2.3. Роквелл әдiсi:

Сынаушы үлгiге төбесiнде 120⁰ бұрышты алмазды конустi немесе диаметрi 1,59 мм болат шариктi (сирек болады) iшiне қарай басып енгiзедi. Конус-қатты, ал шарик жұмсақ өнiмдерге, металдарға арналған.

Шарик әлде алмазды конустi, екi күш арқылы сынаушы үлгi iшiне қарай басып енгiзедi – бiрiншi алғашқы Р₀ (сурет 3.3) 0,1 кН (10кгс) және негiзгi Р₁. Алмаз пайдаланғанда оған басатын күш 0,6 кН (60кгс) әлде 1,5 кН (150кгс) тең болады, шарик пайдаланғанда – 1 кН (100кгс). Осы күштерге байланысты прибордың индикаторында осындай шкалалар бар: қара А, С және қызыл В.

Сурет 3.3. Роквелл әдiсi бойынша металдардың қаттылығын анықтау.

Өте қатты металдарды өлшегенде А шкаланы пайдаланады (азотталған, цементацияланған бөлшектер, қатты қорытпалар HRА 85-ке дейiн). Суарылған бөлшектердiң қаттылығын өлшеуге С шкаласы арналып қойылған (қаттылық HRС 67-ге дейiн). Суарылмаған болат, түстi металдар және қорытпалардың қаттылығы HRВ 100-ге дейiн болатындарды өлшегенде В шкаланы пайдалану мүмкiн.

Роквелл HR қаттылық саны шартты бiрлiкпен өлшенедi және осындай теңдеумен белгiлейдi:

Алмаз конусты енгiзгенде (3.3)

Шариктi енгiзгенде (3.4)

Мұнда: 100 және 130 сәйкес қара және қызыл шкалалардың, сан бөлiктерi,

h₀ – алғашқы күш арқылы алмаздың (шариктiң) дененiң iшiне кiруiнiң тереңдiгi, мм;

h – негiзгi күш арқылы алмаздың (шариктiң) дененiң iшiне кiрiуiнiң тереңдiгi. Бұл тереңдiк негiзгi күш пайдаланғаннан кейiн өлшенедi. Алғашқы күш қалады.

0,002 – алмаздың (шариктiң) дененiң iшiне кiрудiң терендiгi, мм, сәйкес индикатордың стрелкасы бiр бөлiкке ауысуы.

Роквелл приборымен (ТК түрi) қаттылықты өлшеу бiрiздiлiгi осындай. Алдын ала жақсы тазартылған үлгi (2) заттық үстелге қойылады (сурет 3.4) (1) штурвалды сағаттың бағытымен бұрып, үлгiнi алмазбен (шарикпен) қақтығысқанға дейiн көтередi. Штурвалды бұрай бастағанда (4) индикатордың үлкен және кiшкентай стрелкалары айнала бастайды және бастапқы күш 0,1 кН (10 кгс) құрылады.

Сурет 3.4. Роквелл приборның сүлбесi

Осы берiлген күш үлгiнi белгiлеуге керек. Кiшкентай стрелка қызыл нүктемен қатар болғанда, үлгiнi жоғары көтерудi тоқтатады. Осыдан кейiн С шкаланың О бөлiгiн үлкен стрелкаға қарсы қояды. (5) тұтқаны бұраумен алмазға негiзгi ауырлық Р₁ жасайды, 3-4 секунд шыдамдықтан кейiн негiзгi ауырлықты алады және нәтиженi индикатордың үлкен стрелкасы бойынша есептейдi. Қаттылықтың санын бiр үлгiнiң үш өлшеуiнiң ортанғысынан алады.

Роквелл әдiсi оңай, өнiмдiлiгi жақсы және өнiмнiң бетiн бұзбайды. Қаттылықты үлкен диапазонда өлшеуге болады. Жұқа өнiмдердi өлшеуге болады. Роквелл қаттылық санын Бринелл қаттылық санына ауыстыру үшiн 3.2 кестесiн пайдалануға болады.

2.4 Виккерс әдiсi (ТП түрi) пайдаланғанда металдың қаттылығын төрт бұрышты алмаздық пирамидамен iшiне кiру арқылы белгiлейдi. Оптикалық жүйе арқылы iздiң диагоналдары өлшенiп алынады және қаттылықты осындай теңдеуден анықтауға болады:

(3.5)

мұнда: Р – пирамидаға басатын күш, Н

d – iздiң диагоналы, мм.

Қаттылық мағынасын iздiң диагоналымен бiлу үшiн арнаулы кестелер пайдаланады. Бұл әдiс шағын ауданды алаңдарда дәл өлшемдер алуға мүмкiндiк бередi.

Өлшеленетiн үлгiлер жалтыратылған болуға тиiстi, HV орта сенiмдiк мағыналарды алу үшiн қажеттi бес – алты өлшеуден кем емес жасау керек, iздiң екi диагоналдарын өлшеу керек.Прибордың сүлбесi 3.5 суретте көрсетiлген.

Сурет. 3.5. Виккерс приборының сүлбесi

Прибор (8) стақаннан құрылады. Стақан iшiнде күш жасайтын серiппе бар. Стақанның төменгi жағында алмазды пирамида бекiтiлiп қойылған. Пирамида жұмыс орынына (9) күйентемен келтiредi. Стақанның жоғарғы жағынан 5 оптикалық жүйе орнатылған. Қажет болғанда аспапты струбцинаға әлде магнитпен ұстап бекiтедi. Солай аспап үлкен бөлшектердiң бетiне қойылады.

Аспаппен жұмыс орындау тәртiбi:

- аспап струбцина арқылы жұмыс орынына орнатылады;

- (12) заттық үстел арқылы бөлшектi (үлгiнi) (11) пирамидамен қақтығысып қалғанға дейiн келтiредi;

- (7) күйентемен серiппенi әрекетке келтiредi. Серiппе пирамиданы сынылатын үлгiге басып жабады;

- қажеттiлiк шыдам өткеннен кейiн (шыдамды оператор өзi белгiлейдi) (7) күш күйентемен жоғары көтерiп алынады;

- шам жағып (4) окулярдың айналуымен, шкаламен үлгiнiң бетiн көру керек;

- iздiң екi жақты перпендикулярлық бағыты диоганалдарын өлшеу керек. 2 микрометрлiк винтпен шкаланың ноль штрихын iздiң сол шетiне

келтiредi. (6) есептейтiн барабан мен жаппай сызықты iздiң сол шетiне келтiредi.

Шкаланың нөль штрих және жаппай сызық ортасындағы шкаланың тұтас сан бөлiктерi, миллиметрдiң 10 бөлiгiн бередi.

Кесте арқылы қаттылықтың санын белгiлейдi. Күш 5 кгс және диагоналдың ұзындығы 0,175 мм болғанда екi диагоналдың орта есеппен шығарғанда қаттылығы HV=303.

3.2 кестеде Роквелл және Бринелл қаттылықтар санының қатынасы анықтама арқылы көрсетіледі.

Кесте 3.2. Роквелл және Бринелл қаттылықтар санының қатынасы.

Қаттылық			Қаттылық				Қаттылық
Роквелл бойынша	Бринелл бойынша		Роквелл бойынша		Бринелл бойынша		Роквелл бойынша	Бринелл бойынша
С шкаласы	D = 10мм P = 3000кгс		шкалалар		D = 10мм P=3000кгс		Вшкаласы	D = 10мм P=3000кгс
			С	В
HRC	Iздiң диаметрi,мм	НВ	HRC	HRB	Iздiң диаметрi,мм	НВ	HRB	Iздiң диаметрi,мм	НВ
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
72	2,20	780	33	-	3,40	321	86	4,60	170
70	2,25	745	32	-	3,45	311	85	4,65	167
68	2,30	712	31	-	3,50	302	84	4,70	163
66	2,35	682	30	-	3,55	293	83	4,75	159
64	2,40	653	29	-	3,60	285	82	4,80	156
62	2,45	627	28	-	3,65	277	81	4,85	152
60	2,50	601	27	-	3,70	269	80	4,90	149
58	2,55	578	26	-	3,75	262	78	4,95	146
56	2,60	555	25	-	3,80	255	77	5,00	143
54	2,65	534	24	-	3,85	248	76	5,05	140
52	2,70	514	23	102	3,90	241	75	5,10	137
50	2,75	495	21	101	3,95	235	73	5,15	134
49	2,80	477	20	100	4,00	229	72	5,20	131
48	2,85	461	19	99	4,05	223	71	5,25	129

3.2 кестенің жалғасы

1	2	3	4	56	7	8	9	10	11
46	2,90	444	17	98	4,10	217	70	5,30	126
45	2,95	429	15	97	4,15	212	69	5,35	123
43	3,00	415	14	95	4,20	207	68	5,40	121
42	3,05	401	13	94	4,25	201	67	5,45	118
41	3,10	388	12	93	4,30	197	65	5,50	116
40	3,15	375	11	92	4,35	192	64	5,55	114
39	3,20	363	9	91	4,40	187	63	5,60	111
38	3,25	352	8	90	4,45	183	61	5,65	109
36	3,30	341	7	88	4,50	179	59	5,70	107
35	3,35	331	6	87	4,55	174	58	5,75	105