3. Жұмысты орындау тәртiбi.

3.1. Ұнтақты қорытпалар алу әдiсiтер бойынша теориялық түсiнiгiн жазу және танысу.

3.2. Бiрнеше қатты қорытпалар үлгiлерiнiң қаттылығын Роквелл әдiсiмен өлшеу. Шешiмдерiн есеп беруде жазу.

3.3. Микроскоппен микроқұрылымын қарап сүлбесiн салу және қатты қорытпа түрiн анықтау.

3.4. Қорытынды жасау.

4.Есеп беруде болу керек:

а) жұмыс бойынша теориялық мағлұмат;

б) қатты қорытпалар үлгiлерiнiң қаттылығының өлшемдер кестесi;

в) қатты қорытпа түрi және микроқұрылымдар сүлбелерi;

г) жасалған жұмыс бойынша қорытынды.

5. Бақылау сұрақтары.

5.1. Ұнтақты алу әдiстерi. Тәсiлдер мен тәртiптер.

5.2. Белгiлi әдiстерден, ұнтақты металлургия әдiсiмен бөлшек жасаудың қандай артықшылығы бар және ол неде?

5.3. Антифрикционды материалдардың кәдiмгi материалдардан айырмашылығы неде?

Үйге тапсырма

Бөлшектердiң термиялық өңдеуiнiң технологиялық процессiн жасау.

1. Жұмыстың мақсаты: термиялық өңдеу және металдардың қасиеттерi бойынша өткен материалдарды тереңiрек түсiну, термоөңдеудiң технологиялық процесстерiнiң әдiстемесiмен практикалық танысу, анықтама әдебиеттерiмен өз бетiнше жұмыс iстеудi үйрену.

2. Жұмысты орындау тәртiбi: бөлшектiң атауын, болаттың таңбасын, материалдың термоөңдеуден кейiнгi қаттылығын төменде көрсетiлген көрсеткiштерден оқытушы бередi (кесте).

   1. Берiлген болаттың таңбасын ажыратып шешу, оның микроқұрылысын жазу, термоөңдеуден кейiнгi механикалық қасиеттерiн және тағайындалуы бойынша қандай топқа жататындығын көрсету керек.

   2. М_н және М_к нүктелерiндегi шынықтыруды, А_с1 және А_с3 критикалық нүктелердегi орны берiлген болаттың химиялық құрамына әсер ету мiнезiн және М_н, М_к нүктелерiндегi шынықтыруды бейнелеп түсiндiру.

   3. Бөлшектердiң алғашқы және соңғы термоөңдеудiң операциялар бiрлiгiн таңдау және дәлелдеу, олардан дайындаманы өңдеу және алу әдiстерiн үйлестiру( құю, қақтау және штамптау, прокат, механикалық өңдеу).

   4. Бөлшектердi термоөңдеудiң алғашқы және соңғы операциялар ретiн таңдау және ұғып алу(қызу барысындағы микроқұрылым және қыздыру температурасы, салқындату ортасы).

   5. Соңғы термоөңдеуден кейiнгi бөлшектiң материалының механикалық қасиетiмен микроқұрылымын бейнелеп түсiндiру.

   6. Зертханалық жұмыс аяғында, жұмысты орындау барысында пайдаланған әдебиеттердiң тiзiмi болуы керек.

Кесте 11.3 Тапсырма варианттарының тiзiмi.

№	өлшектердiң атауы	болат таңбасы	Термоөңдеуден кейiнгi қаттылық
1	2	3	4
Трактордың бөлшектерi
1	Иiндi бiлiк	45Г2	НRС 56-58(бетi) НВ 207(ортасы)
2	Пiспек саусағы	12ХН3А	НRС 58-62(бетi) НВ 331-375(ортасы)
3	Берiлiс қорабының бiлiгi	20ХН3А	НRС 56-62(бетi) НВ 225-302(ортасы)
4	Конусты берiлiстiң жартылай өсi	35ХГСА	НВ 241-285
5	Жүргiзушi тегершiктерiнiң артқы өсi	45ХН	НВ 235-311
6	Табан шынжырдың түйiнiнiң саусағы	50Г	НRС 43-49
7	Рөлдiң иiрмегi	20ХНР	НRС 56-62(бетi) НВ 331-401(ортасы)
8	Рөлдiң сошкасы	40Х	НВ 255-302
9	Бортты берiлiстiң тiстi доңғалағы	12Х2Н4А	НRС 58-62(бетi)
10	Iлiнiс муфтасының табақшасы	45ХН	НВ 235-311
11	Қозғалтқыш бұлғағы	40Х	НВ 217-285
12	Iшке жiберушi қақпақ	40Х902	НВ 293-375

11.3 кестенің жалғасы

1	2	3	4
13	Iшпектерге арналған шариктер	ШХ9	НRС 62-64
Автомобиль бөлшектерi
14	Иiндi бiлiк	45	НRС 52-58(бетi) НВ 248-285(ортасы)
15	Пiспек саусағы	15Х	НRС 56-64(бетi) НВ 212(ортасы)
16	Алдыңғы өс	30Х	НВ 269-302
17	Берiлiс қорабының бiлiгi	25ХГР	НRС 60-65(бетi) НВ 363-444(ортасы)
18	Жартылай өс	30ХГСА	НВ 352-415
19	Түпкi iшпектер болты	40Х	НВ 241-311
20	Бұлғақ болты	40ХН	НВ 302-352
21	Рөлдiң иiрмегi	20ХНМ	НRС 58-64(бетi) НВ 293-352(ортасы)
22	Жартылай өстiң тiстi доңғалағы	18ХГТ	НRС 56-62(бетi) НВ 363-405(ортасы)
23	Қозғалтқыш бұлғағы	18Х2Н4ВА	НВ 362-352
24	Рөл сушкасы бiлiгiнiң тегiршегi	18Х2Н4МА	НRС 56-62(бетi)
Ауылшаруашылық машиналар бөлшектерi
25	Бiлiк	45Г	НВ 352-429
26	Бөлiп таратқыш бiлiгi	50Г	НRС 54-56(бетi) НВ 235-311(ортасы)
27	Арнаулы болт	35	НВ 352-429
28	Тiстi доңғалақ	40Х	НRС 50-58(бетi) НВ 321-415(ортасы)
29	Шынжырлы берiлiстiң жұлдызшасы	20Х	НRС 54-62(бетi) НВ 146-167(ортасы)
30	Табақша(диск)	65Г	НВ 321-415
31	Автомат серiппесi	65Г	НRС 42-48
32	Түрен	Л65	НRС 46-56(жүзi) НВ 241-302(дене)
33	Сүйiрлi табан	65Г	НRС 42-49(жүзi) НВ 352-370(дене)
34	Сегмент	У9А	НRС 50-56(жүзi) НВ 311-363(дене)
35	Автомат муфтасының тегiршегi	45	НRС 45-50

3. Жұмысты орындау әдiстемесi.

Тапсырма бойынша берiлген бөлшектiң термоөңдеу технологиясын, алдымен болаттың ерекше қасиеттерiнiң бағасына, бөлшек және дайындама әзiрлеу әдiсiнен, жұмыс шартынан бастау керек.

Бiрiншi пункт жауабында болат таңбасын ажырату барысында оның құрамының негiзгi элементтерiн көрсету, болаттың жеткiзiлген қалыпындағы микроқұрылымын атау, механикалық қасиеттерiн көрсету( қаттылық, созылу кезiндегi берiктiк шамасы, иiлiмдiлiк және соқпа тұтқырлық), олардың ерекшелiгiн және ұсыну мiндеттерiмен байланысының сәйкестiгiн атап өту.

Екiншi пункт жауабында болаттың химиялық құрамының термоөңдеу технологиясына және алынған қорытынды әсерiне талдау жасау керек.

Берiлген көмiртектi болаттың А_с1, А_с3 және А_с4 критикалық нүкте температураларын темiр- көмiртек қалып диаграммасынан немесе берiлген анықтамалардан анықтайды, ал легiрленген болаттар үшiн- тек қана анықтама материалдан алады.

Берiлген көмiртектi болаттың шынықтыруына және отты шынықтыру талдауларына ерекше назар аудару қажет, өйткенi олардан ақтық қасиеттер байланысты( қаттылық, шынықтыру тереңдiгi және т.б).

Болатттың шынықтыру және отты балқытылуына қарай, суытып шынықтыру ортасын анықтама мәлiметтерден немесе аустениттiң изотермиялық ауысу диаграммасынан таңдайды. Сонымен қоса қарастырылып отырған болаттың шынықтырудан кейiнгi, ондағы көтерiңкi iшкi кернеудi, қисайып быржыюды және жарылудың пайда болу бейiмдiлiгiн белгiлеу керек.

Үшiншi пунктте бөлшектiң соңғы термоөңдеу және дайындаманың алғашқы термоөңдеу операцияларының жүйелiгiн дәлелдеу қажет, оны механикалықөңдеумен үйлестiру керек. Алғашқы термоөңдеу ретiнде қыздырып жасыту немесе нормаға келтiру операцияларын қолданады.

Қыздырып жасытуды жоғары көмiртектi және жоғары легiрленген болаттардан жасалған, мөлшерi үлкен және қиын бөлшектерге өткiзудi ұсынады. Алғашқы термоөңдеуден кейiн дайындаманың негiзгi механикалық өңдеуiн жасайды(шыңдау, фрезермен өңдеу, ойма ойықтау, тiс тiлу және т.б.).Соңғы термоөңдеуде яғни болатты суарумен жұмсарту, қағида бойынша механикалық өңдеуден кейiн жасайды.

Екiншi пунктте берiлген көрсеткiштердi пайдалана отыра, төртiншi пункттiң әр бiр операциясының ережесi дәлелденiп, сонымен қоса анықтама көздерiнен қыздыру температурасы және сол кезде пайда болған құрылымы белгiленедi. Шынықтырудың температурасы жоғары толқынды қыздыруда анықтамалардан белгiленедi. Әр термиялық өңдеудiң салқындату ортасын көрсету қажет.