6.Сөйлемдерді оқыңыз, егер ол мәтін мазмұнына сәйкес келсе «шын», сәйкес келмесе «жалған» деп жазып беріңіз.

Шын	Жалған

1. Тіршілік етуге қажетті барлық нәрсені: тағам - тамақты, киім-кешекті, басқа да заттар мен құрал-жабдықтың бәрін жер қойнауынан аламыз.

2. Қалдықтар жиналып - жиналып төрт жылда жарты күнді құрайды.

3. Бұдан 4 млн. жыл бұрын Жердің сыртқы бетін самсаған метеорит шұңқырлары мен жанартаулар қаптап жатқан деген топшылау айтылады.

4. Жердің сыртқы қабығы оттегі мен кремнийден құралған.

7. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыздар.

Қазіргі кездегі адамның өмір сүру ортасы

Адамды қоршаған ортаның төрт компонентін бөліп көрсетуге болады. Оның үшеуі антропогенді факторларының әсерінен белгілі бір дәрежеде өзгерген табиғи орта болып табылады. Төртіншісі – тек адамзат қоғамына тән әлеуметтік орта.

1. Табиғи орта (Н.Ф.Реймерс бойынша «бірінші табиғат»). Бұл - адамның әсерінен болмашы өзгеріске ұшыраған немесе өзгерістер оның өздігінен қалпына келу және өзін-өзі реттеу қабілетін жоймаған орталар.

2. Адамның әсерінен өзгерген табиғи орта(«екінші табиғат») немесе квазитабиғи (латын тілінен аударғанда, квази – ұқсас, сондай сияқты). Бұларға егістік танаптары, баулар, жүзімдіктер, саябақтар және т.б. жатады. Мұндай орта ұзақ уақыт барысында өзін-өзі ұстап тұруға қабілетсіз.

3. Адамның қолымен жасалған орта («үшінші табиғат») немесе артетабиғи орта (латын тілінен аударғанда, арте – жасанды) деп аталады. Оларға тұрғын және өндірістік ғимараттар, өнеркәсіптік кешендер, қала және т.б. жатады. Бұл ортаға қалдықтардың жиналуы, ластану тән.

Адамның өзгерген және қолдан жасалған ортасы материалдық ортаны құрайды.

4. Әлеуметтік орта. Бұл ортаға адамдардың бір-бірімен өзара қарым-қатынасы, психологиялық ахуал, денсаулық сақтау, жалпы мәдени байлықтар, материалдық қамтамасыз ету деңгейі және т.б. кіреді.

Әлеуметтік ортаның әсері күннен-күнге артып келеді. Адамның ортасына Стокгольм Декларациясы(1972 жылы) мынандай анықтама берді: «Адам бір уақытта өзінің ортасының өнімі және оны жасаушы болып табылады». Ол адамның өмір сүруінің физикалық негізі болып табылады және оның интеллектуалдық, қоғамдық және рухани дамуын қамтамасыз етеді. Сондықтан да адамның өмір сүру жағдайларының және адамның негізгі құқықтарын, соның ішінде өмір сүру құқығын жүзеге асыруда екі аспекттің –табиғи орта және адам жасаған ортаның маңызы артып отыр.

8.Жоғарыдағы мәтіннен негізгі және көмекші етістіктерді ажыратыңыздар

9. Төменде берілген сөз тіркестеріндегі қарамен жазылған сөздердің тура және ауыспалы мағыналарын ажыратып көріңіздер:

Қол бастаған батыр, ақ көбейді, жетісін берді, таудың етегі, үйдің қабырғасы, бір тұяқ та қалмапты.

10. Мына етістіктердің болымды түрін болымсыз етістікке, болымсыз түрін болымды етістікке айналдырып, сөйлем құраңыз.

Алды, айналдырмау, шаршау, серуендемеу, қыдыру, ойламау

1. Мәтінді оқыңыздар

Бір замандарда жер сілкінісі болып, Тынық мұхиттың қақ ортасында бір арал пайда болса керек. Оның қашан, қалай пайда болғаны жайлы жан білмейді. Әйтеуір сыңсыған тоғай, жеміс-жидек. Ауа райы жып-жылы. Жылдың төрт мезгілі де жаз, аң жоқ, жыртқыш жоқ. Сосын бұл мекенде әрі-бері ұшып келе жатып, аялдаған құстар мекен етіп қалады. Бірте – бірте ұшуды да қояды. Келе –келе қанатын май басып, ұшуды бірте-бірте тек жүрумен ғана шектейтін жағдайға жетеді. Сөйтіп, тарихта дронт деген атпен қалған бұл құстар көбейеді. Арада қанша ғасыр өткенін кім білсін, бір күні адамның табаны да осы жерге тиеді. Жерге түскендер өз көздеріне өздері сенбейді. Май басқан семіз құсты таяқпен-ақ ұрып алып, тамақ етеді. Сол топтың басшысы Маврик есімді адам екен, соның құрметіне арал Маврикий деп аталады. Сөйтіп, адам бұл аралға да тола бастайды. Дронт- құс та біртіндеп жоғала бастады. Ал қоқыстан табылған жалғыз дронт-қаңқа бүгінде Ұлыбританиядағы мұражайда сақтаулы тұр.

Су, ауа, топырақ – адамзаттың теңдесі жоқ байлығы. Бұл үш құрылымның арасындағы биологиялық байланыс бұзылған жағдайда үлкен өзгерістер болады. Бір жасушалы балдырдан киттерге дейін, судағы қарапайым шырмауықтан бастап, жердегі қарағаға дейін табиғат физиономиялық және психологиялық кеселге ұшырайды.

2. «Мен және қоршаған орта» тақырыбына 1-2 беттік эссе жазыңыздар.

Мақал-мәтелдерді жаттап, мағынасын түсіндіріңіз.

Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас.

Туған жердің күні де ыстық, түні де ыстық.

Өз елім - өлең төсегім.

1. Мәтінге қажетті сөздермен сөз тіркестерімен танысыңыздар

Білім деңгейі, сәйкестендіру білім беру құрылымы, мектепке дейінгі тәрбие, бастауыш орта білім, негізгі орта білім, жалпы орта білім, кәсіптік білім, кәсіптік бағдар, базалық негіз, әлеуметтік жаратылыстануды жүзеге асыру, ереже, деңгей, әмбебап және икемді дағдыларға ие.

2. Сәйкестікті көрсетіңіздер

Сәйкес - социальный

Жүзеге асыру - естествознание

Ереже - профессиональный

Деңгей - структура

әмбебап - привычка

икемді - уровень

дағды - правила

құрылым - осуществить

кәсіптік - соотвественно

жаратылыстану - универсальный

әлеуметтік - способный

3. Мына сөздердің синонимдерін табыңыздар

Тәсіл, жүзеге асыру, құрылым, елеулі қызмет

4. Мәтінді оқыңыздар

Білім жүйесіндегі реформалар

2008 жылдың тамыз айында «Білім туралы» жаңа Заң қабылданды.

Жаңа Заңның ерекшелігі – білім беру құрылымының халықаралық білім стандарттарына сәйкестендірілуі Жаңа Заңда білім беру құрылымы ЮНЕСКО ұсынған 1997 жылғы халықаралық білім сыныптамасы білім беру бағдарламалары өлшемдеріне сәйкестендіріледі. 2008 жылдан бастап 12 жылдық оқыту жүзеге асырылады Заңда 12 жылдық білімінің құрылымы анықталады. Ол - бастауыш білім - 4 жыл, 1-4 сыныптар аралығы;

- негізгі орта білім – 6 жыл, 5-10 сыныптар аралығы;

- жалпы орта білім – 2 жыл, 11-12 сыныптар аралығы ;

Бастауыш білім берудің оқу бағдарламалары баланың тұлғасын қалыптастыруға, жеке қабілеттерін дамытуға бағытталған. Негізгі орта білім беруге арналған оқу бағдарламалары білім алушылардың ғылымдар жүйесінің базалық негізін игеруге, тұлғаның өзін тануы мен кәсіптік бағдарын айқындауға бағытталады.

Жаңа Заңда техникалық және кәсіптік білім берудің мазмұны мен құрылымы елеулі өзгертілді.

Білікті техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау негізгі орта білім беру базасында (10сынып) және кәсіптік лицейлерде училищелерде колледждерде және жоғары техникалық мектептердегі жалпы білім беру базасында (12 сынып) жүзеге асырылатын болады.

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының басты міндеті - әмбебап және икемді дағдыларға ие, үздіксіз білім беруге қатыса алатын мамандарды даярлау болып табылады.

Кредитік технологияға негізделген жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі, білім берудің үш деңгейлі моделі (бакалавриат, магистратура, докторантура, PһG) заңнамамен бекітіліп отыр. Бұл Болон декларациясының ережелері мен халықаралық стандартарға сәйкес келеді.

5. Мәтін бойынша сұрақтар құрастырыңыздар.

6. Мәтіннен етістерді теріп жазып, мағыналық түріне қарай ажыратыңыздар.

7. Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қойып оқыңыздар

Білім берудің.......... деңгейі « Орта білімнен кейінгі білім» енгізіліп отыр. Бұл ......... кәсіптік оқу бағдарламалары гуманитарлық мамандықтар бойынша қызмет көрсететін және басқару еңбегінің кіші мамандарын даярлауға бағытталған.

Әдетте бұл ........ меңгеру 1 - 2 жыл мерзімді құрайды. Оларды ........ қызмет көрсету және басқару еңбегінің кіші маманы біліктілігі беріледі.

Қажетті сөздер: меңгергендерге, жаңа, деңгейдің, бағдарламаларды

8. Мына сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыздар.

Жоғары білім мен одан кейінгі білім беру жүйесінде де елеулі өзгерістер болды. Бұрынғы заң бойынша жоғары кәсіби білім көп сатылы құрылымға ие болса, енді жоғары білім беру халықаралық үрдістерге сәйкес тек бакалаврлық оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады. Бұл базалық білімі бар және еңбек нарығының өзгермелі талаптарына тез бейімделуге қабілетті, кең профильді мамандар даярлауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар жекеленген мамандықтар бойынша (медицина, ветеринария, әскери мамандықтар) дипломдық мамандар даярлау да жүзеге асырылады.

9. Төмендегі сөйлемдерді тиісті етістіктермен аяқтаңыз.

1. Атырау қаласы «Сарыарқа шағын » ауданында 600 оқушыға арналған орта мектептің іргетасы (қалану)

2. Бұл кешенді құбылысқа республикалық бюджеттен 705,6 миллион теңге (бөлу)

3. Салтанатты түрде басталған жұмыстың алғашқы қазығын қағуға Білім және ғылым министрі Жансейіт Түймебаев (қатысу)

4. Сонымен қатар министр Х.Досмұхамбетов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің және Атырау политехникалық колледжінің ұжымымен (кездесу)

5. Басқосуда «Білім туралы » Заңның жаңа редакциясы туралы да сөз (болу)