1 Тарауға түсніктемелер

1	Сенімділік	надежность
	Сапа	качество
3	Мөлшерлер тізбегі	размерная цепь
4	Құрастырма бірлік	сборочная единица
5	Бірыңғайлау	унификация
6	Сұрыптау 1, топтастыру , жіктеу 	классификация
7	Үрдіс	процесс
8	Сұлба	схема
9	Ереже	правило
10	Талап	требование
11	Мөлшер	размер
12	Сынақ	испытание 1, аттестация 
13	Кезең, саты	этап
14	Халықаралық стандарт органы	ИСО
15	Іс-дағды	практика

Бақылау сұрақтары

1. Бұл пәнің мақсаты?

2. Стандарттың мақсаты?

3. Стандарттау не нәрсеге негізделеді?

4. Стандарттың категориялары?

5. Стандарттың объектісінде болатындар?

6. Өнімдердің атқаратын міндеттеріне сәйкес келетін стандарт түрлері қандай?

7. Стандартты әзірлеудің неше кезеңі бар?

2 Стандарттаудың негізгі әдістемелері

.1 Симплификациялау, типтеу, бірыңғайлау және агрегаттау

Стандарттаудың ең бір жеңіл әдісі симплификациялау болып есептеледі.

Симплификациялау - бұл маркасына, типіне, материалдар түріне, үрдісіне қолданатын сандарына ұтымды шек қою жұмысы, осындай шектелетін стандарттар шығарумен аяқталады.

Симплификациялаудан экономикалық тиімділік өте жоғары, ал кейбір жағдайларда тіпті қажетті. Мысалы, әр түрлі октанды санымен бензин шығаруға болады. Бірақ та, стандарт олардың әр түрлігіне шек қояды, А-, А-76, А- маркалы және тағы басқадай марканы тағайындайды. Бензинді двигательді жобалау белгілі октан саны бар отын маркасын таңдаудан бастауының ерекшелігі шектелуінен-ақ түсінікті. Сондай-ақ автомобиль паркін белгілі маркалы бензинмен толассыз қамтамасыз ету және автомобильдерді техникалық сауаттылықта пайдалану үшін өте қажетті.

Техникада мұндай ұқсас шешімдерді типизация арқылы да шешуге болады.

Типтеу - машина конструкцияларының көп түрлілігіне, жабдықтарының, аспаптарының, технологиялық үрдістерінің аздаған тип саны арқылы жалпы техникалық сипаттамасына негізделген мағлұматтар. Машина конструкцияларын типтеу ең жоғарғы пайдалану көрсеткіштерімен үлгілерді таңдап алуға мүмкіндік береді, осыларды базалық деп атаймыз. Мысалы, МТЗ– тракторы – базалық негізгі конструкция, осының негізінде көптеген арнайы дөңгелекті және шынжыр табан тракторлар, экскаваторлар және басқадай машиналар шығарылады.

Технологиялық типтеу технологиялық операцияның көп түрлілігін қысқартуға және конструкция жағынан бір–біріне жақын бөлшектерді типтік технологиялық үрдістермен өңдеуге жол ашады.

Типтеу еңбек өнімділігін жоғарлатады, ресурс материалдарын үнемдейді, өнімнің өзіндік құнын төмендетеді.

Стандарттаудың ең негізгі әдістеріне - бірыңғайлау және агрегаттау жатады, олар машина жасауда кең қолданылады.

Бірыңғайлау – бұл әр түрлі машиналарда қолданылатын бөлшектерді, құрастырма бірліктерді, агрегаттарды функционалды атқаратын міндеттері бойынша біркелкілі конструкцияны, олардың типтерін, түрлерін және мөлшерлерін ұтымды қысқарту үшін қолданылатын әдісі.

Бұл стандарттаудың ең көп тараған және тиімді әдісі. Конструкцияларды бірыңғайлау еңбек өнімділігін жоғарлатады, бұйымдарды жасауда және пайдалануда шығынын төмендетеді, өйткені мамандандырылған өндірісті дамыту үшін автоматтандыру және механикаландыру кешендерін құру шарттары өте маңызды.

Агрегаттау – жабдықтар мен аспаптарды бірыңғайланған агрегаттардың әр түрлі сәйкестікте және сандық жағынан машиналардың атқаратын міндеттеріне байланысты жиынтықтау әдісі. Мысалы, бір санаттағы тракторлар топтарын жасағанда, бірақ әр түрлі атқаратын міндетіне қарай бірқатар агрегаттарды қозғалтқыш, берілістер қорабы, алдыңғы, артқы мост барлығы немесе бірнеше модификациялаған түрлері үшін қолдануға болады.

Агрегат – машинаның жинақталған бірыңғайланған торабы өз бетімен жеке міндетін атқаруы.

Бірыңғайлау мен агрегаттауды конструкторлық әдіс ретінде қолдану жобалау мерзімі мен жаңа техника өндірісін игеруді ... ретке дейін қысқартады, оның жасап шығару өзіндік құнын ...-ға төмендетеді. Сондықтан да өнеркәсіп алдында бірыңғайлау деңгейін көтеру үшін үлкен мәселе қойылған. Бірақ та, есте болуы керек, әңгіме ең жоғарғыда емес, тек қана үйлесімді ықшамдау деңгейінде.

Бірыңғайландыру сипаттамаларын анықтағанда негізгі бірлік ретінде бөлшек алынады. Машинаны құрастыратын барлық бөлшектер бірыңғайланған және түпнұсқалы оригинальные болып бөлінеді.

Бір белгілеу мен екі және одан да көп машиналарды қолданғанда6 бөлшек бірыңғайланған болып есептеледі.

Бір ғана арнайы машинада қолданған шақта, ерекше оригинальный бөлшек болып есептелінеді.

Бірыңғайлаудың дәрежесі – бұл машинаның ыңғайланған элементтер қосындысының, машинаның барлық элементтерінің қосындысына қатынасы:

n_c­–n_з

У  , .

n_c­+n_з+n_о

мұндағы У – ыңғайлылықтың дәрежесі n_c­ және n_з –стандартталған және ауыстырылып алынған ыңғайланған бөлшектердің қосындысының атаулары n_о–түпнұсқалы ерекше бөлшектердің қосындысының атаулары.

.2 Алда болатын опережающая және жиынтықталған стандарттау. ­Өзара салалық стандарттардың бірыңғай жүйесі

Стандарттау техниканың, ғылымның жетістіктерін пайдалануға негізделеді және өндірістік тәжірибеге әрі ғылыми–техникалық дамумен тығыз байланысты жүзеге асырады. Сондықтан да ерекше маңызды қағиданың жаңа түрі – алда болатын стандарт.

Алда болатын стандарттау болжау негізінде дамып және уақытқа қарай параметрлері мен стандарттың сапа көрсеткіш объектісі өзгеруімен іске асады. Алда болатын стандарттардың жоғары бұйым сапасының көрсеткіштерін және өнеркәсіптің оларды игеру мерзіміне болашақ параметрлерін белгілейді.

Алда болатын стандарттың объектісіне өнеркәсіпте әрі шығарылмаған жаңа бұйымдар өте жоғары пайдалану көрсеткіштерімен болуы мүмкін.

Алда болатын стандарт үлгілерде, игеріп үлгерген салаларда немесе басқа елдерде негізделуі мүмкін.

Кешенді стандарт бұл - арнайы бағытталған және байыппен ретімен орнатылған қолайлы басы ашық мәселені шешу үшін өзара байланыс талабын қолдайтын жүйе объектісі.

Кешенді стандарттың ең маңызды қағидасы жүйелік және стандарттардың өзара үйлесімділігі.

Соңғы жылдардағы стандарттау жұмыстарының басқадай ерекшелігі кешенді - бағдарламалы әдіспен ұйымдастырылуы.

Жиынтықталған стандарт жетілдірудің мерзімін қысқартуды және жаңа техника өндірісін игеруде мамандандырылған өндірісті ұйымдастыруды тездетуге, шығарылатын өнімнің шығынын азайтуды, өндіріс тиімділігін өсіру және өнім сапасын жақсартудағы мәселелерді шешуге көмектеседі. Осы мақсатта құрылған және құрылып жатқан өзарасалалық бірыңғай стандарт жүйелерінен күнделікті инженерлік іс–әрекетте кездестіріп әрі қолданамыз.

Көрсетілген жүйелерге бірінші кезеңде конструкторлық және технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі жатады.

Конструкторлық құжаттардың бірыңғай жүйесі КҚБЖ ЕСКД - барлық конструкторлық құжаттарды дайындау және орындаудың бірыңғай ережесін қарастырады. Қолданатын құжаттардың аумағын және санын азайту, әзірлеу тәсілін тездету және көбейту, сақтауды және есепке алуды ұтымды жүйеге енгізу ­- жүйенің мақсаты. КҚБЖ-не 50-ден астам стандарттар енеді.

Барлық КҚБЖ-не меншіктелген бірінші сан , одан кейін стандарт топтарының реттік нөмірлері көрсетіледі және топтағы стандарттың реттік нөмірі.

КҚБЖ стандарттарын енгізу конструкторлық жобалауды жеңілдетеді; сызбаны түсінуді жеңілдетеді; техникалық құжаттарды өңдеуде және жобалауда ЭЕМ қолдануға жол ашады.

Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі ТҚБЖ ЕСТД - өзара байланыс ережесі мен жетілдіру жағдайын және технологиялық құжаттардың айналымын және дайындауын белгілейдіі, технологиялық құжаттардың машинаны жөндегенде, жасағанда және аспаптарына қолданатын барлық түрлеріне таралады.

Мысалы, МЕСТ 3.3- былай шешіледі:

3 - класс технологиялық құжаттар стандарты;

 - ішкі класс ТҚБЖ - машина құрылыс және аспаптық құрылыс бұйымдарына арналған стандарт;

 - жіктеу тобы негіз болатын стандарттар;

3 - топтағы стандарттың реттік нөмірі;

 - стандарттың тіркелген жылы.

2.1 кесте - ТҚБЖ стандарттарын жіктеу тобының таралуы

Топ шифрі	Стандарттардың атаулары
	Жалпы жағдайлар
1	Негізін қалаушы стандарттар
	Жіктеу және технологиялық құжаттарды белгілеу
	Қолданатын бұйымдарды есепке алу және технологилық жабдықтар
	Негізгі өндіріс. Мамандандырылған жұмыс түрі бойынша технологиялық құжаттарды дайындау ережесі
	Негізгі өндіріс. Сынау мен бақылауға арналған технологиялық құжаттарды дайындау ережесі
6	Қосымша өндіріс. Технологиялық құжаттарды дайындау ережесі
7, 	Болашақта әзірленетін стандарттар үшін
	Нормативтік шаруашылық

ТҚБЖ нұсқасын енгізу көлемді азайтуға және технологияның ақпараттық өңдеу мерзімін қысқартуға, технологиялық құжаттарды жетілдіру сапасын жақсартуға, технологтардың еңбек өнімділігін арттыруға қол жеткізеді.