2.7 Табыстар мен шығыстар есебі

Қаржылық көрсеткіштерді есептеумен тікелей байланысты элементтерге кірістер мен шығыстар жатады. </h4>

Кірістер – бұл активтердің өсуі немесе есептік кезеңде міндеттемелердің кемуі .

Шығыстар – бұл активтердің кемуі немесе есептік кезеңде міндеттемелердің өсуі.

Бухгалтерияда қаржылық есеп беруді талдау әдісі және тәсілдері

Бухгалтерлік талдау қаржылық есеп беру жағдайын нарықтық қатынаста реформаның жағдайын бизнестік баға іс-әрекеті және көмегі, шаруашылық дұрыс жүргізілуі, кәсіпорынның қаржылық ағдайы есеп беру сапасы, алынған кредиттер бойынша өз уақытында төленуі басшылықтың міндеттемесін компаненттік жағдайын көрсету.

Қаржылық ресурстар кәсіпорынның есеп беру әсерін қолдану. Кәсіпорынның ақпараттық іс-әрекетін қаржылық жағдайы басты орын алады. Кез-келген кәсіпорын субъектісі өзінің дамуында қаржылық жағдайын дұрыс қолдану, жоспар бойынша көрсеткіштерді орындайды.

Есеп беру – ол системалық көрсеткішпен байланысты, кәсіпорынның көрсеткіштерін және жағдайын қарастырылған элементтер бойынша іс-әрекеттің ағымдағы айдың жағдайын мінездейді.

Есеп беру кәсіпорынның арасында реттеледі, олар әр түрлі жағынан шаруашылық есеппен, оперативтік, бухгалтерлік, салықтық және статистикалық негізгі шаруашылығымен тығыз байланысты.

Олардың айырмашылық сатысы барлық экономикалық жағдайлардың меншікті капитал және менеджмент болып саналады. Кәсіпорынның экономикалық жағдайы оның кіріс алу және көп мөлшерде еңбек жұмыскерлерінің жағдайын жасау.

Экономикалық бағыттың ең негізгі 2 түрі бар:</h4>

1. Еңбек бойынша ақша табу

2. Капиталдың сақталуы

Жеке кәсіпкердің нақты бір жетістікке жетуі мынадай көрсеткіштермен ажыратылады: бухгалтерлік есеп системаларын құрастыру, оның ішінде көрсеткіштер мыналар;

• кіріс және шығын 1 жылдық

• меншікті капиталдың рентабельдігі

• кәсіпорынның меншікті капитал үлесі

• инвестициялық кіріс

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы ақпаратты есеп беру уақыты, істің әсер етуі, 2 монитарлық бағыт бойынша іске асырылады:

1. ең жоғарғы табыс бойынша негізгі мен капиталды құрастыру

2. негізгі төлем ақы бойынша пайызды санау

Бухгалтерлік есеп беру жылдық және ағымдық есеп беру түрге бөлінеді.

Жылдық бухгалтерлік есеп беру – есеп беру уақыты 1 қаңтардан 31 желтоқсанға календарь уақыт аралығында тапсырылады.

Ағымдық есеп беру кварталдық, айлық, бухгалтерлік баланс және кіріс пен шығыстың есеп беру, ҚР құрылтайшысы бойынша бекітілген заңды кәсіпорынның түпкі жағдайын қарастыру.

Ұйымның қаржылық жағдайының бағасына бухгалтерлік баланс қызмет етеді. Бұл баланстың жиыны валюталық баланс деп аталады.

Кіріс пен шығыстың есеп беруі табыс пен шығынның іс-әрекеттік түрлері, пайданың салық салуға деиін, таза пайда ағымдағы есеп беру қорытындысы, жыл басымен есеп беру уақытына деиін.

Бизнестің дамуы, пайдасы, алу бағытымен аяқталады. Қаржылық көрсеткіш қорытындысы шаруашылық ұйымға барлық жағынан әсер етеді: өндірістік, өтімділік, жабдықтау, қаржылық, инвестициялық.

Кіріс пен шығынның мағынасы мен мақсаты есеп беру бағыты: Пайда – маңызды көрсеткіш кәсіпорынның қаржылық көрсеткішін мінездейді. Пайда – ол шаруашылық іс-әрекеттің өзіндік құнын деңгейін, өндірістік еңбегін, өндірістік фондтарды қолдану деңгейі, ұйымды басқару, материалдық-техникалық жабдықтар, ал ең бастысы – қаншалықта осы өнімнің тұтынушыға қанағат, сол өнімге сұраныстың болуы.

Бухгалтерлік есеп жағынан пайданы келесі түрде ажыратуға болады; пайда – ол комерциялық ұйым арасындағы кіріс.

Пайданың ең негізгі деңгейі 5 түрге бөлінеді:

1. Капиталдың өсуі және бизнестің дамуы ұзақ мерзімді ұйымның дамуы және негізгі ішкі ағымдық жағдайы

2. Ұйымның нарықтық бағада қайнар көзінің дамуы

3. Ұйымның несиелік тәсілі

4. Ұйымның бәсекелестікте тұрақтылықтың болуы және тұрақты пайданың деңгейі

5. Үкімет алдында ұйымның гарантық міндеті, әлуметтік орталықта тұтынуды қанағат ету

Есепке қосады; көрсеткіші және салыстырмалы талдау өткізеді.

Кәсіпорынның кірісі мен шығынның көрсеткішін талдау 5-кестеде көрсетілген.

Келесі кестеде қызметтер көрсетуден түскен кірістер шоттар кореспонденциясында көрініс тапты:

Кесте 7 – Жыл соңына қызметтерді көрсетуден түскен кірістер мынадай баптармен шоттар корреспонденциясында беріледі:

Мың теңгемен

	2013	2014	Дт	Кт
Бетон тасмалдау қызметтері	73452	73700	1210	6010
Бетон сату	46082	58744	1210	6010
жалға беру	9701	10712	1210	6010
Тағы да басқа	5055	9753	1210	6010
	134290	152909

Жалпы және әкімшілік шығыстардың шоттар корреспонденциясында көрсетілуі келесі кестеде көрініс табады:

Кесте 8 – Жыл соңына жалпы және әкімшілік шығыстар мынадай баптармен беріледі:

Мың теңгемен

	2013	2014	Дт	Кт
Қызметкерлерге шығыс	9991	10563	7210	3350
Табыс салығынан басқа салықтар	1928	2242	7210	3160-3190
Консультациялық қызметтер	902	1297	7210	3310
Банк комиссиялары	615	661	7210	1030
Үмітсіз берешекті жабу шығыстары	2177	(207)	1290	1210
Тозу және амортизация	852	486	7210	2420
Қорлар құнын таза сату құнына дейін есептен шығару	582	415	7210	1310
Материал шығыстары	366	392	7210	1310
Іссапар шығыстары	264	320	7210	1250
Жөндеу және техникалық қызмет көрсету шығыстары	192	254
Қызметкерлер біліктілігін арттыру	139	236
Жабдықтарды жалдау	148	146
Күзет және қауіпсіздік	152	112
Тағы да басқа	1847	1901
	20155	18818

Қаржы шығыстары мен кірістері келесі кестеде көрініс тапты:

Кесте 9 – Жыл соңына қаржы шығыстары мен кірістері мыналарды қамтиды:

Мың теңгемен

	2013	2014
Қаржыландыру шығыстары
Кредиттер бойынша пайыздар	6272	5351
Қаржылық жалдау міндеттемелері бойынша пайыздар	2133	1981
Қызметкерлерге ұзақ мерзімді заемдарды дисконттау	738	1518
Артықшылықты акциялардың борыштық құрамдас бөлігі бойынша пайыздар	120	120
Басқа да ұзақ мерзімді активтерді дисконттау	165	286
	9428	9256
Қаржыландыру кірісі
Ақша қаражатының қалдықтары бойынша кіріс	525	1083
Депозиттер бойынша пайыздық кіріс	890	979.
Шығарылған кепілдіктер бойынша пайыздық кіріс	341	507
Қызметкерлерге ұзақ мерзімді заемдарды дисконттау амортизациясы	205	318
Ұзақ мерзімді берешекті дисконттау амортизациясы	218	408
	2179	2316