- •Мазмұны
- •1 Мемлекеттік стандарттау жүйесі және оның мәні
- •1.1 Стандарттаудың пайда болуы мен дамуы
- •1 Тарауға түсніктемелер
- •2 Стандарттаудың негізгі әдістемелері
- •2 Тарауға түсініктемелер
- •3.. Өзара ауыстырымдылықтың анықтамалары
- •3.1 Қондырулар және дәлдік шектер жөніндегі негізгі ұғымдар
- •3.-Сурет. Қапсырылатын және қапсыратын беттер мысалы
- •3.- Сурет. Бөлшектер біріктірмелерін графикалық бейнелеу:
- •3.4. Сызбада мөлшерлердің шектік ауытқуларын жүргізу
- •3.4-Сурет. Шектік ауытқуларды сызбада белгілеу
- •3.5-Сурет.Құрастырма сызбада шектік ауытқуларды белгілеу
- •3 Тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •IV тарау. Машина бөлшектерін қайта қалпына келтіргенде және жасап шығарғандағы өңдеу дәлдігі
- •Пайда болу себептері
- •Шашыраудың статистикалық параметрлері
- •Шыдамдылығына және сенімділігіне тигізетін ықпалы
- •IV тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары ретінде
- •V тарау. Техникалық өлшеулер жөніндегі негізгі ұғымдар
- •Және бақылауға алу
- •Көрсеткіштері
- •Есепке алу
- •V тарауға түсініктеме және бақылау сұрақтары
- •VI тарау. Әмбебапты өлшеу құралдары
- •6.6. Пневматикалық аспаптар
- •6.7 Электрленген аспаптар, сызықтық мөлшерлерді бақылауға және өлшеуге арналған
- •6.31 – Индуктивті дифференциалды датчиктің сұлбасы
- •6.8 Автоматты бақылау құралдары
- •6.9 Белсенді активного бақылау құралдары
- •6.10. Өлшеудегі формалар ауытқуларының және беттерінің орналасу құралдары және әдістері
- •6.42-Сурет. Параллельдіктен ауытқу
- •6.43- Сурет. Беттердің орналасуын бақылауға арналған калибрлер
- •6.11. Бет бүдірін өлшейтін құрал
- •6.45–Сурет. Блокты конструкциялы профилограф-профилометр
- •VI тарауға түсініктеме және бақылау сұрақтары
- •VII тарау. Тегісжылтыр цилиндрлік
- •It171it116
- •It11it1
- •It11it1
- •It1it16
- •VII тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •VIII тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •Іх тарау. Жырашық шлицалық және шпонкалы біріктірмелерді бақылау
- •Құралдары және әдістері
- •Ауыстырымдылығы
- •3Н7/g6мест 6.
- •Құралдары және әдістері
- •IX тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •Х тарау. Мөлшерлер тізбегін есептеу
- •Қол жеткізу әдістері
- •Төменгіге есептеу әдісі
- •Талдау жасауды қолдану
- •X тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •Хі тарау. Бұрыштық өлшемдерге дәлдік шектер тегіс жылтыр конустық қосылыстар өзара ауыстырымдылықтары
- •11.1. Бұрыштық өлшемдер және оларға
- •Арналған дәлдік шектер
- •11.1- Сурет. Бұрыштың өлшемдердің дәлдік шектері
- •11.2. Тегіс жылтыр конустық қосылыстардың өзара ауыстырымдылығы
- •11.- Сурет. Конустардың қосылыстардың параметрлері
- •11.- Сурет. Конустардың дәлдік шектер өрістерінің орналасуы
- •11.3. Конустар және бұрыштардың бақылау құралдары әрі әдістері
- •11.Сурет. Бұрыштық плиткалараүшбұрышты,бтөртбұрышты
- •11.Сурет. Үшбұрышты сызғыштай өлшенетін
- •11.. Бұрыштық шаблондар
- •11.- Сурет. Бұрыш өлшеуішажәне бұрыштарды бұрыш
- •11.- Сурет. Синустық сызғыштар
- •11.Сурет. Конустық калиблер
- •Xі тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •Хіі тарау. Оймалы қосылыстардың өзара ауыстырымдылығы, бақылау құралдары және әдістері
- •12.1. Ойма қосылыстарының негізгі өлшемдері
- •1.1- Сурет. Метрикалық оймалар параметрлері және кескіндері
- •1.- Сурет. Метрикалық оймалар параметрлерінің аралық байланыстары:
- •1.. Ойма дәлдіктер дәрежелері
- •12.3. Қондырулар саңылаумен
- •1.- Сурет. Ойма дәлдік шектер өрісінің саңылаумен орналасуы
- •12.4. Ауыспалы қондырулар
- •1.- Сурет. Ойма дәлдік шектер өрісінің өтпелі қондырулармен орналасуы
- •12.5. Қондырулар кернеумен
- •1.- Сурет. Ойма дәлдік шектер өрісінің керумен орналасуы
- •1.- Сурет. Оймаларды топтары бойынша сорттау.1-сорттаусыз; 2-қондыру сорттаумен екі топқа; 3-қоңдыру үш топқа сорттаумен
- •12.6. Оймаларды бақылау құралдары және әдістері
- •1. Сурет. Оймалар калиблері
- •1.- Сурет. Оймалар шаблондары
- •1.Сурет. Оймалы микрометр
- •1.1- Сурет. Оймалардың орташа диаметрлерін үш сым әдісімен анықтау
- •1.11- Сурет. Индикаторлы ойма өлшегіш
- •Xіі тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары
- •Әдебиеттер тізімі
- •Мазмұны
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университет
Г.Т. Каимова., Б.Т. Жусин., А. Құмар
Өзара ауыстырымдылық,
стандарттау және
техникалық өлшеулер
Оқу құралы
Астана 2013
ББК
УДК 681.3 в6
Каимова Гульназия Татышевна, Жусин Бейбут Тлеубаевич, Құмар Амангүл. «Өзара ауыстырымдылық, стандарттау және техникалық өлшеулер» оқу құралы. - Астана, ҚазАТУ, 2013. – ---- бет.
ISBN
Сын пікір жазғандар: С.Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті, «Стандарттау, метрология және сертификаттау» кафедрасының т.ғ.д, профессор А.Т. Канаев.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ профессоры, т.ғ.д., «Стандарттау, метрология және сертификаттау» кафедрасының меңгерушісі Р.К. Ниязбекова.
«Өзара ауыстырымдылық, стандарттау және техникалық өлшеулер» пәнінен дәрістер, зертханалық жұмыс және тест сұрақтары берілген. Мазмұны студенттерді оқытудың кредиттік технология бағдарламасына сәйкестендірілген.
Оқу құралы жоғары техникалық оқу орындарының қазақ бөлімдерінде оқитын студенттерге арналған.
ISBN © Г.Т. Каимова., Б.Т. Жусин., А. Құмар. 2013 ж.
© Астана, ҚазАТУ, 2013 ж.
Мазмұны
|
Кіріспе |
|
|
1 Мемлекеттік стандарттау жүйесі мен оның мәні 1.1 Стандарттаудың пайда болуы мен дамуы 1.2 Стандарттаудың негізгі мақсаты және міндеттері Стандарттың түрлері және категориялары. Стандарттың объектілері |
|
|
1.3 Стандартты әзірлеудің, бекітудің және енгізудің реттері |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
2 Стандарттаудың негізгі әдістемелері |
|
|
2.1 Симплификациялау, типтеу, бірыңғайлау және агрегаттау |
|
|
. Алда болатын және кешенді стандарттау. Өзарасалалық стандарттаудың бірыңғай жүйесі |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
3 Өзара ауыстырымдылықтың негізгі қағидалары |
|
|
3. Өзара ауыстырымдылықтың анықтамалары |
|
|
. Қондырулар және дәлдік шектер жөніндегі негізгі ұғымдар |
|
|
. Сызбада мөлшерлердің шектік ауытқуларын жүргізу |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
4 Машина бөлшектерін қайта қалпына келтіргенде және жасап шығарғандағы өңдеу дәлдігі |
|
|
.1 Қателіктердің түрлері және олардың пайда болу себептері |
|
|
.. Мөлшерлер дәлдігі |
|
|
.. Шашыраудың статистикалық параметрлері |
|
|
.. Жарамсыздықтың ықтималдық пайызын анықтау |
|
|
.. Формалар дәлдігі және беттердің орналасуы |
|
|
.. Беттердің бүдірі және толық тәрізділігі |
|
|
.. Беттер бүдірін сызбада белгілеу |
|
|
.. Бет бүдірінің және толқындылығының машина өміршеңділігіне және сенімділігіне тигізетін ықпалы |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
V тарау. Техникалық өлшеулер жөніндегі негізгі ұғымдар |
|
|
.1. Өлшеу құралдарын сұрыптау және бақылауға алу |
|
|
.. Өлшеу құралдарының негізгі метрологиялық көрсеткіштері |
|
|
.. Өлшеудің әдістемелері |
|
|
.. Мөлшерлерді өлшегенде қателіктерді есепке алу |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
VI тарау. Әмбебапты өлшеу құралдары |
|
|
6.1. Жазықпараллельді соңды өлшем ұзындықтары |
|
|
.. Штанген құралсаймандар |
|
|
.. Микрометрлік құралсаймандар |
|
|
.. Индикаторлар және индикаторлы аспаптар |
|
|
.. Иінтіректімеханикалық аспаптар |
|
|
.6 Пневматикалық аспаптар |
|
|
.7 Электрленген аспаптар. Сызықтық мөлшерлерді бақылауға |
|
|
6.8 Автоматты бақылау құралдары |
|
|
6.9 Белсенді бақылау құралдары |
|
|
6.10 Өлшеудегі формалар ауытқуларының және беттернң орналасу |
|
|
6.11 Бет бүдірін өлшейтн құрал |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
VII тарау. Тегісжылтыр цилиндрлік біріктірмелердегі қондырулар және дәлдік шектер |
|
|
7.1. Қондырулар мен дәлдік шектердің бірыңғай жүйесін ҚДБЖ құрастырудың жалпы қағидалары |
|
|
7.2. Сызбада қондыруларды, квалитеттерді және шектік ауытқуларды белгілеу |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
VIII тарау. Теңселу ішпектеріне қондырулар таңдау және есептеу |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
IX тарау. Жырашық және шпонкалы біріктірмелерді бақылау құралдары, әдістері және өзара ауыстырымдылығы |
|
|
.1. Шпонкалы біріктірмелердің өзара ауыстырымдылығы |
|
|
.. Шпонкалы біріктірмелер бөлшектерін бақылау құралдары және әдістері |
|
|
.. Жырашық біріктірмелердің өзара ауыстырымдылығы |
|
|
.. Жырашық біріктірмелер бөлшектерін бақылау құралдары және әдістері |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
X тарау. Мөлшерлер тізбегін есептеу |
|
|
1.1. Терминдер және анықтамалар |
|
|
1.. Мөлшерлер тізбектерін құрастыру тәртіптері |
|
|
1.. Тұйықтаушы үзбе дәлдіктеріне қол жеткізу әдістері |
|
|
1.. Мөлшерлер тізбегін ең жоғарғыға ең төменгіге есептеу әдісі |
|
|
1.. Реттеу және қиюластырумен орын толтыру әдістері |
|
|
.. Топталған өзара ауыстырымдылықтар әдісі |
|
|
.. Жазықтық және кеңістік мөлшерлер тізбегін есептеудің ерекшеліктері |
|
|
.. Өстердің орналасуының дәлдік шектерін есептеу |
|
|
.. Машиналарды жөндеуде мөлшерлерге тандау жасауды қолдану |
|
|
тарауға түсінікітемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
XI тарау. Бұрыштың өлшемдерге дәлдк шектер. Тегіс жылтыр конустық қосылыстардың өзара ауысымдылықтары |
|
|
. Бұрыштық өлшемдер және оларға арналған дәлдк шектер |
|
|
. Тегіс жылтыр конустық қосылыстардың өзара ауысымдылығы |
|
|
. Конустар және бұрыштарды бақылау құралдары әрі әдістері |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
XII тарау. Оймалы қосылыстардың өзара ауысымдылығы, бақылау құралдары және әдістер |
|
|
. Ойма қосылыстарының негізгі өлшемдер және олардың өзара ауысымдылыққа тигізетіні ықпалы |
|
|
. Ойма дәлдктер дәрежелер |
|
|
. Қондырулар саңылаумен |
|
|
. Ауыспалы қондырулар |
|
|
. Қондырулар керумен |
|
|
. Оймаларды бақылау құралдары және әдістер |
|
|
тарауға түсініктемелер және бақылау сұрақтары |
|
|
Қолданылған әдебиеттер тізімі |
|
|
Мазмұны |
|
КІРІСПЕ
«Өзара ауыстырымдылық, стандарттау және техникалық өлшеулер» курсы осыған дейін өткен жалпы техникалық курстардың, «Машина және механизмдер теориясы», «Металлдардың технологиясы», «Материалдардың кедергісі», «Машина бөлшектері» сияқты пәндердің қисынды түрдегі қорытынды циклы болып келеді.
Егер басқа курстар циклы теория негізінде машина және механизмдерді жобалауды, бір типті машина бөлшектерін қолдануды, әрі оларды беріктілікке және қатаңдығына есептеуге қызмет етсе, ал бұл курс геометриялық параметрлердің дәлдігін, өзара ауыстырымдылықтың ең қажет жағдайы және сапаның мынандай маңызды көрсеткіштері – сенімділік және жұмыс істеу мерзімінің ұзақтылығын қамтамасыз етуді қарастырады. Ауылшаруашылық техникасын әзірлегенде, пайдалануда және жөндегенде стандарттың, өзара ауыстырымдылықтың және бекітілген техникалық жағдайының бақылау принциптерін пайдаланып, сапа көтеру мәселесін жинақты қарауға болады.
Бұл пәннің алдына қойған мақсаты – болашақ инженерлерді білімге төсілдіру және өндірістік дағдыға әрі жалпытехникалық жинақты стандарт жүйе талабын сақтап, дәлдік есепті орындауда және ауылшаруашылық техникасын әзірлеуде, пайдалануда және жөндеуде метрология ілімін қамтамасыз ету. Метрология жеке шаманы өлшеудің құралын және әдісін, олардың бірлігін және қажетті дәлдікке жету тәсілін қамтамасыз ететін ғылым.
Бұл курсты оқып игерудің нәтижесінде және біліктілік сипаттамасына сәйкес ауыл шаруашылығы инженерөмеханигі білуге тиісті жайлар: негізгі саладағы анықтамаларды және ұғымдарды мемлекеттік стандарттау жүйесін және ғылыми техникалық дамуын жылдамдатуда алатын орнын өндірісті қарқындылауды, ауыл шаруашылық техникасының сапасын көтеру және үнемқысапты тиімді қолдануды; конструкторлық және технологиялық құжаттарда дәлдік мөлшерлер белгілеу ережесін техникалық өлшеу және өзара ауыстырымдылық теориясының негізгі мәселелерін орындауды; машина бөлшектері біріктірмелеріне типтік қондыру стандартын және есептеу әдістемесін таңдауды; мөлшерлер тізбегін есептеуді; бұрыштамалық және сызықтық өлшеу құралдарды керекті күйге келтіруді, оларды қалай пайдалану ережесін және әдістемелерін таңдай білуге үйрету керек. Инженер-механиктің машинаны жобалағанда, жаңадан жасап шығарғанда және жөндеу кезінде өнім сапасының жинақты жүйесін басқарудан түйсігі болуы керек және де дәлдік шегі бірыңғай жүйе кестесі арқылы практикалық тұрғыда таңдай білу дәлдік көрсеткіштерді анықтай білу, қазіргі заман есептеу әдістемесін қолдану арқылы, бөлшектердің құрастырма жұмысшы сызбаларында мөлшер дәлдігін белгілеуді, өлшеуіш құралдарды таңдай және оларды қолдана білулері керек.
Бұл курсты игеруде алынған білім келешекте мынандай арнаулы пәндерді оқығанда «Ауылшаруашылық машинасын жасау технологиясы», «Машинаны жөндеу және сенімділік», «Машина-трактор паркін пайдалану» және т.б., сонымен қатар курстық және дипломдық жобалармен айналысқанда әрі қарай беки береді, сондықтан өндірісті ұйымдастыру, машинаны жөндеу және пайдалану өзара ауыстырымдылық, стандарттау негізін әрі сенімді өлшеу құралдарын қоса қолдануды қамтамасыз етуге негізделеді.