2 семестр

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

өзен,мыңнанастам7 көлмен

уқоймаларыбар.Өсімдіктүрлерденқоры6 астамңнан

тұрса,алжануарларəлеміалуантүрлі.

Қазақстан - пайдалықазбаларқорыменолардың

алуантүрлерібойынша

–ТМД-дағыеңбаймақтыңбірі.Минресурстарралдұлттық

табыстөрүшінқұрайдыттеның.

Мынандкөзқб:ұлттықарйбайластарұғымыматқемесқұндылықтардыриалдықда

–

ақпарат,ғылым

-білім,тұрғындардыңмəдежəнеңгейінниет.б.

– қамтуықажет.

Алдағыуақыттаұлттықбайлықтыжетілдірукөбінесеоныңсапалықжақс,табиғируымен

байлықтыти

імдіигерумен,қоғамқоршортбыңағанрсақтаунықамқорлығыменнша,

экологияқауіпсіздіктіқодеңгейіменлықнықталады.

Жаңасөздерментанысболыңыз.

Ұлттықбайлық

– нацибогатствональне

Қоғам – общество

материалдық игіліктер – материальныеценности

дамудеңгейі

– уровеньразвития

тұрғындар – жители

экологиялыққауіпсіздік

– экологичебезопаскаяность

2Сұрақтарға. жауапберіңіздер

.

3Тірек.сөздермен

сөзтіркестерінақтаңыз.

ЕҰУФ703

əдістемелікқұралы.Үшіншібасылым

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

6Төмендегі.

мəтінненшылтауыпаст, улардысызыңыздар.н

Қазақкиносыжиырмасыншығасырдотыз дүниегелдарыңншыкелді.Алғашқы

қазақкинотуындысы

– «Аманке»көркемфи.БұлфильмніңьмідісценариінБейімбет

МайлинменҒабитМүсіреповжазған.Бұдансоңғыкезеңдер

деатақтырежиссер,əріактер

ШəкенАймановтыңБіздің« сүйіктідəрігер»,Ат«аманныңқыры»,Атамекен«»,Алдар«

көсе»жəнеТақиялы« періште»фильмдері,АбдоллаҚарсақбаевтыңМенің«атым

–Қожа»

фильміжəнеСұлтанҚожықовтыңҚыз«Жібек»фильмісияқтыəйгілі

туынджарықлар

көрді.Осыфильмдеұлттықөнеріміздің,сондайде

-ақжаұлболмысымыздыңпыттық

келбетітамашасуреттел.Бұлфильмдеросыкүнгеіейөзкөрініңкемдігіменөрерменін

баурайды.

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

ІІІАПТА

ӨЛЕҢ – СӨЗДІҢПАТШАСЫ

1-сабақ

ХакімАбайдың

философиясы.

Есімше.

Есімше – зате,сімыне,сесімдердіңан орнынажүретінсһөз. бы

Есімшенің

жұрнақтары: -ған, -ген, -қан, -кен;

-тын, -тін, -атын,

-етін,

-қалы,

-келі, -ғалы,

- гелі.

1Сөйлеесімшдерді

елерментолықтырыңыз.

1Біздің. туыстарымызСемей« полигоны»депатал...аймақтанкөшіпкелді.

2Денсаул. жақсбол...қандайжақсықтың!

3Өсіпкеле. жат...ұрпақөзденсаулығынойлауыкерек.

4Жаңаөмірді. жалғастыр...

– денісаужасұрпақ.

5Өмірге.

бақыттыболыпкел...соң,солөмəндіірдіетіпсүрукерек.

6Салауа. өмірсалұст...азаматынаəрдб боладыйқ . ттым

1Абайдың. қараоқып,сөздіктіңкөерінмағынасегіментүсінугетырысыңыз. н

Оныншықарасөзінен:

Біреулерқұдбатілейдійданла

.Олбаланынеқылады?Өлсеморнымдыбассындейді,

артымнанқұраноқысындейді,қарткүнімдеайғансырадейді.Осыбасқднм?рансы

Құдайтағсағанеңбеклақылып,малтабарлыққуатберді.Олқуаттыкəсіпқыларлық

орынғажұмсай?Жұмсамайсың....ысың

Олқуаорнттыауыпсарқылардынбілерлікп

ғылымберді,оныоқымайсың.Ерінеңқылсабе,түкіздесеілмей,орнынтауыпістесе,кім

байболмайды?Оныңсағанкерегіжоқ.Сенікі

– біреуденқорқытыпалсаң,біреуденжалы ып

алсаң,біреуденалдапалсаңболға

ны,іздегенім

– сол.Бұл

– құдайдантілегеемес.Бұл

–

абы, рсатынойжаулағандық,адамып ,тіленшілік.

Жиырматоғызыншықарасөзінен:

Қазақтыңмақалдаркөбініңіскетатырлығыдабарның,іске ымақүгілі,не

құдайшылыққа,неадамшылыққажарамайты

ныбар.

ƏуеліЖарарлы« бо,лболмасаң»дейді.Арданкеткенсоң,тіріболыпжүргеніқұрысын.

«Қалауынтапса,қарж »,уадыСұр«тапса, дуынб мласыныңбермейтініжоқ»деңген

барыптұрғанқұрғандайсөзосы.Сұрауынтаб,қ мынтл бамындепуынқорл

ықпенен

өмірөткізг,малдынжерденншесұраук,нерекаққантердсұраукеқойрекн.

Жаңасөздер:

Қартаю – стареть

Түңілмейіздеу

– искать.

Қорқыту – пугать

Алдау – обманывать

Іскетатырлық

– пригодный

Жарамайтын – непригодный

Жарлы – бедный

ЕҰУФ703

-09-12Оқу -əдістемелікқұралы.Үшіншібасылым

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

2- сабақ

Жамбылшығармаларынд

ағыбатырлықконцепция

1Мəтінді. оқып,мағынасынүғыпалыңыз.

Жабамбылев

(1846-1945) – қазақхалықпоэзиясыныңəйгітұ,өлеңғасысөздің

дүлдүлі,жырау,жыршы.Тжеріған

– Жамбыл

облысындағыЖамбтауетегі.Жасның

мбыл

ЖетісудыңдүлдақыныСүйінбайғалжолығып,оның

өнерінеқұнығаденқойып,батасыналады.Мұəрісолан

кездегіАйкүміс,Бақтыбай,Сары,Сарбас,Досмағанбет,

Шашубай,ҚұланаҚұлманбетсижүйріктерменяқты

айтүскысқа.БұларғаенмесқырғыздыңБалы

қ,Тыныбек,Қалығұл,Найманб,Қатаған, й

Арыстанбек,Сағымбексияқтыақын

-жырау,манасшылаөнерөрелестіріп,қырғыздыңмен

көл-көсірпоязиясынантағылалады,ақөмеріндəрішыңдайықтүседі.

Жамбсуырыпсалмалендіақ ндықөнерінеқосаКөрғұлы« қ

»,Шаһмардан«»сияқты

жыр-дастандардыапталап

-айлжырлап, қындықжыраулөнерінсонырыментанытақ

бастайды.Шағынжыр

-толғаулғанаемес,оныңқаркөкірегінентӨтеген«батыр»,

«Сұрбатыр»сияқэпикалықншытуындыларқайтажаңғырақтарылады. п

Жамбыл –интернационалистақын.

3- сабақ

Шəкəрімөлеңдеріимандылықко дегіцепциясы

«Жамбылжырларытеңізтүбіндешашылыпжатқанмаржансекілді.Оныжинапалы

халқыныңқолынаберу

– біздіңəрқайсымазаматтықборыш» здыңмыз

- дедігенСəкен

Сейфуллин.Ж

амбыл -

жырдыңтолассызбұлағы,өшпөн,тозбайтегесс.Оіылын

жасампазұрпақпенсырласындқимасындай, мəңгібіргеж сай.реді

1945жылымаусымдаЖамбыл22 дүниесалды.

ЖамбылЖабаевЛенинорденімен,Еңбек

ҚызылТужəнеҚұрмет« белгісі»ордендеріме

нмарапатталған.

Жаңасөздер:

өлеңсөздіңдүлдүлі

– мастерхудожественногослова

өсіп-өнгентопырағында

– народнойземле.

батасыналады

– благославили

суырыпсалмалықөнер

–импровизаторскоеитскусство

саяси-əлеуөміреттік

–социально-политическаясфера

ден қояды – уделяетвнимание

2Бос.орынғакеректісөздердіқойыпсөйлемдердітолықтырыңыз.

Жамбыл – қазақ ----------- əйгілі ----------.Қазақстан

-------------- ақынныңжүз

жылдығынатапөтті.ЖамбылЖабаевсаяси

-əлеуметтік ------------------ тарихи ----------------

үлкенүмітпенденқойды.Ақбірордендерменеше

--------------- .

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

1Мəтінді. оқып,мағынасынүғыпалыңыз.Мазмұндапайтыңыз.

ШəкəрімҚұдайбердіұлы

(1858-1931)

– ақын, жазушы,

философ, тарихшы,

композитор.Абзамандасйменəріінісі,əролнегізіналған

реалистікəдебиетдə

стүрлеалғаапарушыізбасарыін.

ШəкəрімніңəкесіҚұдайберді

Құнанбайдың

Күнке деген

бəйбішесінентуған,яғниАбайдыңтуағасы.Шəкəрімнбес

жасындаауылмооқуғадасынаберіледідеон

дажетіжасына

дейін

оқиды.

Жетіжасындаөкеденжетімқалғанолбұданбылайғы

кезде

Абайдыңтікелейтəр олаиесінде.Құ айбердіұлы

заманындақарасынзақасабілімдармдардыңғыі

болды.

Араб, парсы, түрік, орыстілдерін

жетікбілді.ОлӨмір«»,Сəнқойлар«»,Ызақо«», лар

«Құмар»,Қа«л»,жыңбасТойымсыық«

знəпсі»сияқтыдидактикалықөлең

-жырларында

боямаж,жасарлымінезбенжағдықысынғамсызлала.қтыАдыамгершілікақ

жолға,өнер

-білімгеүндейді(«Жастарға»).

1905жы

лы Шəкерімқажылықсапаршекті.Меккегебарғанбұлсапарынйдаланып,

ақынөзініңбайырғыармжүзегеасн.ыСтамбұлнрды,Парижкітапханаларынантуған

халқыныңтарихынабайланыстыкітоқыдптарды.Осылжинағанм йтериалдарнегізінде

«Түрік,қырғыз,қаз

ақһəмхандаршежіресі» (

1911)кітабын,қисындарынхалықмүддесіне

түсіндірумақсатыменМұсылма« шарты»деңбекгенжазды(дық

1911).

2.Шəкəрімніңғибадаттарынұғыпал( қшамдалыпңызалынды).

ІӨзімшілдік.

Бірбайдыңқызынашешшығ,бетінкықылғандпртық,бірсоқберіптіы. рғақтан

Досыбайғакеліп:Сондай«дəрігеркеліпті,күйеуіңіздіңкөзіннегеқаратпайсыз?»

-десе,бай:

«Күйеуімнің көзіашылғансоң,қызымбетіыртығынкөршығарыпдегіың, жібередіғой.

Қызымбайданшыққаннанкүйеуімсоқырқалпындақалғаныартық»,

-депті.

Жаңасөздер:

тыртық – шрам

қарату – здесь:лечить

соқырқалпындақалғаны

– оставаться слепым

ІІІШəкəрімайтқан:

ЕҰУФ703

-09-12Оқу -əдістемелікқұралы.Үшіншібасылым

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

Біреңбекшіқызметкерқандайтастақжерболсадаж жүреяқлаңбергенсоң,бай:

«Сеннегедəйімжажүресіңяқлаң?»

- дейді.Сондақызметкербылайдейді:Жалданған« бай

менітақтайалыпкелдепжұмсағансоң,барсам,екіаяғы

тобығынжоқбірбишанра

еңбектепжоңқаекенпСоны. көрге,мыбашпағындеаныңтүгіл,башпақкиетін

аяғыдажоқ,менбашпағекемжоқдепасыпжүрғойдеп,соданберіж жүругеяқлаң

əбəдеттендім»,

- депті.

Жаңасөздер:

Тастақ – каменистый

жаяқлаң

– босяком

дəйім – постоянножұмсау

– посылать

тобық -

еңбектеу – ползать

жоңқа – деревобашпақ

- обувь

əбəдеттену

– оченьпривыкатьмүсəпір

– инвалид.

Сұрақ:

«Қанағатқарынтойдырар,қанағж лғтсыңызой»ддегенырарқ

мақалдыңосымəтінгеқатысыбарма?

3Сұрақтарға. жауапберіңіз.

1. Шəкəрімкім?

2. Шəкəрəмкімніңтəрбиесінкөрді?

3. Шəкəрімөлеңдерінкі сынадыіе

?

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

IV АПТА

КӨРКЕМСӨЗ

– КӨРКӨНЕРМ

1- сабақ

Ж.Аймау ытовшығармаларжансұлулығыҮстеу,онтүрлері. ңндағы

Ескетүсіріңіз:Үстеулеріс

-əрекеттіңқашан,қайда,қалайболғхабардаретедінын. н

Қызмеқарайүстеулеріне

мезгіл (к,ертеңше,бұр,былтыр..),н

мекен (жанында,

арт.б.),ында

сын-қимыл (етбе тінен,қолма

-қол,қазақша,емін

-еркінт.б),

мөлшер

(сонша,əжептеуір,азғантай,қыруар.б.),

мақсат (əдейі,қасақана,амалсыздан,босқа

т.б.),

күшейткіш (аса,тым,ең,əбден,нағызт..болып) бөлінеді.

1Сөздікті. пайд,жаңасөздерлментіныпкес

терініңмағынасынұғыпалыңыз.

Жалғастыру - продолжать

қазақжұртүшінылығы

- дляказахскогонарода

саналыөмір

– сознателжизньная

тыйымсалынды

- запрещалось

шығарммұрашылық

– творческоенаследие

2Мəтінді. оқып,сөздеріңізбенмазмұндаңыз.

ЖүсіпбекАймауытов1889жылықазіргіПа лодар

облысыныңБаянауылауданындадүниегекелген.Олəу лі

ауылмо дасын

аноқып,хаттаниды. 1907жылыБаянауылға

барып,орыс

-қазақмектебінетүседі. жылы1911

Павлодардағыекісыныптыорыс

-қазақмектебіоқуынде

жалғастырады. 1914

-1919жылдарыСемұғалімдерейдегі

семинариясындаоқиды.

Семейдежүріпалашқозғалтысынаады

, Абай»«

журншығастлыналысадыруға. жылдан1919бастап

ЖүсіпбекСемейде,Павлодардакеңесөкіметініңжұмыстрал. а1924рынасады

-1926

жылдарыТашкенттеығатынАқжол«»газетініңредакциясындаістейді. 1926

-1929

жылдарыШымкенттегіпедагогикалықтехник

умғадиректорболады.Ара

-арасындаəртүрлі

саясижұмыстарғаараласады. 1929жылжазықстұтқал,ынхалық«зжғаып»дегенуы

жаламен1931жылыөлімжазаке.сіледіына

Ж.Аймауытовтыңө шығарміріенбұдкейінгілпшжбойыылаус ғызға

алынбайды.

Кеңесөкіметітұсынолтуралыайтуғада,жазуғадтыйымсалынды.Тек

кеңесөкіметіыдырап,коммунистікидеологияныңқұрсауыбосаейінғанқаламгерн

мұрасыхалқынажетебастады. жылы1989біртомдықкітабыжарықкөрді.Зерттеу

жұмыстарықолғаын

ды. жылдан1997бастапЖүсіпбекшығармаларыныңбестомдық

жинағыбасылды.

ЕҰУФ703

-09-12Оқу

-əдістемелікқұралы.Үшіншібасылым

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

СанқыртаиесілЖүсіпбекантыАймауартындақалғаншығармтовтыңмұрасышылық

асаб.Оныңйішіндекөптөл,еҚартгенңдер«»,Ақ«»романдарыожабілек,Күнікейдің«

жазығы»хикаяты

менƏнші»секілді« бірқатаркөркемəңгі, Рəбиға»,елері«

«Мансапқорлар»,Қанапия«менШəрбану»,Елқорғаны«»,Шернияз«»пьесалары,Нұр«күйі»

поэмасы,сондай

-ақбірсымақнпыраменудармаларылб.ар

Жүсіпбек

шығармашылығыəуелбастаөлеңж бзудан

асталады.Өзініңдерекбойыншаолтұңғышері

өлеңін13жасындажазған.ОныңақындықжүрегітуғаЖазушыларға« н»,енНеғ«от?»,п

«Ах -ха-ха-хау»,Ұран»,«Еңбекші«ұраны»секіөлеңдеменердіНұр«күйі»поэмасында

ақынбұрынғыөмірдіңкележақтарымесіз

нөздəуірініңкөріністерінақындық

сезімталдықпенжырлайды

. ЖүсіпбекАймауытовтыңəдебимұрасыныңеңсалмақтысалас

-

прозалықшығармалрім.КішіəңгібмелерденажазушыстапқаламынанҚартқожа« »,

«Ақбілек»романдарытуды.

ЖүсіпбекАймакезіндеаудытов

армашыретіндетанылды.

ОлаударғанА.С.Пушкиннің,Н.В.Гогольдің,А.Дюманың,Дж.Лондонның,Г.

Мопассанның,В.Шекспирдің,К.Берковичтің,С.Чуйковтыңшығармаларынқазақтіліне

аударады.

3Төмендегі. сұрақтжауапберіңіздер. рға

1) ЖүсіпбекАймқажəнеуытұлышқжанұядадайдүниегекелген?

2)ҚазақжұртүшЖ.Аймауінылығыорнықандай?тұлының

3)Ж.Аймауытұеңбектеріжайнебілесіздер?ының

4)БізЖ.Аймауытұшығармаларынаннебі? еміз

4Төмендегі. үстеулердіпайдаланып,мəтін

мазмұнынасəйкессөйлемдерқұраңыз.

Бұрын,аса,əжептеуір,қыруа,жа,нағыз.ында

- Жазушыныңқандайромб ндары

?

Л.Н.ГумилеватындЕуразияғы

Оқу-əдістемелікқұралы

Басылым: үшінші

ұлттықуниверситеті

2- сабақ

М.Əуезов – суреткер

1Мəтінді. оқып,сөзд

еріңімазмұндаңыз.бен

МұхтОмарханұлыƏуезов

– Ұлыжазушы,қоғам

қайраткері,ғұламағалым,

ҚазақстанҒылымакадемиясының

академигі(

1946),

филология

ғылымдарыныңдокторы,

профессор

(1946), ҚазақКСР

-нің еңбексіңіргенғылымқайраткері(

1957).

Туғанжері

— бұрынғы Семей уезінің

Шыңғыс

болысы

(қаз іргі ШығысҚазақстаноблысының

Абайауданы)Əкесі. Омархан

менатасауаттыƏуезкісілерболған.Мұхтаратасыныңқолында

өскен.Ола жасынантыАбайдыңөлеңдерінауылдастарынажатқа

оқыпберетінддəрежжет. ейдіге

1915 жылы

Семей

қалалық

мұғалімдерсеминақабылданады.Оқыпиясынажүргенде

Шəкəрім

Құдайбердіұлының «Жолсызжаза»

дастанынегізінде«

Еңлік-Кебек»

пьесасжазып,онын

1917 жылымаусайындаОйқұдықм

дегжтіркестіріпрден үйиізкенсахнасына

шығарады.

Əуезовтіңмұраcыныңасаүлкенбөлігі

– онғызерттеулерілымиң.Ол

қауыззақəдебиетін

жина,жүйел,қазақтапəдебиетітарихып,Абайдөмшіріеныңғармашылығы,

əдебиеттану мен фольклордың теориялық-проблемалықмəселелжөніндеіргеліеңбріктер

жазды.

«Абайжолы»

– МұхтарƏуезовтыңəлемгеəйгіліроман

-эпопеясы. «

Абайжолы»

қазақтың

көркемпрозкласдеңгейінеынсикакөтеріп,əлəдебиетінеықемкөркемдікқуатəкелді.

Əуезөзініңроманв

-эпопеясындақазақхалқ,он ң

ұлттық дəстүрін барлыққырынан

энциклопедиялықдеңгейдежан

-жақтышкөрсетті.Əуезовтыңп «

Абайжолы

роман-

эпопəлдеңгейдемдікясы: «

ХХ ғасыреңүздікшыағбіріармалардың»

(ЛуиАрагон )

дегенжоғарыб лды.Сондай

-ақбұлроман

-эпопея қазақ халқын,қалабердібүкілтүркі

əлеміндүниежүзінетанытқанұлышығармаретіндетанылды. «

Абайжолында

»қазақ

қоғамыалуатүрлітоптнкеыңқамтры,санқытұтаслыпрлыгалереяжасалды.Онда

қазақхалқыныңэтногр,діни,жалпымəденифиялық

-танымдықдəстүрлері:

жазжайлауға

көшу,құдалыққабарументойжа,кісіөліміменауазатұту,асберу,жұт,болыссайлауы,

дауғабилікайту, аулауңментабиғаткөріністері

,т.б.бəрібар.Роман

-эпопеяның

танымдықмəнімбіргұлттықəдебиетпенмəдениетті,анаілінөркендетудегірөлізор

болды.Алғашқыекітаптантұратын

«Абай»

романыүшінжазушыға

КСРОМемлекеттік

сыйлығы (1949)беріліп,төрттомдық«

Абайжолы»

роман-эпопеясыжарықкөргенкейінен

ол Лениндіксыйлықтың

лауреаты(

1959)атанды.

Эпопеядүниежүзіхалықтарыныңбіржүз

оналтытілінеаударылған.Олекіжүзтомдық«

Əлемəдебиетікітапханасы»

топтамасында

екітомболыпбасылды.

ЕҰУФ703

-09-12Оқу

-əдістемелікқұралы.Үшіншібасылым