- •Социология
- •Пiкiр жазғандар:
- •Қазақстан социологтары ассоциациясының президенті, социология ғылымдарының докторы, профессор м.Тәжиннің алғы сөзі
- •І бөлім. Социологияның ұғымдық аппараты
- •Социологияның объектісі мен пәні
- •Социологиялық білімнің құрылымы
- •Социологияның функциялары
- •Пайдаланылған әдебитеттер тізімі
- •Социологияның категориялары мен ұғымдарын жіктеу
- •Әлеуметтік іс-әрекеттер, өзара іс-қимылдар және қарым-қатынастар
- •Қоғам құрылымындағы тұлға
- •Әлеуметтік мәртебелер және рөлдер
- •Әлеуметтік стратификация
- •Әлеуметтік топтар
- •Әлеуметтік институт
- •Қоғамның басты институттарының белгілері [40]
- •Әлеуметтік ұйымдар
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Қазақстанда социологиялық көзқарастардың қалыптасу негіздері
- •Қазақстанда социология ғылымының қалыптасуы (ретроспективті шолу)
- •Қазақстанда қазіргі заманғы социология ғылымы дамуының негізгі бағыттары
- •Қазақстан Республикасының “Социология” мамандығы бойынша кадрлар даярлайтын жоғары оқу орындары
- •Социология бойынша докторлық диссертациялар1
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Іі бөлім. Социология ғылымының қалыптасуы және дамуы
- •Әлеуметтік білім эволюциясы
- •Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу
- •Ежелгі Шығыс пен Ежелгі Греция мемлекеттеріндегі әлеуметтік ілімдер Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер
- •Ежелгі Үндістанның әлеуметтік-саяси көзқарастары
- •Ежелгі Грецияның әлеуметтік білімі
- •Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным
- •Араб шығысының социологиялық ойы
- •Жаңа дәуірдің социологиялық ойлары
- •Қайта өрлеу дәуірі
- •Ағылшын ағартушылығы
- •Француз ағартушылығы
- •Неміс ағартушылығы
- •Қорытынды
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Идеялары, теориялары және өкілдері Огюст Конт
- •Джон Стюарт Милль
- •Карл Маркс
- •Герберт Спенсер
- •Вильфредо Парето
- •Фердинанд Теннис
- •Эмиль Дюркгейм
- •Гаэтано Моска
- •Георг Зиммель
- •Макс Вебер
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Жаһанданудың қазіргі теориялары
- •Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы
- •Энтони Гидденстің жаһандану теориясы
- •Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы
- •Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика және жаһандану процесі
- •“Қайраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде
- •Маргарет Арчердің морфогенез теориясы
- •Құрылымдық келісім
- •Мәдени-әлеуметтік өзара іс-қимыл
- •Құрылымды өңдеу (Морфогенезис) Құрылымды ұдайы өсіру (Морфостазис)
- •Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы
- •Қызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
- •Жаңа институционализм теориясы
- •Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ііі бөлім. Орта деңгей теориясы
- •Экономикалық социология пәні
- •Экономикалық социологияның тарихи дамуы
- •Экономикалық социологияның негізгі категориялары
- •Нарық социологиясы
- •Қазіргі заманғы капиталистік нарықтардың әлеуметтік құрылымы (жетілген типтер) [21]
- •Кәсіпкерлік социологиясы
- •Шаруашылық ұйым социологиясы
- •Еңбек нарығы және жұмыспен қамту порблемасының социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттір тізімі
- •Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы
- •Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы
- •Саяси социологияның зерттеу объектісі мен пәні
- •Саяси социологияның субъектісін түсіну
- •Саяси социологияның әдістері және заңдылықтары
- •Институттар - саяси социологияның орталық категориясы ретінде
- •Билікке түсінік беру
- •Саяси социологиядағы мемлекет категориясы
- •Азаматтық қоғам және оның институттары
- •Саяси социологияны анықтаудағы тұлғаның орны
- •Саяси жетекшілік
- •Қоғамдық пікірдің саяси социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ғылым социологиясы
- •Білім беру социологиясы
- •Мәдениет социологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Дін социологиясының қалыптасуы мен дамуы
- •Дін және қоғам. Діннің әлеуметтік функциялары
- •Діни ұйымдар мен діни индивид типологиясы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Этникалылықтың теориялық мәселелері
- •Этносаралық қатынастар
- •Қазақстандағы этносаралық қатынастарды социологиялық зерттеу
- •Этносоциологиялық зерттеу методологиясы
- •1. Олардың ішінде аймақтарға үлестіргенде сұралуға тиіс:
- •2.Тұрғылықты мекенжайы бойынша:
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Әлеуметтік жанжал табиғаты
- •Жанжалды жіктеу
- •Саяси жанжалдың өзіне тән ерекшелігі
- •Жанжалдар динамикасы және оларды реттеу әдістері
- •Жанжал қоғам мен тұлғаның әлеуметтік әрекеттесуінің
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Іv бөлім. Социологиялық зерттеудің методологиясы мен әдістері
- •Методологиясы мен логикасы
- •Ғылыми және социологиялық зерттеудің методологиясы мен логикасы
- •Социологиялық зерттеудің кезеңдері
- •Социологиялық зерттеудің бағдарламасы
- •Социологиялық зерттеудің іріктеуін құрау. Іріктеу жиынтығы
- •Сипатты есептеу
- •Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
- •Іріктеу жиынтығы элементтерінің құрылымы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Социологиялық зерттеулерді жіктеу
- •Сандық және сапалық әдістер: бәсекелестік пен серіктестік
- •Формализмге негізделген сұрау
- •Формализмге негізделмеген сұхбат
- •Фокус-топ
- •Бақылау
- •Социологиялық және маркетингтік ақпарат жинаудың халықаралық ережелері
- •Формализмге негізделген сұрақнама
- •Қымбатты “n”-лық!
- •Қатысқаныңыз үшін алдын ала алғыс білдіреміз!
- •Өзіңіз туралы айта кетсеңіз:
- •Қатысқаныңыз үшін рахмет!
- •Фокус-топтың гайды
- •22.Ядов в.А. Стратегия социологического исследования. - м., 1998
- •10.0.5. Нұсқасындағы spss статистикалық мәліметтер жинаудың, талдаудың көпфункционалдық кешені Бағдарламамен танысу
- •Терезелер
- •Диалогтық терезелер
- •1 Сурет. Диалогтық терезенің басқару элементтері.
- •Мәліметтермен жұмыс. Мәліметтерді талдаудағы негізгі қадамдар
- •Мәліметтер редакторы
- •2 Сурет. Мәліметтер редакторының терезесі.
- •Жаңа файл жасау
- •Мәліметтерді енгізу
- •Мәліметтерді түзету
- •Файлды сақтау
- •Жұмыс файлын ашу
- •Файл туралы ақпарат
- •Нәтижелерін шығару
- •Мобилдік кесте
- •Мәліметтерді талдау кезеңдері
- •Зерттеу нәтижелерін ұсыну
- •Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу
- •Мазмұны
Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы
Маманданған сала ретінде саяси социология (саясат социологиясы) ХХ ғасырдың 30-50 жылдары орныға бастады. Саяси социологияның алғы шарты - саясаттану ғылымы жеке академиялық пән ретінде бұрынырақ қалыптасты: оның алғашқы кафедралары Батыс Еуропада және АҚШ-та ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында пайда болды. Саясаттың пәндік саласы мен социологиялық көрісі ежелгі грек ойшылдары, атап айтқанда, Платон, Аристотель тарапынан айқындалған еді. Соңғысы мемлекеттің социологиялық теориясының негізін құруға ерекше үлес қосты және саяси социологияның ең жақын туысы - саясаттану ғылымының идеясы мен бірқатар принциптерін қалыптастырады. Әрі қарай саясат пен мемлекетті социологиялық түсінудің түрлі аспектілерін Н.Макиавелли, Ж.Боден, Т.Гобсс, Ш.Л.Монтескье, А.Токвиль және басқалар қарастырды. Саяси социологияның қалыптасуына мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы айырмашылықтарды ашушылар шешуші үлес қосты. Оның өкілдері француз және неміс энциклопедистері К.А.Сен-Симон, Дж. Локк, А.Фергюссон және Гегель болды. Кейін ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап социология жеке пән болып дамыды. Жоғарыда айтылған мемлекет пен азаматтық қоғам арасын айырып алу, саясатты оны әлеуметтік саласымен өзара әрекеттесуі арқылы зерттеуге алғышарттар жасап берді. Мұндай алғышарттар Батыс социологиясында М.Вебер тарапынан, элита тұжырымдамасын жасаушылар (В.Парето, Г.Моска), саяси партия тұжырымдамасы өкілдері (Р.Михельс, М.Острогорский), мүдделі топтар және қысым көрсетуші топтар тұжырымдамасының өкілдері (А.Бентли, Д.Трумен), саяси зерттеулердің эмпирикалық мектебі немесе “чикаго мектебі” өкілдері (Ч.Мерриам, Г.Лассуэл, Г.Госкел және басқалар) және басқа бірқатар мектептер мен бағыттардың өкілдері тарапынан іс жүзіне жүзеге асырылды.
Батыста саяси социологияның қалыптасуы жалпы социологияның дамуымен және саясаттану ғылымымен өзара бәсекелестікте даму нәтижесінде іске асты. Саяси социология осы екі пәннің проблематикасы мен ыңғайларын байланыстырушы ғылыми білімнің саласы ретінде пайда болды. Мысалы, құрылымдық-функциялық және Т.Парсонстың әлеуметтік жүйе теориясы мен оның жалпы социологиядағы жақтаушылары (сонымен қоса құрылымдық- функциялықтың көптеген түрлері) саяси жүйе теориясында саяси социологиямен үндес, ал социологияның институттандырылуы, әлеуметтендірілуі, әлеуметтік жіктелуі және әлеуметтік дамуы сияқты негізгі ұғымдары мен тұжырымдамалары саясаттандырылады немесе саяси институттандырылуына, саяси әлеуметтену, саясатты саралау құралдарына айналады.
Саясатты зерттеуші социологтар саясатты, әлеуметтік құрылымды, формальді емес әлеуметтік институттарды, қоғамдық пікір мен жүріс-тұрысты, әлеуметтік-саяси процестер, нормалар мен қатынастардың бүкіл кешенін талдау арқылы қарастыруды, тұлға мен кіші топты, олардың психологиялық және әлеуметтік-мәдени сипаттамаларын т.б. толық күйде зерттеу арқылы ұсынды.
Жалпы саяси социологияның дамуымен олардың функциялары ретінде жаңа білімнің генерациясы, алынуы (танымдық), саяси шешімдерді ақпараттық қамтамасыз ету, саяси тұрақтылықты қолдау (тәжірибелік-саяси), саяси әлеуметтенуге қол ұшын беру (тәрбие-дүниетанымдық) және басқалар қалыптасты. Саяси социология әлеуметтік саяси өрлеудің және қоғамның әлеуметтік-саяси құрылымының ең дұрыс үлгісін анықтау мен іздеуде нақты міндеттерді шеше алатын болды, саяси идея мен мұраттарды, саяси нормалар мен әдет-ғұрыптарды, саяси ақпарат пен білімді таратуды, саяси қатынастар мен байланысты, әлеуметтік өзара байланыстар, тәуелділіктер, құбылыстар мен процестер жалпы білімдерді тереңдете түсуді, осының бәрін ортақ социологиялық білім ретінде байыта түсуді іске асыра бастады.
Саяси социология қазіргі уақытта әлеуметтік өзгерістердің саяси салдарын, саяси инститтутардың әлеуметтік процестер мен құрылымдарға әсер етуін зерттеп біледі, тұлға мен қоғамның өзара әрекеттесу мәселесін қарастырады. Саяси социологияның орталық мәселелері әлеуметтік қауымдастықтардың өзара әрекеттесуі саяси институттардың қызмет атқару тәсілдері сипаты қалайша көрініс береді, құрылымның тұрақтылығына саяси шектеу қандай деңгейде әсер етеді, қауымдастықтардың институттану процестерінің сипаты қоғамдағы мәртебесін қалай өзгертеді және саяси тәртіптің әлеуметтік базасы қандай деген сұрақтарға жауап береді.