а сума актыўных тэмператур
вышэй за 10о дасягае |
2 500 оС. |
Асаблівасці прыродных умоў і глебавага покрыва далі магчымасць вы- лучыць у гэтай акрузе тры глебавыя раёны: Брэсцка-Драгічынска-Іванаўскі;
Ганцавіцка-Лунінецка-Маларыцка-Столінска-Пінскі, які падзяляецца на ча- тыры падраёны, і Тураўска-Давыд-Гарадоцкі.
Паўднёва-ўсходняя акруга ахоплівае наступныя геамарфалагічныя вы- дзелы: Гомельскае Палессе, Мазырска-Хойніцка-Брагінскую граду і Ельска- Нараўлянскую нізіну.
Гэта акруга з'яўляецца найбольш засушлівай сярод іншых акруг Беларусі. У паўднёва-ўсходняй частцы яе выпадае менш за 500 мм ападкаў у год. Сярэдняя тэмпература года складае 6,5 оС, а працягласць вегетацыйнага перыяду –- 196—200 дзён.
Асноўнымі глебаўтваральнымі пародамі з'яўляюцца пяскі і супескі старажытнаалювіяльнага і водна-ледавіковага паходжання. Сустракаюцца таксама лёсападобныя і марэнныя размытыя суглінкі. Невялікія плошчы зай- маюць тарфяныя адклады нізіннага тыпу.
У межах Паўднёва-ўсходняй акругі вылучаюцца два глебавыя раёны:
Любанска-Светлагорска-Калінкавіцка-Ельскі, які падзяляецца на два падраё- ны, і Мазырска-Хойніцка-Брагінскі.
303
Рекомендуемая литература
1.Геаграф
2.Клебанович Н.В. Методы обследований земель
304