Көрсеткіштері

Өлшегіш құралдарын таңдауда келесідей метрологиялық көрсеткіштеріне ерекше мән беріледі.

Көрсету ауқымы – өлшегіш аспаптың шкалалы есептегіш қондырғысымен, бастапқы және соңғы мәндерімен шектелген .- сурет l=, мм.

Өлшеу ауқымы – бұл өлшенетін саланың шама мәні, оған өлшеу құралдарының нормаланған қателіктері босатылған. Ол жоғарғы және төменгі шектік өлшеулермен шектелген.

Шкалалар аралығы – екі көрші шкала белгі арасы с .. суретте.

Шкалалар аралығы тұратын бағасы мысалға i=0,002 мм .. сурет.

.-сурет. Аспаптардың метрологиялық көрсеткіштері:

–шәкіл шкала –шәкіл бөліктерінің құны бағасы –аспаптың өлшеу шектері L+l).

Бастапқы дәлдік – өлшеуде, есепті бастапқы қондырғыны қолданып анықтайтын дәлдік.

Сезімталдық баспалдағы – өлшенетін беттердің ең төменгі қимылы, аспап көрсеткішіне азғана өзгеріс енгізетін. Аспап сезімталдығы оның дәлдігіне сәйкес болуы керек.

Беріліс қатынасы – шкалалар аралығының, шкала аралық бағасына қатынасы – с/.

Аспап көрсетуінің қателігі:

– аспап көрсетуімен өлшенетін шаманың нақты мәні айырмасы, үлгі аспаппен өлшеп белгілейтін.

Өлшеу қателіктері – қателіктер қосындысы өлшеудегі жіберілген, қалпына келтіргенде, температуралық қателіктер. Бұл қателіктерді есепке алғанда және талдау жасау үшін ойөрім ықтималдығын және математикалық статистиканы қолданады.

Дәлдіктер класы – бұл босатылған шектік қателіктермен және басқадай дәлдікке ықпал ететін қасиеттермен анықталатын, әрі оның мәндері әр түрлі өлшеу құралдарына стандартпен бекітілетін мысалы, МЕСТ .– өлшеу құралдарының жинақталған сипаттамасы.

.. Өлшеудің әдістемелері

Өлшеудің әдістемесі деп қандай да болмасын шаманы өлшегенде қолданатын тәсілдерді және құралдар жиынтығын айтады. Анықтайтын шаманың мөлшерін табудағы тәсілдерге, өлшеу жағдайына, аспап конструкциясына байланысты өлшеу әдістері былай болып бөлінеді: абсолютті мүлдем және салыстырмалы, тікелей және жанама, түйіскен және түйіспеген, дифференциалданған жекелей және құрама.

Абсолютті өлшеу әдісі деп анықталатын мөлшердің абсолюттік мәнін өлшеген құрал шкаласынан есеуд атайды.

Салыстырмалы өлшеу әдісін келесідей жағдайда қолданады – егер өлшейтін шаманың бірнеше мәнін анықтау қажет болса, белгіленген өлшемнен немесе үлгі ретіндегіден ауытқыған болса, мысалы сонымен өлшейтін өлшем ұзындықтармен бабына келтірген соң бөлшектің мөлшерін индикаторлы тұрғымен табу.

Тікелей өлшеу әдісі деп – өлшеудің шама мәнін аспап көрсетуімен болғанда айтады.

Жанама әдіспен шаманың негізгі мөлшерін өлшеу өте қиын немесе қолдан келмегенде қолданады, мысалы шеңбер ұзындығын, диаметрін өлшеп шығарған жеңіл.

Түйісумен аспаптардың немесе құрал–сайман өлшеу беттері, өлшенетін бөлшек беттерімен тікелей жанасуымен болғанда болатын өлшеу әдісі.

Түйіспеген әдіс оптикалық және пневматикалық аспаптармен өлшеу негізінде болғанда құрал–сайман өлшенетін бөлшектермен жанаспағанда.

Жекелей өлшеу әдісі немесе бақылау бөлшектердің әрбір элементтерін жеке–жеке тексерумен қорытындыланады, мысалы ішкі және сыртқы диаметрлерді, сондай–ақ шлицалы біріктірмелерде шлицалар енін анықтауға. Бөлшектің жарамдылығы жөнінде қорытындыны барлық өлшеу нәтижелері арқылы жасайды.

Құрама өлшеу немесе бақылау әдістерін арнайы аспаптар немесе калибрлар арқылы іске асырады, өйткені бөлшектің бірнеше параметрлері немесе тегіс жарамдылығы жөнінде қорытынды бере алады, мысалы шлицалы пробкалармен және сақиналармен бақылау жасағанда.

Машиналарды жөндегенде, өлшеудің арнайы әдістерін бөлшектер ақауларын және олардың тозу сипаттамаларын анықтау үшін жиі қолдану қажет.

Бөлшектердің ақауын табу мақсаты – бөлшектердің тозуын және әрі қарай пайдалануға жарамдылығын белгілеу оларды қайта қалпына келтіру, тегіс жарамсыз қылып шығару қажеттілігін анықтағанда. Ақаулағанда көп артық өлшеулер жүргізбеу үшін, ең алдымен бөлшектердің әр түрлі жазықтықтарды және қималарда тозу сипаттамасын және ең көп тозған жерлерді анықтайды. Соңынан ақауларын іздегенде тек ең үлкен тозуларын ғана өлшейді.

.. Мөлшерлерді өлшегенде қателіктерді