Тақырып 14. Кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалау және талдау

2. Кәсіпорын қызметін бағалау және талдау үшін көрсеткіштер жүйесі:

   1. салық органдары үшін;

б) несие беруші банктер үшін;

в) келісім шарттар бойынша әріптестер үшін.

а)Салық органдары үшін ең маңыздысы кәсіпорынның салық төлеу қабілеттілігі. Сондықтан да олардың ең бірінші қызықтыратыныкәсіпорынның баланстық пайдасы, себебі ол салық төлеудің бір бөлігінің көзі болып саналады.

Сондықтан салық органдарының көз қарасы бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын келесі көрсеткіштер болпып табылады:

1. баланстық пайданың жалпы сомасы

1. активтердің рентабельділігі

2. өткізу рентабельділігі

3. баланстық пайда=түсімнен шығындарды алып тастағандағы.

б) Кәсіпорынның қызметін бағалау мен талдау үшін несие беруші банктер ең бірінші қарастыратыны кәсіпорынның өтімділік және төлем қабілеттілігін көрсететін көрсеткіштер.

Төлем қабілеті-кәсіпорынның несие беруші банктерге бережақ ақшаларын тоқтаусыз өтей алу мүмкіндігі.

Өтімділік және төлем қабілетінің негізгі көрсеткіштеріне мыналарды жатқызады:

1. жалпы жабу коэффициенті;

1. аралық жабу коэффициенті;

2. абсолюттік өтімділік коэффициенті;

3. жалпы төлем қабілетінің коэффициенті;

4. ағымдағы жойылу коэффициенті.

Жалпы жабу коэффициенті (К_оп) қандай ағымдағы несие мен есептеу бойынша міндеттерді өтеуге болатынын анықтайды. Жалпы жойылуға тиіс материалдың және ақшалай айналым қорлардың сомасының қысқа мерзімді міндеттеріне шаққанда анықталады.

Аралық жабу коэффициенті (К_пп) материалдық айналымдағы қаржыларды тартпай-ақ қысқа мерзімді қаржылық салымдар мен есеп шоттағы қаржы арқылы кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттерін жоба алатының көрсетеді.

Абсолюттік өтімділік коэффициентіағымдағы активтердің неғұрлым өтімділеу мен қысқа мерзімді бережақтардың салыстыра арқылы анықтайды.

Ағымдағы жойылу коэффициенті жойылуға тиісті айналымдағы қорлардың жалпы бағасын жедел төлеу міндеттеріне қысқа мерзімді банк несиесі түрінде қарыздар немесе әртүрлі кредиторлық бережақтарына шаққандағы.

Жалпы төлеу қабілетінің коэффициентінақты активтер бағасын жалпы қарызды қаржылар бағасына шаққанда анықталады.

в)Келісім шарттар бойынша әріптестерді банктер секілді кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілігі қызықтырады.

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын көрсететін көрсеткіштерді үш топқа бөлуге болады:

1. Айналымдағы құралдардың жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер:

• кәсіпорынның өзіндік айналымдағы қаржымен қамтылуы;

• материалдық қордың айналымдағы қаржымен қамтылуы;

• айналымдағы қаржының орағытпалық коэффициенті.

2. Негізгі құралдардың жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер:

• мүліктің нақты бағасының коэффициенті;

• тұрақты актив коэффициенті (индекс);

• тозуды жинақтау коэффициенті;

• ұзақ мерзімді қарызды қаржыларды қатыстыру коэффициенті.

3. Кәсіпорынның жалпы қаржылау тұрақтылық дәрежесін көрсететін көрсеткіштер:

- автономия коэффициенті;

- қарызды және өзіндік қаржылардың қатынас коэффициенті.

Кәсіпорынның өзіндік айналымдағы қаржымен қамтылу коэффициенті (К_с) кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажетті өзіндік айналымдағы қаржылардың болуы. Кәсіпорындағы бар айналымдағы қаржыларды олардың нақты бағасына өндірістік қорлар мен шығындар, ақшалай қаржылар, дебиторлық бережақьар және басқалай айналымдағы активтер түрінде шаққанда анықталады.

Материалдық қордың айналымдағы қаржымен қамтылуы (К_о) бірінші коэффициентің кездейсоқ жағдайы ретінде қарастырады. Жеке айналымдағы құралдар сомасының материалдық қорлар көлеміне қатынасы ретінде есептеледі. Мұнда жеке көздер арқылы кәсіпорынның материалдық қорлары қаншалықты жабылатынын көрсетеді.

Айналымдағы қаржының орағытпалық коэффициенті (К_м) жеке айналым құралдар сомасын кәсіпорынның жеке қаржылар көздер сомасына бөлу арқылы есептеледі.