12 Сабақ

СОӨЖ тапсырмалары

1. Ақмола қаласының негізі қашан қаланды?

2. Қала атауы Астана деген атауды қашан иеленді?

3. Қалада қандай мәдени орындар бар?

4. Сіз қай жоғары оқу орнында, қандай мамандықта оқисыз?

5. Астана қаласы сізді қандай ерекшелігімен қызықтырады?

6. Сіз болашақта қаламыздың өсіп-дамуына қандай үлес қосар едіңіз?

7. Елордамызда қандай ескерткіштер бар?

8. Астана қаласында оқығанды неліктен таңдадыңыз?

9. Қаланың қандай өнеркәсіп орындарын білесіз?

10. Қаладағы спорт нысандарын атаңыз.

11. Астанада қандай халықаралық шаралар болды?

Он үшінші сабақ (1сағат)

Лексикалық тақырып: Мемлекетіміздің тілі

Грамматикалық тақырып: Жалғаулықтар

Сөздік

мінез - характер

дәстүр – обычай, традиция

бекітілді - утвержден

халықтың жаны – душа народа

ана сүтімен беріледі – передается молоком матери

игереміз – усваеваем

қымбат қазына – драгоценное сокровище

өнер – искусство

ғылым – наука

рухани байлық – духовное богатство

жарқын келешек – светлое будущее

қарсаңында - накануне

біріктіру - сплотить

мемлекеттік мәртебе – государственный статус

халықтың сақталуы- сохранение народа

қуатты күші- мощное сила

бейнелі тіл – образный язык

парыз – долг, обязанность

бірлік – единство

ынтымақ – согласие, солидарность

Жалғаулықтар

Союзы связывают слово со словом, предложение с предложением, не имеют лексического значения. По значению союзы делятся на 6 видов:

1. Ыңғайлас жалғаулықтар (соединительные союзы): әрі, да, де, та, те, және, мен, бен, пен. Эти союзы служат для связи слов и членов предложения. Например: Дүние де өзі, мал да өзі, ғылымға көңіл бөлсеңіз.

2. Қарсылықты жалғаулықтар (противительный союзы): ал, алайда, әйтпегенде, әйтсе де, бірақ, дегенмен, онда да, әйткенмен, сонда да, сөйтсе де, сөйткенмен, әйткенде. Мысалы: Білімің мол, бірақ тәжірибең жетіспейді.

3. Талғаулықты жалғаулықтар (разделительные союзы): я, не, немесе, болмаса, біресе, әлде. Мысалы: Не сыйлау, не ұят, не қаймығу, не қорқу жоқ жерде, тәртіп те болмайды.

4. Себептік жалғаулықтар (причинные союзы): өйткені себебі, неге десең. Мысалы: Жаны шығып кете жаздады, өйткені оның қолына түскен сау қайтқан емес.

5. Салдарлық жалғаулықтар (следственные союзы): сондықтан, сол себепті әдебиеттен көп біледі.

6. Шарттылық жалғаулықтар (условные союзы): егер, егер де, онда. Мысалы: Егер жұмысың өнсін десең, ретін тап.

Лексика-грамматикалық тапсырмалар

1-тапсырма. Тірек сөздерді есте сақтаңыздар.

Тіл, тарих, әдебиет, мәдениет, дәстүр, тәуелсіздік, болашақ, рухани байлық, рәміз, көркем тіл, әділ баға, мәртебе, міндет, бірлік, ынтымақ.

2-тапсырма. Берілген жалғаулықтармен сөйлем құрастырыңыз.

Себебі, әрі, немесе, сондықтан, мен, алайда, сол себепті

3-тапсырма. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыздар.

1. В Республике Казахстан государственым языком является казахский язык.

2. Государственный язык – язык государственного управления, законодательства, судопроизводства и делопроизводства, действующий во всех сферах общественных отношений на всей территории государства.

3. Официальные приемы и другие мероприятия с представителями других государств в Республике Казахстан проводятся на государственном языке с переводом на другие языки.

4-тапсырма. Төмендегі сызба бойынша қысқаша мәтін құраңыз.

5-тапсырма. Мәтінді негізге ала отырып, сөйлемдегі ойды әрі қарай жалғастырыңыз.

1. Тіл әрбір адамның бойына ана сүтімен беріледі, сондықтан да, ... .

2. Халықтың сақталуы тіліне байланысты, себебі ... .

3. Мәдени, рухани байлық деген халықтың ақыл-ойының көрінісі, өйткені ...

4. Қазақ тілі – дүниежүзіндегі ең бай, көркем тілдердің бірі, себебі ... .

5. Мемлекеттік тілімізде сөйлеу - әрбіріміздің басты парызымыз.

6-тапсырма. Екі қатардағы сөздерді бір-бірімен тіркестіріп, сөйлем құрастырыңыз.

1. халықтың тиіс

2. құрметтеуге сүтімен

3. әр елдің байлық

4. Қазақстанның көрінісі

5. азаматтық мақтанышы

6. рухани болашағы

7. ақыл-ойының міндеті

8. жақсылыққа танытатын

9. ана жаны

10.әлемге жеткізетін

7-тапсырма. Оқытушының көмегімен мына мақал-мәтелдерді аударыңыздар.

1.Стремись изучить семи народов язык и семь разных наук.

2. На силу не рассчитывай, на свои знания рассчитывай

3. Наука – море, знания – лодка на его просторе.

4. Жизнь – самая большая школа.

5. Сила – в знании, знания – в книгах.

8 -тапсырма.Сөзжұмбақты шешіңіз.

Қ

А

З

А

Қ

Т

І

Л

І

1. Біздің мемлекетіміздің аты.

2. Ең қымбатты, жақын адам.

3. Жылқы етінен жасалған тағам.

4. Өзіңнен үлкен адам.

5. Үй жануарының төлі.

6. Қарым-қатынас құралы.

7. Қыста киетін сыртқы киім.

8. Құйрығы айыр құс.

Мемлекетіміздің тілі (2- сағат)

Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды. Үш тілдің біріншісі, негізгісі, бастысы, маңыздысы бола береді. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі

Н.Назарбаев

Тіл – қандай халықтың болсын тарихымен бірге өмір сүреді. Себебі тіл халықпен бірге жаралған. Халықтың тілінде – оның әдебиеті мен мәдениеті, мінезі мен дәстүрі сақталған. Өйткені, тіл – халықтың жаны, ертеңі, болашағы. Ол әрбір адамның бойына ана сүтімен беріледі. Сондықтан да, тілді кім де болса құрметтеуге тиіс. Адамды жақсылыққа жеткізетін ана тілі мен ата дәстүрі. Тілдің көмегімен өнер-білімді, ғылымды игереміз. Тіл арқылы рухани байлығымызды меңгереміз, өзіміз танимыз, өзіміз танып қана қоймай, сол қымбат қазынамызды әлемге танытамыз. Сондықтан әр елдің мақтанышы – сол елдің ана тілі. Бірақ бүгінде кейбір отандастарымыз өздерінің ана тілін білмейді.

Қазіргі кезде «ана тілі», «жұмыс тілі», «мемлекеттік немесе ресми тіл» деген ұғымдар қалыптасқан. Ана тілі – әрбір халықтың тілі. Жұмыс тілі- белгілі бір ұйымдардың, бірлестіктердің немесе халықаралық конференциялардың, жиындардың тілі. Мәселен, Біріккен Ұлттар Ұйымының алты жұмыс тілі бар: ағылшын, араб, испан, қытай, орыс, француз тілдері. Мемлекеттік немесе ресми тіл – белгілі бір мемлекеттің арнайы бекітілген тілі. Әлемде екі жүзге жуық мемлекет бар. Ал мемлекеттік тілдердің саны жүз жиырмаға жуық екен. Қазақ тілі осындай мәртебелі тілдердің қатарындағы тіл.

Қазақ тілі - мемлекеттік тіл ретінде Қазақстанның тәуелсіздігі қарсаңында 1989 жылы бекітілді. Мемлекеттік тіл дегеніміз – қоғамның барлық саласында қолданылуға тиіс міндетті тіл. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың мемлекеттік тіл туралы: «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» дегені тілдің жарқын келешегін көрсетеді. Мемлекеттік тіл – мемлекеттік ту, мемлекеттік әнұран, мемлекеттік елтаңба секілді мемлекеттік маңызы ерекше рәміз. Сондықтан ол елдің барша азаматтарын біріктіруі тиіс.

Халықтың сақталуы тіліне байланысты. Яғни, тіл – әрбір елдің қуатты күші, сонымен бірге мәдениеті, байлығы. Ал мәдени, рухани байлық деген халықтың ақыл-ойының көрінісі. Қазақ тілі – дүниежүзіндегі ең бай, көркем тілдердің бірі. Ол өзінің лексикалық байлығымен, қалыптасқан жазу нормаларымен танылған тіл. Көрнекті ғалым В. Радлов: «Қазақ тілі – түрік тілдерінің ішіндегі бай, бейнелі тіл» - деп жазған болатын. Бұл тілімізге берілген әділ баға.

Қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесін көтеретін жан-жақты ұйымдық- насихаттық жұмыс аса қажет. Қоғамда мемлекеттік тілге деген сүйіспеншілік пен құрметтеу отаншылдық қасиеттің бөлінбес компоненті деген ұғымды қалыптастыру, мемлекеттік тілді білгісі келгендердің ықыласын бағалап, көтермелеп отыру да маңызды. Сондықтан тілімізді шұбарламай, оның көркемдігін сақтау – әрбір азаматтың міндеті. Мемлекеттік тілімізде сөйлеу – баршамыздың басты парызымыз. Мемлекеттік тіл арқылы Қазақстан халықтарының бірлігі мен ынтымағы берік болмақ.

1- тапсырма. Сөйлемдерге сұрақ қойыңыз.

• ...............................................................................?

• Тіл - халықтың жаны, ертеңі, болашағы.

• ...............................................................................?

• Иә, Тіл арқылы рухани байлығымызды меңгереміз, өзіміз танимыз, өзіміз танып қана қоймай, сол қымбат қазынамызды әлемге танытамыз.

• ...............................................................................?

• Жоқ, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі.

• .................................................................................?

• Дұрыс айтасыз, Мемлекеттік тілдің мәртебесі – ту, әнұран, елтаңба сияқты нышандармен тең дәрежеде деуге болады.

• ................................................................................?

• Әрине, тіл - әрбір елдің қуатты күші, сонымен бірге мәдениеті, байлығы.

• .................................................................................?

- Мемлекеттік тілде сөйлеу - әрбіріміздің басты парызымыз.

• ..................................................................................?

• Мемлекеттік тіл арқылы Қазақстан халықтарының бірлігі мен

ынтымағы берік болмақ.

2. тапсырма. Сөздердің аудармаларын сәйкестендіріңіз.

1. Бүкілхалықтық күрес многовековая практика

2. қуатты толқын - исток

3. сан ғасырлық тәжірибе мощная волна

4. қайнар көзі сфера употребления

5. қолданыс аясы национальное сознание

6. негізін қалау всенародная борьба

7. ұлттық сана заложить основу

3-тапсырма. Диаграмманы толтырыңыз.

4-тапсырма. Берілген жалғаулықтарды түрлеріне қарай ажыратыңыз

Дегенмен, әрі, да, немесе, де, әйткенде, та, мен, алайда, әйткенмен, сонда да, я, не, болмаса, біресе, сөйтсе де, әлде, және, өйткені, бен,себебі, неге десең, әйтпегенде, бірақ, ал, әйтсе де, егер, егер де, онда сөйткенмен, те, онда да.

5-тапсырма. «Мемлекетіміздің тілі» мәтініндегі сөйлемдерді «себебі, өйткені, бірақ, сондықтан, яғни» жалғаулықтарын қою арқылы сөйлем құраңыз.

6-тапсырма. Төмендегі берілген қанатты сөздерді естеріңізде сақтаңыз.

7-тапсырма. Мәндес сөздерді сәйкестендіріңіз.

1. Болмыс халық

2. Абырой өркендеу

3. Өйткені бітім

4. Ұлт себебі

5. Мұрат сапар

6. Қазына мәртебе

7. Даму байлық

8. Жол ақиқат

Он үшінші сабақ (3-сағат)

1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұндаңыз.