Ққққққққққққққ

Қалыптастыру түсінігі. Реляциялық мәліметтер қорындағы бірінші және екінші қалыпты пішін. Реляциялық мәліметтер қорындағы үшінші қалыпты пішін, Бойс-Кодтың қалыпты пішіні. 1 ҚП)Бірінші қалыпты пішіні-бұл кәдімгі қатынас,яғни барлық өрістері тек қана бір мәннен тұратын кесте. Кез-келген қатынас автоматты түрде 1ҚП-да болады. Қысқаша қатынас еске түсірейік (бұл 1 ҚП қатынасы болып табылады):Қатынаста бірдей кортеждер болмайды, Кортеждер реттелмеген, Атрибуттар реттелмеген және атаулармен айрықшаланады, Атрибуттардың барлық мәндері атомды, Логикалық үлгілеудің бірінші қадамында мәліметтерде бір қатынаста сақтау ұсынылған., Қатынастың функционалды тәуелділігі және функционалды тәуелділіктің математикалық түсінігі., Қатынас атрибуттарының функционалды тәуелділігі математикадағы функционалды тәуелділік түсінігін еске түсіреді. 2 ҚП (Бірінші қалыпты пішіні). R қатынасы екінші қалыпты пішінде болады,егер қатынас 1 ҚП болса және күрделі кілт бөлігіне тәуелді кілттік емес атрибуттар жоқ болса. 2ҚП-кестеде әрбір кілттік емес өрістер тұтастай алғашқы кілт арқылы анықталады және өзі алғашқы кілттің бөлігі де болмайды. 3ҚП қалыпты пішіні атрибуттар өзара тәуелсіз деп аталады,егер олардың бірде-біреуі бір-бірінен функционалды тәуелді болмаса. R қатынасы 3ҚП пішінде болады,егер қатынас 2ҚП пішінде болса және барлық кілттік емес атрибуттар өзара тәуелсіз болса. Жоғары реттегі қалыпты пішіндер. Мұнда Бойс-Кодтың қалыпты пішіні 4ҚП,5ҚП қарастырылады.

Ммммммммммммммм

Мәліметтер банкі қызметіндегі мәліметтер қорының ролі. Тек қана философтар нақты әлемні бәрін түсіне алады. Берілген облысының проблемасын шешкенде, тек қана оны бір ғана бөлігімен шектеледі, которая является областью данной деятельности. Осы жағдайларда тек қана кейбір объектілер қызықтыра алады.Осындай объектілер заттық облысы бола алады, ал оны объектілері- заттық облысыны объектілері. Заттық облысыны пайда болуы ақпараттық жүйелерді бастапқы құрастыру дегейі болып саналады. Банк мәліметтеріні заттық облысы (БнМ) – бұл белгілі облысты қолдануы БнМ. Банк мәліметтерін басқару сферасында, транспортта, медицинада, ғылыми зерттеулерде айырады. Заттық облысы көптеген фрагменттерден ұсынады, сонымен қатар, әр заттық облысыны фрагменті көптеген объектілермен, процесстермен және қолданушылармен анықталады. Заттық облысыны объектілері бола алады:адамдар,заттықдер, құрылымы. Әр түрлі мәселелерге байланысты, бірдей бірнеше заттық облысы құрыла алады.Ол үшін келесі жағдайларға назар аудару қажет: Бүтіндей, дұрыс қарастыру және бар ұйымны бірінші ақпаратын анализдеу.Бірінші ақпарат деп - Банк мәліметтеріні қолданушыларынан келген нормативті-ақпаратты мәліметтерді айтады. МБ-н басқару және ұйымны жұмысын дайындауды санау керектігі. Әр дегейде жұмыс тізімі функционалды болуы. Заттық облысыны объектілері бір-бірінен ажыратылады және жобалаушыларды басты жұмысы болып алдында тұрған маызды мінездемелерді көрсету болып табылады, осы мінездемелерді атрибуттар деп атаймыз.Атрибуттар – бұл мәліметтерді қарапайым бейнесі. Атрибуттарда оны аты және мәні болу керек. Атрибуттар бір-біріні арасында белгілі бір қарым-қатынаста болады.Байланыс – бұл қарапайым мәліметтер экземпляры арасындағы бірлестік. Әр заттық облысыны объекті типіне байланысты бір-бірінен айыратындай болу керек, өйткені ол объекті өзіні типіне сәйкес болу қажет. Бұл мақсатпен осы идентификатор орнатылады. Әмбебап идентификаторы деп аталады, оған бірлік кілт сәйкес келеді (первичный ключ). Әр түрлі мазмұндамалық мағынасына қарай заттық облысыны объектілері арасында байланыс бола алады. Барлық заттық облысыны типтеріні мазмұны және заттық облысыны байланыс типтері арасындағы структурасын айқындайды. Заттық облысы бұл объектілерді жиынтығы немесе атрибуттарды мазмұны және байланыстары айнымас бола алмайды. Заттық облысыны күйі барлық қасиеттерге ие, сондай-ақ заттық облысыны семантикасын айқындап, бұл қасиеттер тұтастығыны шектелуі көмегімен беріледі. Тұтастықты шектелуі болып 2-ге бөлінеді: статистикалық, динамикалық. Банк мәліметтері (БнМ) – бұл қазіргі заманға сай сақтау ұйымдары және ақпаратқа кіру құқығы. БнМ – бұл ұйымдасқан мәліметер қорыны жүйесі, сонымен қатар техникалық программалар, тілдік, ұйымдастыру-әдістемелік құралдар және т.б. программалар. БнМ – бұл өте қиын адам-мшиналық жүйе, құрамына өзара тығыз байланысты және өзара тәуелді болу компонеттері кіреді.Банк мәліметтеріні компоненттері. БнМ арнайы АИС құрамындағы жүйе қамсыздандыру ролін атқарады және ақпараттық моделін қолдау есептерін шешеді, осыдан 2 мәселе туады. 1-сі операцияларды қолдау, сақтау және ақпараттық моделін модефикациялау жөнінде талап етеді. 2-сі 2 аспектіден тұрады: заттық облысыны және ақпараттық модельді шекарасын анықтау; қолданушыларды күтудегіБнМ жұмысын жасауын зерттеуБнМ- айыру ерекшеліктері:БнМ-н көп қолдануы, 2 арнайы тілдік программаларыны бар болуы. БнМ- артықшылықтары: тұтастылығы,мәліметтерді интегралдысақталуы,централдыбасқару,қолданбалыпрограммалардымәліметтердентәуелсболупринципі,қолданушыларды әр түрлі категориялар арасында, программистерден профессионалдар еместерге дейін қанағаттандыру. БнМ- ке қолдануы: ақпаратты бір тұтастылығы,әр түрлі қолданушыларды ақпараттық қажеттіліктеріні қиылысуы, әр түрлі мәселелерді шешу барысында құру және ақпараттық қорды әмбебаптығын және біртиптігін енгізу, БнМ-ді қолдану үшін бар жетілдірілген программалық және техникалық қамсыздандыру.БнМ-ге талаптар: заттық облысыны адекваттық көрсетуі, әр түлі қосымшаларға тез кіру құқығын қамтамасыз ету, соғы қолданушыларға достық интерфейсі, өзара тәуелсіз программалар мен мәліметтерді қамтамасыз ету,құпиялығын қамтамасыз ету, кейбір мәліметтер бөлігіні конфиденциалдануы, қолданушылар тобын анықтау, функционалдауды сенімділігін қамтамасыз ету: бұзудан қорғау, қайта қалпына келтіру мүмкіндігі,өңдеуді технологиясы, 8. функционалдауды бейімделген ерекшеліктері: өңдеуді бағасы, сұранысқа жіберген уақыт реакциясы, керекті машиналық ресурстар.

Мәліметтер банкі. Мәліметтер банкінің тағайындалуы. Мәліметтер банкінің сыныптамасы.Банк мәліметтері (БнМ) – бұл қазіргі заманға сай сақтау ұйымдары және ақпаратқа кіру құқығы. БнМ – бұл ұйымдасқан мәліметер қорыны жүйесі, сонымен қатар техникалық программалар, тілдік, ұйымдастыру-әдістемелік құралдар және т.б. программалар. БнМ – бұл өте қиын адам-мшиналық жүйе, құрамына өзара тығыз байланысты және өзара тәуелді болу компонеттері кіреді. БнМ арнайы АИС құрамындағы жүйе қамсыздандыру ролін атқарады және ақпараттық моделін қолдау есептерін шешеді, осыдан 2 мәселе туады: 1-сі операцияларды қолдау, сақтау және ақпараттық моделін модефикациялау жөнінде талап етеді. 2-сі 2 аспектіден тұрады: а) заттық облысыны және ақпараттық модельді шекарасын анықтау;б) қолданушыларды күтудегі БнМ-жұмысын жасауын зерттеу; БнМ- айыру ерекшеліктері: 1. БнМ-н көп қолдануы, 2. арнайы тілдік программаларыны бар болуы. БнМ- артықшылықтары:1. тұтастылығы, 2. Мәліметтерді интегралды сақталуы, 3. централды басқару, 4. қолданбалы программаларды мәліметтерден тәуелсіз болу принципі, 5. қолданушыларды әр түрлі категориялар арасында, программистерден профессионалдар еместерге дейін қанағаттандыру. БнМ- ке қолдануы:1. ақпаратты бір тұтастылығы, 2. әр түрлі қолданушыларды ақпараттық қажеттіліктеріні қиылысуы, 3. әр түрлі мәселелерді шешу барысында құру және ақпараттық қорды әмбебаптығын және біртиптігін енгізу, 4. БнМ-ді қолдану үшін бар жетілдірілген программалық және техникалық қамсыздандыру.

Мәліметтер банкін жобалау кезеңдері.Жоба (Проект). Жоба жол серігі. Жоба дегеніміз программаны өңдеуші файлдар жинағы. Жоба құрылымына ең негізгі файлдар төмендегіше: Проект файлы (кеңейту – расширение *. vbp): Форма файлы (кеңейту * .frm): Негізгі модуль файлы (кеңейту *. bas): Модуль бөлімдері файлы (кеңейту *. cls); Жоба файлы. Ол программа элементінің арасындағы байланысты құрайды және оның барлық формаларымен модульдерін қарастырады , сонымен қатар компиляция үшін көптеген сілтемелер және негізделуді құрайды. Жаңа проект құру үшін алдымен төмендегі қызметтердің бірін анықтау керек: Файл мәзірінде New Project командасын орындау:Ctrl-N түймелерін біріктіре басу Осыдан соң пайда болған терезеде Stondart Exe пункітiн таңдаймыз. Бұл проектінің ашылуы үшін алдымен төмендегі қызметтердің бірін орындаймыз: Файл менюiнде Open Project пункітін таңдаймыз: Ctrl-N түймелерін біріктіре басу:Осыдан соң сұхбат терезесінде керекті файл проектісін таңдап, «ашу» түймесін басамыз. Құрылған проектіні сақтау немесе сақталған проектіге өзгертулер енгізу үшін алдымен файл мәзіріндегі Save Project командасын орындау керек.Егер проект бірінші рет сақталып жатса, онда проекті құраушы компаненттердің барлық аттарын көрсету қажет . (Форма , біріктіру моделі және т.б.). Сонымен қоса құрылған проектіге ат қойылуы қажет. Бұрын құрылған проектіні редактірлеу кезінде жоғарыда көрсетілген қызметтердің бірі орындалу кезінде проектінің барлық элементтері жаңарады. Сонымен бірге проектіні басқа атпен сақтау мүмкіндігі де бар.Ол үшін алдымен файл мәзірінде Save Project As пункітін таңдап, одан соң файл проектісінің жаңа атын көрсету. Егер бұдан алдын проект формаларымен модельдеріне қандай да бір өзгертуле енгізілген болса , онда оларға жаңа ат қою қажет. Форма файлы. Ол кіріспеде қолданылатын форма көрсетулерін құрайды.Қасиеттер элементтерінің мағыналарын құрайтын бағдарламада қолданушы форманың суреттелуін құрайды. Соны мен қоса қолданбалы процедуралар мен функциялардың және жағдайлардың түзетулердің өзгерістерін жариалауды құрайды. Әрбір бағдарлама формасы үшін өзінің мәзірі –форма модулі болады. Негізгі модульдер файлы. Ол процедуралар мен функияларды құрайды сонымен қоса берілген кіріспені басқа модульдерінде өзгермелі және тұрақты формаларды құрастырады.Модель бөлімдері файлы. Олардың қасиеттері мен әдістерін суреттеу мен жөндеушінің өзіндік бөлімін көру үшін бағытталған. Модель бөлімдері модель формаларына ұқсас болып, бірақ одан бір өзгешелігі қолданбалы интерфейсі болмайды. Проект жолсерігі (проводник). Барлық ашылған проектілер мен оны құрушы файлдарды, проектіні өңдеуші терезесінде көруге болады. Ол былай белгіленеді: View Project Explorer. Бұл терезеде орнатылған түймелер төмендегі қызметтерді орындайды:View code-таңдалған форма үшін код терезесін ашу. Vew Object- таңдалған форманы көрсету.Toggle Folders - папка түрінде көрсетілген проект файлдарының категорияларын жасыру немесе шығару. Проект проводнигінің терезесінің атын Project-тенProject Group –ке өзгерту арқылы бірнеше проектілерді бірден ашуға мүмкіндік туады. Бір мезетте бірнеше проектілерді ашу үшін:Стандартты түрде жаңа проектіні құру немесе құрылған проектіні ашу.Файл мәзірнде Add Project пунктін таңдау.Пайда болған сұхбат терезесінде құрылғалы жатқан проект типін таңдау немесе бұрын құрылған проектіні ашу.Сонымен қоса жаңадан ашылғалы жатқан проектілердің бірін таңдауға болады. Осыдан соң барып, “ашу” түмесін басу қызметтері орындалады. Ашылған проектілердің бірін жоюу үшін мынадай қызметтер қажет: Project Explorer терезесінде проектіні таңдау.Файл мәзірінде Remove Project командасын орындау немесе таңдалған проектіге контекстік мәзірі қолдану. Осылайша проектіні ашу файлдарының жұмысы атқарылады.Жобалаудың ерекшеліктері.Мәліметтер қорын жобалау заттық образды талдаудан басталады және соңғы қолданушының талаптары көрінеді. Жобалау мәліметтер қорын басқарушыға (адамға) тапсырылады. Қандай мәліметтер сақталынатынын анықтайды, жоба деген не? Жоба - ол болашақта нақты түрлі не болатын белгілі бір нысанның эскизі.Мәліметтер қорын жобалау барысында келесі мақсаттар орындалуы қажет:барлық бастапқы мәліметтерді жинап алып, оларды пайдалану мақсатына байланысты үлестіру. Олардың көлемін және түрін, яғни сандық мәндерді 1жолға, символдық мәндерді ІІ жолға орналастыруды анықтау керек және қолданушыға оның сұранысы бойынша ұсынып отыру керек.Мәліметтер қорын жобалау барысында кедергілерге жолықпау үшін келесі мәселелерді ескеру керек:Мәліметтер қорының мазмұны, Базаны ұйымдастырудың тиімді жолы, Құрылатын жүйені басқарудың құралдарын анықтау керек. Жобалаушының негізгі мақсаты Мәліметтер қорының құрылымын кез келген Мәліметтер қорын басқарушы жүйесі түсінетін және қабылдайтын тілмен құру және сипаттау. Сонымен қатар база қамтитын ақпараттық қолдану саласы жағдайына сәйкес келуі және осы ақпарат базада дұрыс орналасуы керек. Мәліметтер қорының жобасы мұқият тексеруден өтуі қажет. Себебі Мәліметтер қорының жобасы көптеген қолданушылар ұзақ уақыт пайдаланатын болашақ программалық кешеннің негізі.Мәліметтер қорын жобалау процесі – бұл қолдану саласының ақпараттық құрылымын формальды емес сипаттаудан таңдап алынған модель терминдерімен қолдану саласы нысандарын формальді түрде сипаттауға көшу тізбегі. Мәліметтер қорының өмірлік циклының кезеңдері көрсетілген.Қолдану саласын талдауды аяқтағанан кейін Мәліметтер қорын жобалаудың негізгі кезеңі инфологиялық моделді құру болып табылады. Инфологиялық жобалау не үшін қажет?Айта кететін жайт жобалау процесі өте күрделі процесс.Оның барысында тапсырыс берушілермен және қолдану саласы мамандармен әр уақыт сайын ақылдасын тұру қажеттілігі жиі пайда болады. Сонымен қатар күделі корпаративтік ақпараттар жүйесін құрудаМәліметтер қорының жобасы осы жүйенің ең негізгі іргетасы болып келеді. Модельді құрғанда болашақМәліметтер базаларын нақты бір Мәліметтер базаларын басқару жүйелерінде орналастыру өте үлкен назарды талап етпейді. өйткені оны таңдау, бұл бөлек мәселе. Бұл мәселені шешу үшін Мәліметтер базаларының жобасы дайын болу керек, яғни таңдау осы жоба негізінде іске асырылады. Ең алдымен инфологиялық модель Мәліметтер базалары моделінде қолдану саласының семантикасын айқын түрде көрсетумен тығыз байланысты. Семантиканы неғұрлым айқын түрде көрсету мәселесі әрқашанда жобалаушыларды қызықтырады. ХХ ғасырдың жетпісінші жылдарында семантикалық модель ретінде бірнеше түрлер ұсынылды. Олардың ішінде Hummer және McLeon-ның 1981 жылы ұсынған моделі.Сонымен қатар осы жылғы Шипманың функционалдық моделі және 1976 жылғы Ченнің мән байланыс моделі (ER) инфологиялық модельдегі стандарт болып табыладыҚазіргі кезде көптеген case құралдарда ER моделі жиі қолданылады. Сонымен қатар Мәліметтер базаларының жобасының ER моделі реляциялық модельге ауысқанда қолданылады. Инфологиялық модель қолдану саласының құрылымын және динамикасын, жүйені қолданушылардың ақпараттық сұраныстарын қолданушыға түсінікті және нақтыМәліметтер базаларын басқару жүйелері ортасында жүзеге асыру ерекшеліктеріне тәуелсіз терминдер арқылы сипаттау. Мұндай модельге қойылатын негізгі талап, ол оның шынайылығы, яғни қолдану саласын сипаттау мағыналы және мазмұнды болу керек. Сонымен қатар модель мағынасы қарама –қайшы болмау керек. Және де бір айта кететін ерекшелік – инфологиялық модель декомпозиция қасиетін қанағаттандыру керек. Жалпы жобалауды келесі кезеңдерге бөліп көрсетуге болады. Жүйелік талдау және қолдану саласының ақпараттық нысандарын қарапайым түсініктермен сипаттау. Бұл кезеңде жүйенің канондық моделі қолданылады. Қолдану саласының инфологиялық моделін жобалау, яғни берілген бір семантикалық модель . терминдер мен қолдану саласының нысандарын формальді түрде сипаттау.Мәліметтер базаларының даталогиялық немесе логикалық жобалау, яғни мәліметтер базаларын қолданатын даталогиялық модель терминдерін сипаттау. Мәліметтер базаларын физикалық жобалау, яғни қосымшалардың тиімді қызмет жасауын қамтамасыз ету мақсатымен Мәліметтер базаларын сыртқы тасымалдаушылардан тиімді орналастыру тәсілін таңдау. Қорыта келгенде, нақты мәселелерді шешуде біз белгіленген сала бойынша қарастырамыз, яғни белгілі саламен шектемейміз. Осы саланың шекараларын анықтау кез-келген ақпарат жүйелерін , сонымен қатар Мәліметтер базалары технологиясына негізделген жүйені құрудағы ең маңызды кезең болып саналады. Бұл жағдайда нақты нысандар қарастырылады. Осы нысандар жиынтығы Мәліметтер базаларының терминологиясында және жалпы ақпарат жүйелерін жобалау терминологиясында қолдану саласы деп аталады.

Мәліметтер банкін жобалау. Жобалаудың ерекшеліктері.Жоба (Проект). Жоба жол серігі. Жоба дегеніміз программаны өңдеуші файлдар жинағы. Жоба құрылымына ең негізгі файлдар төмендегіше:Проект файлы (кеңейту – расширение *. vbp): Форма файлы (кеңейту * .frm): Негізгі модуль файлы (кеңейту *. bas): Модуль бөлімдері файлы (кеңейту *. cls); Жоба файлы. Ол программа элементінің арасындағы байланысты құрайды және оның барлық формаларымен модульдерін қарастырады , сонымен қатар компиляция үшін көптеген сілтемелер және негізделуді құрайды. Жаңа проект құру үшін алдымен төмендегі қызметтердің бірін анықтау керек: Файл мәзірінде New Project командасын орындау: Ctrl-N түймелерін біріктіре басу Осыдан соң пайда болған терезеде Stondart Exe пункітiн таңдаймыз. Бұл проектінің ашылуы үшін алдымен төмендегі қызметтердің бірін орындаймыз: Файл менюiнде Open Project пункітін таңдаймыз: Ctrl-N түймелерін біріктіре басу: Осыдан соң сұхбат терезесінде керекті файл проектісін таңдап, «ашу» түймесін басамыз. Құрылған проектіні сақтау немесе сақталған проектіге өзгертулер енгізу үшін алдымен файл мәзіріндегі Save Project командасын орындау керек. Егер проект бірінші рет сақталып жатса, онда проекті құраушы компаненттердің барлық аттарын көрсету қажет . ( Форма , біріктіру моделі және т.б.). Сонымен қоса құрылған проектіге ат қойылуы қажет. Бұрын құрылған проектіні редактірлеу кезінде жоғарыда көрсетілген қызметтердің бірі орындалу кезінде проектінің барлық элементтері жаңарады. Сонымен бірге проектіні басқа атпен сақтау мүмкіндігі де бар. Ол үшін алдымен файл мәзірінде Save Project As пункітін таңдап, одан соң файл проектісінің жаңа атын көрсету. Егер бұдан алдын проект формаларымен модельдеріне қандай да бір өзгертуле енгізілген болса , онда оларға жаңа ат қою қажет. Форма файлы. Ол кіріспеде қолданылатын форма көрсетулерін құрайды. Қасиеттер элементтерінің мағыналарын құрайтын бағдарламада қолданушы форманың суреттелуін құрайды. Соны мен қоса қолданбалы процедуралар мен функциялардың және жағдайлардың түзетулердің өзгерістерін жариалауды құрайды. Әрбір бағдарлама формасы үшін өзінің мәзірі –форма модулі болады.Негізгі модульдер файлы. Ол процедуралар мен функияларды құрайды сонымен қоса берілген кіріспені басқа модульдерінде өзгермелі және тұрақты формаларды құрастырады.Модель бөлімдері файлы. Олардың қасиеттері мен әдістерін суреттеу мен жөндеушінің өзіндік бөлімін көру үшін бағытталған. Модель бөлімдері модель формаларына ұқсас болып, бірақ одан бір өзгешелігі қолданбалы интерфейсі болмайды.Проект жолсерігі (проводник). Барлық ашылған проектілер мен оны құрушы файлдарды, проектіні өңдеуші терезесінде көруге болады. Ол былай белгіленеді: View Project Explorer. Бұл терезеде орнатылған түймелер төмендегі қызметтерді орындайды View code-таңдалған форма үшін код терезесін ашу. Vew Object- таңдалған форманы көрсету.Toggle Folders - папка түрінде көрсетілген проект файлдарының категорияларын жасыру немесе шығару. Проект проводнигінің терезесінің атын Project-тен Project Group –ке өзгерту арқылы бірнеше проектілерді бірден ашуға мүмкіндік туады. Бір мезетте бірнеше проектілерді ашу үшін:Стандартты түрде жаңа проектіні құру немесе құрылған проектіні ашу.Файл мәзірнде Add Project пунктін таңдау. Пайда болған сұхбат терезесінде құрылғалы жатқан проект типін таңдау немесе бұрын құрылған проектіні ашу. Сонымен қоса жаңадан ашылғалы жатқан проектілердің бірін таңдауға болады. Осыдан соң барып, “ашу” түмесін басу қызметтері орындалады. Ашылған проектілердің бірін жоюу үшін мынадай қызметтер қажет: Project Explorer терезесінде проектіні таңдау. Файл мәзірінде Remove Project командасын орындау немесе таңдалған проектіге контекстік мәзірі қолдану. Осылайша проектіні ашу файлдарының жұмысы атқарылады. Жобалаудың ерекшеліктері. Мәліметтер қорын жобалау заттық образды талдаудан басталады және соңғы қолданушының талаптары көрінеді. Жобалау мәліметтер қорын басқарушыға (адамға) тапсырылады. Қандай мәліметтер сақталынатынын анықтайды, жоба деген не? Жоба - ол болашақта нақты түрлі не болатын белгілі бір нысанның эскизі. Мәліметтер қорын жобалау барысында келесі мақсаттар орындалуы қажет:барлық бастапқы мәліметтерді жинап алып, оларды пайдалану мақсатына байланысты үлестіру. Олардың көлемін және түрін, яғни сандық мәндерді 1жолға, символдық мәндерді ІІ жолға орналастыруды анықтау керек және қолданушыға оның сұранысы бойынша ұсынып отыру керек. Мәліметтер қорын жобалау барысында кедергілерге жолықпау үшін келесі мәселелерді ескеру керек: Мәліметтер қорының мазмұныБазаны ұйымдастырудың тиімді жолы Құрылатын жүйені басқарудың құралдарын анықтау керек. Жобалаушының негізгі мақсаты Мәліметтер қорының құрылымын кез келген Мәліметтер қорын басқарушы жүйесі түсінетін және қабылдайтын тілмен құру және сипаттау. Сонымен қатар база қамтитын ақпараттық қолдану саласы жағдайына сәйкес келуі және осы ақпарат базада дұрыс орналасуы керек. Мәліметтер қорының жобасы мұқият тексеруден өтуі қажет. Себебі Мәліметтер қорының жобасы көптеген қолданушылар ұзақ уақыт пайдаланатын болашақ программалық кешеннің негізі. Мәліметтер қорын жобалау процесі – бұл қолдану саласының ақпараттық құрылымын формальды емес сипаттаудан таңдап алынған модель терминдерімен қолдану саласы нысандарын формальді түрде сипаттауға көшу тізбегі. Мәліметтер қорының өмірлік циклының кезеңдері көрсетілген. Қолдану саласын талдауды аяқтағанан кейін Мәліметтер қорын жобалаудың негізгі кезеңі инфологиялық моделді құру болып табылады. Инфологиялық жобалау не үшін қажет? Айта кететін жайт жобалау процесі өте күрделі процесс. Оның барысында тапсырыс берушілермен және қолдану саласы мамандармен әр уақыт сайын ақылдасын тұру қажеттілігі жиі пайда болады. Сонымен қатар күделі корпаративтік ақпараттар жүйесін құруда Мәліметтер қорының жобасы осы жүйенің ең негізгі іргетасы болып келеді. Модельді құрғанда болашақ Мәліметтер базаларын нақты бір Мәліметтер базаларын басқару жүйелерінде орналастыру өте үлкен назарды талап етпейді. өйткені оны таңдау, бұл бөлек мәселе. Бұл мәселені шешу үшін Мәліметтер базаларының жобасы дайын болу керек, яғни таңдау осы жоба негізінде іске асырылады. Ең алдымен инфологиялық модель Мәліметтер базалары моделінде қолдану саласының семантикасын айқын түрде көрсетумен тығыз байланысты. Семантиканы неғұрлым айқын түрде көрсету мәселесі әрқашанда жобалаушыларды қызықтырады. ХХ ғасырдың жетпісінші жылдарында семантикалық модель ретінде бірнеше түрлер ұсынылды. Олардың ішінде Hummer және McLeon-ның 1981 жылы ұсынған моделі.Сонымен қатар осы жылғы Шипманың функционалдық моделі және 1976 жылғы Ченнің мән байланыс моделі (ER) инфологиялық модельдегі стандарт болып табылады.Қазіргі кезде көптеген case құралдарда ER моделі жиі қолданылады. Сонымен қатар Мәліметтер базаларының жобасының ER моделі реляциялық модельге ауысқанда қолданылады. Инфологиялық модель қолдану саласының құрылымын және динамикасын, жүйені қолданушылардың ақпараттық сұраныстарын қолданушыға түсінікті және нақты Мәліметтер базаларын басқару жүйелері ортасында жүзеге асыру ерекшеліктеріне тәуелсіз терминдер арқылы сипаттау. Мұндай модельге қойылатын негізгі талап, ол оның шынайылығы, яғни қолдану саласын сипаттау мағыналы және мазмұнды болу керек. Сонымен қатар модель мағынасы қарама –қайшы болмау керек. Және де бір айта кететін ерекшелік – инфологиялық модель декомпозиция қасиетін қанағаттандыру керек. Жалпы жобалауды келесі кезеңдерге бөліп көрсетуге болады. Жүйелік талдау және қолдану саласының ақпараттық нысандарын қарапайым түсініктермен сипаттау. Бұл кезеңде жүйенің канондық моделі қолданылады. Қолдану саласының инфологиялық моделін жобалау, яғни берілген бір семантикалық модель . терминдер мен қолдану саласының нысандарын формальді түрдесипаттау. Мәліметтер базаларының даталогиялық немесе логикалық жобалау, яғни мәліметтер базаларын қолданатын даталогиялық модель терминдерін сипаттау. Мәліметтер базаларын физикалық жобалау, яғни қосымшалардың тиімді қызмет жасауын қамтамасыз ету мақсатымен Мәліметтер базаларын сыртқы тасымалдаушылардан тиімді орналастыру тәсілін таңдау Қорыта келгенде, нақты мәселелерді шешуде біз белгіленген сала бойынша қарастырамыз, яғни белгілі саламен шектемейміз. Осы саланың шекараларын анықтау кез-келген ақпарат жүйелерін , сонымен қатар Мәліметтер базалары технологиясына негізделген жүйені құрудағы ең маңызды кезең болып саналады. Бұл жағдайда нақты нысандар қарастырылады. Осы нысандар жиынтығы Мәліметтер базаларының терминологиясында және жалпы ақпарат жүйелерін жобалау терминологиясында қолдану саласы деп аталады.

Мәліметтер банкіннің өмірлік циклы. МҚЖ-ін жобалау әдістемесі ақпараттық жүйелерді құру және қолдану үрдісін МБ өмірлік циклы түрінде сипаттайды. ӨЦ белгіленген бір кезедер және осы кезедерді қамтитын белгілі бір үрдістер ретінде көрсетіледі. Әр кезе түрі үшін орындалатын үрдістерді мазмұны, құрамы, тізбегі, сонымен қатар алынатын нәтижелер, осы үрдістерді жүзеге асыратын әдістер және құралдар, жауаптылар және нақты орындаушылар белгіленеді. Бұндай МБ- ӨЦ-н формальды түрде сипаттау МБЖ-н тұрғызу және қолдану үрдісін басқаруда айтарлықтай нәтиже береді. ӨЦ моделі жүйені, оны тұрғызылуыны қажеттілігі пайда болғаннан бастап, осы жүйе әбден істен шыққанға дейнгі күйіні, жағадайыны сипатын көрсетеді. ӨЦ моделі - МБ- тұрғызылуы барысындағы талаптарды анықтаудан бастап осы МБ жасап шыққанға дейінгі, яғни жобалау, тұрғызу, қызмет көрсетуі, жөнелту үрдістері барысында жүзеге асатын іс-әрекеттер және мәселелерді қамтитын құрылым.Қазіргі кезде ӨЦ модельдеріні келесі түрлері анықталғанКаскадтық модель – жобаны барлық кезедеріні қата тәртіппен бір тізбекпен жүзеге асуын талап етеді. Бір кезенен екінші кезеге ауысу алғашқы кезедегі үрдістерді толық жүзеге асуын білдіреді. Өмірлік циклдың каскадтық моделі:Талаптарды анықтау>>Жобалау>>Жүзеге асыру>>Тестілеу>>Қолданысқа енгізу.Аралық бақылаумен жүретін кезедік модель МБ-н тұрғызу үрдісі кезедермен, әр кезедер арасында кері байланыс циклдарын жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Яғни кезеаралық түзетулер жасау арқылы әр кезені өзаралық әсерлесуі назарға алынып отырылады. МБ- ӨЦ- спиральдық моделі төменде көрсетілген:Спираль бойымен оны әр доғасында АЖ кезекті версиясы жасалынады, жоба талаптары қойылады, жоба сапасы анықталады және келесі доға жұмыстары жоспарланады. Бастапқы кезедер – талдау және жобалауға үлкен назар қойылады, бұндағы кейбір техникалық шешімдерді жүзеге асуыны мүмкін болуы АЖ прототиптерін жасау арқылы негізделеді және тексеріледі. Тәжірибеде екі модель ке қолданысқа ие болды, олар:Каскадтық модель (1970-1985жж) Спиральдық модель (1986 ж- ...) Жүйені құрудағы әр-бір кезде белгіленген жұмыстар көлемін қамтиды, бұл жұмыстар процесс (үрдістер) түрінде көрсетілген. Процесс-өзара байланысқан іс-әрекеттер жиынтығын құрайды, әр процесс өзі қамтитын шешілуге тиіс мәселелер, бастапқы мәліметтер және нәтижелермен сипатталады. АЖ-н ӨЦ-н және процесстерін реттейтін, басқаратын бірнеше стандарттар белгілі. АЖ-н жобалау және құру теориясына үлкен үлесін қосқан IBM компаниясы. 70-шы жылдарда BSP (Business System Planning) әдістемесін – ұйымдастырушылық жоспарлау әдістемесін ұсынған. Қазіргі кезде IT-жобалармен қоса, бизнес-процесс реинжирингінде, ұйымдық құрылымды өзгерту жобаларында BSP ұсынған бизнес-үрдістерді матрицаларын, функционалдық бөлімшелерді, мәліметтерді өдеудегі жүйе функцияларыны, ақпараттық объектілерді, құжаттарды және мәліметтер базаларыны өзара қиылысу матрицасын құрылымға келтіру әдісі қолданылуда. BSP процессіні маызды әдістерін қазіргі кездегі тәжірибедегі барлық жобалардан кездестіруге болады.

Мәліметтер банкінің техникалық және бағдарламалық құралдары. Банк мәліметтері (БнМ) – бұл қазіргі заманға сай сақтау ұйымдары және ақпаратқа кіру құқығы.БнМ – бұл ұйымдасқан мәліметер қорыны жүйесі, сонымен қатар техникалық программалар, тілдік, ұйымдастыру-әдістемелік құралдар және т.б. программалар.БнМ – бұл өте қиын адам-мшиналық жүйе, құрамына өзара тығыз байланысты және өзара тәуелді болу компонеттері кіреді.Банк мәліметтеріні компоненттері. БнМ арнайы АИС құрамындағы жүйе қамсыздандыру ролін атқарады және ақпараттық моделін қолдау есептерін шешеді, осыдан 2 мәселе туады: 1-сі операцияларды қолдау, сақтау және ақпараттық моделін модефикациялау жөнінде талап етеді. 2-сі 2 аспектіден тұрады: заттық облысыны және ақпараттық модельді шекарасын анықтау;қолданушыларды күтудегі БнМ- жұмысын жасауын зерттеу; БнМ- айыру ерекшеліктері:БнМ-н көп қолдануы, 2 арнайы тілдік программаларыны бар болуы.БнМ-артықшылықтары: тұтастылығы,мәліметтердіинтегралды сақталуы,централды басқару,қолданбалыпрограммаларды мәліметтерден тәуелсізболупринципі,қолданушыларды әр түрлі категориялар арасында, программистерден профессионалдар еместерге дейін қанағаттандыру.БнМ- ке қолдануы:ақпаратты бір тұтастылығы, әр түрлі қолданушыларды ақпараттық қажеттіліктеріні қиылысуы,әр түрлі мәселелерді шешу барысында құру және ақпараттық қорды әмбебаптығын және біртиптігін енгізу. 4 БнМ-ді қолдану үшін бар жетілдірілген программалық және техникалық қамсыздандыру. БнМ-ге талаптар: заттық облысыны адекваттық көрсетуі,әр түлі қосымшаларға тез кіру құқығын қамтамасыз ету,соғы қолданушыларға достық интерфейсі, өзара тәуелсіз программалар мен мәліметтерді қамтамасыз ету,құпиялығын қамтамасыз ету, кейбір мәліметтер бөлігіні конфиденциалдануы, қолданушылар тобын анықтау, функционалдауды сенімділігін қамтамасыз ету: бұзудан қорғау, қайта қалпына келтіру мүмкіндігі,өңдеуді технологиясы, функционалдауды бейімделген ерекшеліктері: өңдеуді бағасы,сұранысқа жіберген уақыт реакциясы, керекті машиналық ресурстар.

Мәліметтер банкінің ақпараттық компоненті. Мәліметтер сөздігінің рөлі.Мәліметтер сөздігінің рөлі. Мәліметтер базаларын қолданған кезде, мәліметтер сипаттамалары өз бетінше орналастырылған объект ретінде және пайдаланушылар программаларына тәуелсіз түрдепайдаланады.Сипаттамалар – метамәліметтер деп аталады.Метамәліметтердіорталықтандырылған жиынтығы мәліметтерсөздігі.Метаақпарат құрамына мәліметтер сипаттамаларымен қоса көбінесе қолдану саласы, мәліметтер қорын пайдаланушылар, жобалық шешімдер, мәліметтерге сұрау жасау статистикасы туралы ақпарат кіреді. Жалпы бұндай ақпарат жүйені жобалауда үлкен көмегін тигізеді.Мәліметтер сөздігі терминінен басқа да сөздік–анықтамаберуші,энциклопедия,репозиторий терминдері қолданылады. Сөздіктердің атқаратын қызметі ақпарат жүйелерін автоматты түрде жобалау жабдықтарын пайдалануда өте зор. Оларды көбі үшін репозиторий жүйенің ядросы болып саналады.

Мәліметтер банкінің әкімшісі мен қолданушы өзара әрекеттесуі. М.Б негізгі қолданушылар категориясы – соңғы қолданушылар, яғни М.Б тікелей пайдаланатын қолданушылар. М.Б ерекшеліктермен қолдану саласына қарай, М.Б жұмыс жасайтын пайдаланушылар тобы қалыптасады.Оларға көп пайдаланбайтын пайдаланушылар және де белседі түрде пайдаланатын пайдаланушылар кіреді. Соңғы пайдаланушылар арнайы техникалық білімдер мен программалық тілдер білу қажет емес.М.Б екінші бір категориясы-администраторлар немесе арнайы М.Б қолданушылар, яғни нарықты негізгі элементі болып табылатын мәліметтер банктерінің ресурстарын өз мақсатымен пайдаланатын пайдаланушылар. М.Б администратор функциясы: негізгі аймақтық анализ. негізгі аймақты сипаттау.бірегейлікті шектеуді көрсету.ақпаратты статусын аықтау. пайдаланушыларды қажеттілігін және де оларды статусын аықтау.“Мәлімет-пайдаланушы” сәйкестігін аықтау. “көлемдік-уақытылы” мәліметтер сипаттамаларын өделуін аықтау. Мәліметтер қорыны құрлымын құрастыру.мәліметтер қорыны құрамымен құрлымын аықтау. оларды арасындағы байланысты анықтау.мәліметтерді реттеу әдісін таңдау және ақпаратты алу әдісі.“ЯОД” тілінде мәліметтер қорының құрлымын аңықтау.Мәліметтер қорыны сипаттау кезіндегі бірегейлікті шектеуді беру және мәліметтер қорын өңдеу процедурасы.негізгі аймаққа бірегейлікті шектеуді беру. мәліметтер қорын сипаттау кезіндегі бірегейлікті шектеуді қамтамасыздандыру. мәліметтер қорына өзгеріс енгізу кезіндегі бірегейлікті сақтауды қамтамасыздандыру. көп қолданушылық режимдегі қолданушының параллельді жұмыс істеу кезіндегі бірегейлікті шектеуді қамтамасыздандыру.Мәліметтер қорына кіріспе, алғашқы жүктеу. алғашқы жүктеу технологиясын құрастыру және мәліметтер қорына кіріспе, енгізу әдісін құрастыру.программалық модульді құрау, түпкі мәліметтерді дайындау.мәліметтерді енгізу және бақылау. Мәліметтерді қорғау:жүйеге параллельді енуді қамтамасыздандыру.пайдаланушыны регистрациялау.парольді енгізу және ауыстыру.нақты бір мәліметтерді қорғауды қамтамасыздандыру. қолданушылар тобыны кіру құқығын аықтау.қолданушыны мәліметтерге рұқсат етілген операцияларды аықтау. программалық және техникалық қорғау құралдарын тандау, құрастыру.қорғау құралдарын тестілеу.Ақпаратты конфидициалдығын сақтау. программалық және техникалық қорғау құралдарыны қателіктерін аныкықтау және түзету.Мәліметтер қорыны қалыпқа келтіруді қамтамасыздандыру.Мәліметтер қорыны қалыпқа келтіруді техникалық-программалық құралдарды құрастыру.жүйелік журналдар құру. Мәліметтер қорына қолданушыларды кіруін талдау.мәліметтер қорына қолданушыларды кіру статистикасын жинау.сақтау және анализ.М.Б функционалдық қуатын аықтау және жүйені жетілдіру.мәліметтер қорын реорганизациялау және реструктуризациялау.мәліметтер қорыны құрамын өзгерту.техникалық-программалық құралдарды жетілдіру. Қолданушылармен жұмыс. негізгі аймақтағы өзгерістер туралы ақпарат жинау.М.Б-мен жұмыс жасаудағы қолданушыны бағалау.М.Б-мен жұмыс жасаудағы пайдаланушыға арналған ережелерін аықтау.қолданушыны оқыту.консультации. Жүйелік программалық құралдарын дайындау және қамтамасыздандыру.МББЖ және ППП туралы ақпарат жинау.программалық құралдарын сатып алу және оларды орнату.жұмыс қабілеттілігін тексеру.жүйелік кітапханалар.программалық құралдарын жетілдіру.Организациялық-әдістемелік жұмыс. мәліметтер қорын құрастыру әдісін тандау және құру.жүйені жетілдіру бағытын және мақсатын аықтау.М.Б жетілдіру дегейлерін аықтау.Организациялық-әдістемелік материалдарды шығару және дайындау. М.Б администраторы мекемеде жоғарғы, ең басты орында болу қажет, яғни ол ешкедергісіз М.Б жүйесіне кіру мүмкіндігі болу керек. Егер М.Б жай ғана мекемеге ақпараттық-қамтамасыздандыру ретінде құралса, онда мекеме міндетті түрде администратормен байланыс орнату керек, өйткені М.Б енгізу бүкіл басқару жүйесіне әсер етеді. М.Б администраторы бүкіл өмірлік дегейлерінде соңғы пайдаланушымен тығыз байланыста болады.Соңғы уақытта М.Б администраторы мен соңғы қолданушыларға жаңадан функциялар таратылып жатыр,яғни соғы қолданушыларды программалық және тілдік құралдарын жетілгендігі. М.Б администраторы мәліметтер банктерін тұрғызушылар және таратушылармен тығыз байланыста болады.

Мәліметтер банкінің әкімшісі(администратор). М.Б негізгі қолданушылар категориясы – соңғы қолданушылар, яғни М.Б тікелей пайдаланатын қолданушылар. М.Б ерекшеліктермен қолдану саласына қарай, М.Б жұмыс жасайтын пайдаланушылар тобы қалыптасады.Оларға көп пайдаланбайтын пайдаланушылар және де белседі түрде пайдаланатын пайдаланушылар кіреді. Соңғы пайдаланушылар арнайы техникалық білімдер мен программалық тілдер білу қажет емес.М.Б екінші бір категориясыадминистраторлар немесе арнайы М.Б қолданушылар, яғни нарықты негізгі элементі болып табылатын мәліметтер банктерінің ресурстарын өз мақсатымен пайдаланатын пайдаланушылар.М.Б администратор функциясы негізгі аймақтық анализ., негізгі аймақты сипаттау, бірегейлікті шектеуді көрсету, ақпаратты статусын аықтау, пайдаланушыларды қажеттілігін және де оларды статусын аықтау, “Мәлімет-пайдаланушы” сәйкестігін аықтау, “көлемдік-уақытылы” мәліметтер сипаттамаларын өделуін аықтау. Мәліметтер қорыны құрылымын құрастыру. мәліметтер қорыны құрамымен құрлымын аықтау, оларды арасындағы байланысты анықтау, мәліметтерді реттеу әдісін таңдау және ақпаратты алу әдісі. “ЯОД” тілінде мәліметтер қорының құрлымын аңықтау.Мәліметтер қорыны сипаттау кезіндегі бірегейлікті шектеуді беру және мәліметтер қорын өңдеу процедурасы. негізгі аймаққа бірегейлікті шектеуді беру. мәліметтер қорын сипаттау кезіндегі бірегейлікті шектеуді қамтамасыздандыру. мәліметтер қорына өзгеріс енгізу кезіндегі бірегейлікті сақтауды қамтамасыздандыру. көп қолданушылық режимдегі қолданушының параллельді жұмыс істеу кезіндегі бірегейлікті шектеуді қамтамасыздандыру. Мәліметтер қорына кіріспе, алғашқы жүктеу. алғашқы жүктеу технологиясын құрастыру және мәліметтер қорына , кіріспе, енгізу әдісін құрастыру, программалық модульді құрау, түпкі мәліметтерді дайындау, мәліметтерді енгізу және бақылау. Мәліметтерді қорғау:жүйеге параллельді енуді қамтамасыздандыру.пайдаланушыны регистрациялау.парольді енгізу және ауыстыру.нақты бір мәліметтерді қорғауды қамтамасыздандыру. қолданушылар тобыны кіру құқығын аықтау, қолданушыны мәліметтерге рұқсат етілген операцияларды анықтау, программалық және техникалық қорғау құралдарын тандау, құрастыру.қорғау құралдарын тестілеу. Ақпаратты конфидициалдығын сақтау. программалық және техникалық қорғау құралдарыны қателіктерін аықтау және түзету. Мәліметтер қорыны қалыпқа келтіруді қамтамасыздандыру.Мәліметтер қорыны қалыпқа келтіруді техникалық-программалық құралдарды құрастыру. жүйелік журналдар құру.Мәліметтер қорына қолданушыларды кіруін талдау. мәліметтер қорына қолданушыларды кіру статистикасын жинау. сақтау және анализ. М.Б функционалдық қуатын аықтау және жүйені жетілдіру. мәліметтер қорын реорганизациялау және реструктуризациялау. мәліметтер қорыны құрамын өзгерту.техникалық-программалық құралдарды жетілдіру. Қолданушылармен жұмыс. негізгі аймақтағы өзгерістер туралы ақпарат жинау. М.Б-мен жұмыс жасаудағы қолданушыны бағалау. М.Б-мен жұмыс жасаудағы пайдаланушыға арналған ережелерін аықтау.қолданушыны оқыту консультации.

Мәліметтер банкінің қойылатын талаптар. Мәліметтер қоймасының компонентері.БнМ-ге талаптар: заттық облысыны адекваттық көрсетуі, әр түлі қосымшаларға тез кіру құқығын қамтамасыз ету,соғы қолданушыларға достық интерфейсі, өзара тәуелсіз программалар мен мәліметтерді қамтамасыз ету,құпиялығын қамтамасыз ету, кейбір мәліметтер бөлігіні конфиденциалдануы, қолданушылар тобын анықтау, функционалдауды сенімділігін қамтамасыз ету: бұзудан қорғау, қайта қалпына келтіру мүмкіндігі, өңдеуді технологиясы, функционалдауды бейімделген ерекшеліктері: өңдеуді бағасы, сұранысқа жіберген уақыт реакциясы,керекті машиналық ресурстар.Банк мәліметтерінің компоненттері: Ақпараттық компонент, Программалық құралдар: 1.Тілдік құралдар, 2.МББЖ; Техникалық құралдар, Ұйымдастыру-әдістемелік құралдар, БнМ-администраторы.

Мәліметтер банкінің қолданушылары. Мәліметтер банкін қолдану төлемінің ерекшеліктері. М.Б қолданудағы төлем ерекшеліктері on-line режимінде.Төлем жүйесін сипаттауда әр түрлі жолдары бар: пайдаланушы жағы бар, жеткізуші жағы бар. Бұл жақтарды әрқайсысында өздеріні санау жүйесі бар.Қазіргі кезде келесідей төлемдер жүргізеді. Қолданушыны мәліметтер қорына еркін ену мүмкіндіктер санына байланысты Пайдаланушы ақпаратты еркін сатып алады. Ақпарат, көлемге пропорцианалды түрде төленеді, әр пайдаланушыға дифференциальдық көіл аудару. Бұл жерде мәліметтер қорына ену уақытын ескерілмейді, тек ақпараттық фрагменттеріне кіру саны есептелінеді, оны ақысы әр түрлі болуы мүмкін. Көрген ақпарат көлемі, ақпараттық фрагменттер көру көлемі, қпараттық фрагменттермен жұмыс жасауға кеткен уақыты, Кейбір М.Б қолданушыны таза болған уақытын есептейді, яғни М.Б қайта шығып енуге болады Бір рет іздеуге кеткен төлем ақысы, Мәліметтер базасымен жұмыс істеу үшін оған алдын-ала жазылуы керек. Егерде төлем қолданушыны М.Б ішінде болған уақытымен есептелінсе, ол әртүрлі қайрма-қайшылықтарға алып келеді : қолданушылар М.Б ішінде көп отырмайды, соны салдарынан ақпаратты дұрыс пайдалана алмайды. қолданушы өз парольн басқа біреу біле алады қолданушыларды М.Б ішінді болған орташа уақыты есептейді Оларды өтеу үшін арнайы шаралар қолданылады. Мысалы, пайдаланушы төлемін алдын-ала төлеп қойады, оны төлем лимиті біткен кезде үстінен тағыда төлеуге мүмкіндігі бар.

Мәліметтер банкінің құқықтық аспектілері. Мәліметтер қорыннан ақпараттарды қолдану туралы заңдар. Деректер банкі бұл деректердің орталықтандырылып жинақталуын және ұжымдық көп мақсаттапайдалануынқамтамасызетугеарналғандеректерқорының,программалық,техникалық,тілдік,ұйымдастырушылық,әдістемелік құралдар мен қызметкерлердің арнайы ұйымдастырылған автоматтандырылған жүйесі.ДБ ДҚ интеграциясы мен тұтастығын,сақтаулы деректердің артықтығын,олардың заңсыз алудан немесе кездейсоқ жойылып кетуден қорғауды қамтамасыз етеді.ДБ қызмет көрсететін персоналы техникалық және программалық құралдарды жұмсысқа қабілетті жағдайда ұстауы,барлық құрамдастардың өзара байланыстары мен сыйысымдылығын қамтамасыз етуді,ДБ жұмысын,ақпараттық бақылауды жүзеге асырға тиіс. ДБ мен ДҚ бір компьютерде орналасуы жергілікті деп,ал компьютерлік желімен байлансқан бірнеше компьютерде орналасуы бөлінген деп аталады.

Мәліметтер банкінің тілдік құралдары. Мәліметтерді сипаттайтын тілдік құралдардың қызметтері. IV-кезеңдегі тілдердің ерекшеліктері. SQL стандарты кезеңдері. SQL тілінің жалпы құрылымы мен қолданбалы программалармен интерфейсі. Қондырылған SQL, динамикалық SQL. Таңдау операторы SELECT. Оқиғаларды өдеу процедураларын талдау;SQL тілінің атауы азғантай ғана мағына береді. Әрине, тұтынушыларға бұл тіл реляциондық мәліметтер базасына оңай болу үшін енгізілген. Бұнымен SQL-ді білгендіктен МБ-да кез келген әрекетті жасай аламыз деп тусінеміз. Сұраныс және МБ басқарудан басқа операторлар бар:МБ схемасын анықтау және оны басқару Бүтінділік шегі, МБ анықтау құралы, Транзакцияны басқару құралы.Басқа тілмен айтқанда, SQL тілі мәліметтердің реляциондық моделін толық көрсетуге күші жететінін айқындайды, ол дегеніміз, Кодда терминінде реляциондық мәліметтер базасының барлық аспектерде көрсетуге болады.Сонымен қатар, көп жылдық тарихына қарамай көптеген реляциондықМББЖқолданудыжаңадан үйренушілерге SQL тілі әр алуан болып келетіндігіне сену қиын. Бұл сұраққа әрі оңай жауап беру қиын.Шын мәнісінде бұл программалау тілінің әр алуан реализациялауға жатады. (Мысалы Си тілі мен Borland компаниясының диалектерін салыстырып көріңіз) Стандартқа сәйкес келетін, кез келген компиляторда жүретін Халықаралық Си тілі бар. Ашық стандартты жүйемен кездесуі қолданбалы программаларды шығаруңа мүмкіндік береді. 1989ж алғашқы халықаралық SQL ( SQL-89) тілінің стандарты шыққаннан кейін, 1982ж екінші халықаралық SQL-92 стандарты қабылданды. Осыдан кейін МББЖ бейімделген SQL тілі туралы айтуға болатын болды. Кез келген SQL тілді қолдану үшін стандарт тілдерін білу қажет SQL тілінің стандарттау жұмысы оның ең алғашқы коммерциялық реализациясы басталғанмен тұспа–тұс келеді. Стандарт негізінде SQLSYSTEMR қолдануға тиым салынған еді. Оны реализациялау қиынға түскен еді. 1989ж қабылданған халықаралық SQL стандарттарының көп бөлімі бірдей болып келеді. Бұл стандартта МБ схемасын басқару және динамикалық SQL деген тарау мүлдем жоқ. Осының негізінде SQL-2 стандартын шығару жұмысы басталған болатын. Бұл да быраз жылға созылып, ақырында 1992 ж наурыз айында біткен еді (оны енді SQL-92 деп атайды). Бұл стандарт толық және реализацияға қажет аспектілерді қамтиды: МБ схемасын басқару, транзакция мен сессияларды басқару (сессия басқару дегеніміз транзакцияның уақыт қатынастарының сақтала тізбектелуі), МБ қосылуы, динамикалық SQL. SQL-2 стандартын аяқтай келе, SQL-3 стандартын шығару жұмысы басталып еді. SQL-3 триггерлер механизмі және абстрактілі мәліметтерді қолдану мүмкіндігін қамтиды. Қолданылуы . Бұл сандарт М.Б. –сы тілінің семантикасы менсинтаксисінанықтайды.Мәліметтер базасы құрылымы мен шегінің сұлбасын анықтайтын тіл.Мәліметтер базасында белгілі бір оператоорды орындауды басқаратын тіл. Бұл стандарт мәліметтерінің логикалық құрылымын анықтайды. Ол мәліметтер базасын жобалауға, басқаруға және қорғауға мүмкіндік береді.

Мәліметтер банкінің үлестірілуі. Мәліметтер банкін үлестірудің ерекшеліктері. Мәліметтер банкін үлестірудің сыныптамасы. Банк мәліметтеріні заттық облысы (БнМ) – бұл белгілі облысты қолдануы БнМ. Банк мәліметтерін басқару сферасында, транспортта, медицинада, ғылыми зерттеулерде айырады. Заттық облысы көптеген фрагменттерден ұсынады, сонымен қатар, әр заттық облысыны фрагменті көптеген объектілермен, процесстермен және қолданушылармен анықталады.Заттық облысыны объектілері бола алады:адамдар,заттықдер,құрылымы.Әр түрлі мәселелерге байланысты, бірдей бірнеше заттық облысы құрыла алады.Ол үшін келесі жағдайларға назар аудару қажет:1. Бүтіндей, дұрыс қарастыру және бар ұйымны бірінші ақпаратын анализдеу.Бірінші ақпарат деп - Банк мәліметтеріні қолданушыларынан келген нормативті-ақпаратты мәліметтерді айтады. 2. МБ-н басқару және ұйымны жұмысын дайындауды санау керектігі.3. Әр дегейде жұмыс тізімі функционалды болуы.Заттық облысыны объектілері бір-бірінен ажыратылады және жобалаушыларды басты жұмысы болып алдында тұрған маызды мінездемелерді көрсету болып табылады, осы мінездемелерді атрибуттар деп атаймыз.Атрибуттар – бұл мәліметтерді қарапайым бейнесі. Атрибуттарда оны аты және мәні болу керек.Атрибуттар бір-біріні арасында белгілі бір қарым-қатынаста болады. Байланыс – бұл қарапайым мәліметтер экземпляры арасындағы бірлестік. Әр заттық облысыны объекті типіне байланысты бір-бірінен айыратындай болу керек, өйткені ол объекті өзіні типіне сәйкес болу қажет. Бұл мақсатпен осы идентификатор орнатылады. Әмбебап идентификаторы деп аталады, оған бірлік кілт сәйкес келеді (первичный ключ). Әр түрлі мазмұндамалық мағынасына қарай заттық облысыны объектілері арасында байланыс бола алады. Барлық заттық облысыны типтеріні мазмұны және заттық облысыны байланыс типтері арасындағы структурасын айқындайды. Заттық облысы бұл объектілерді жиынтығы немесе атрибуттарды мазмұны және байланыстары айнымас бола алмайды. Заттық облысыны күйі барлық қасиеттерге ие, сондай-ақ заттық облысыны семантикасын айқындап, бұл қасиеттер тұтастығыны шектелуі көмегімен беріледі. Тұтастықты шектелуі болып 2-ге бөлінеді:статистикалық, динамикалық.

Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ). МҚБЖ тағайындалуы мен сыныптамасы(классификация).Мәліметтер базаларын бір уақыт кезегінде параллельді түрде бірнеше пайдаланушылар жаңартып, қолданаалады.Пайдаланушылардымәліметтер базаларына кіру мүмкіндігін мәліметтер базаларыны арнайы программалық жабдығы – мәліметтер базаларын басқару жүйелері береді. Мәліметтер базаларын басқару жүйесі(МББЖ) - ол көптеген қосымшаларға арналған жалпыланған мәліметтер қорын құру, оны әр кезде жұмыс жағдайында ұстау және пайдаланушыларды оларға берілген өкілеттіктер шеберінен аспайтын ену мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін арнайы тұрғызылған программалық жүйе.

Мәліметтер қорын басқару жүйесі(МҚБЖ) MS Access. Мәліметтер қорын құру және өңдеу құралы. MS Access, оның негізгі ұғымдары. MS Access – мәліметтердің реляциялық моделін қолданатын дербес типті МҚБЖ. Оның негізгі атқаратын қызметтері:негізгі объектілерді, яғни кестелерді жобалау;кестелер арасында байланыстар орнату; кестелерге мәліметтер енгізу, оларды сақтау, қарау, сұрыптау, сүзгілеу, түрлендіру; туынды объектілерді – пішім, сұраныс, есеп беру, макрос, модуль – құру, түрлендіру және қолдану.Әрбір объект дербес атына ие және әрқайсысы өз терезесінде, екі режімде – оперативті жәнеКонструктор — жұмыс істейді. Кесте жолдардан және бағандардан тұрады, әрбір жол – жазба, яғни бір объект туралы мәліметтердің толық жиынтығы, ал әрбір баған — өріс, яғни кестенің нақты мәліметті беретін құрылымданған элементі, бір атрибут. Өріс өзінің атымен және онда орналасатын мәліметтің типімен анықталады. MS Access қолданылатын мәліметтер типтері Windows жүйесіндегі стандартты типтер. MS Access-пен жұмыс МҚ файлын құрудан басталады, МҚ файлы MS Access-тің негізгі өңдеу объектісі.

Мәліметтер қорын басқару жүйесінің сұлбасы. Сұлба деңгейінің түсінігі.МББЖ талдау – көп қадамнан тұратын үрдіс, сондықтан келесі тадау тізбегі ұсынылады: болашақ автоматтандырылатын ақпарат жүйесіні жалпы идеологиясы анықталады; жүйені техникалық базасы тадалып алынады;операциялық орта тадалынады;МББЖ тадалынады. МББЖ архитектурасы. Ғылыми зерттеулер барысында мәліметтер базаларын басқару жүйелеріні архитектурасы қандай түрде көрсетілуі керектігі талқылануда. Бұл мәселе бойынша Стандарттар Жөніндегі Америкалық ANSІ (Amerіcan Natіonal Standarts Іnstіtute) Комитетіні ұсынуымен мәліметтер базаларын ұйымдастыруда үш дегейлік жүйе жасалынды. Жүйе 2.1- суретте көрсетілген: Сыртқы модельдер деңгейі – ең жоғарғы деңгей, мұнда әр модель мәліметтерді өзінше “елестетеді”. Әр қосымша өзіне қажетті мәліметтерді ғана өңдейді.Концептуалдық деңгей – орталық басқарушы буын, мұнда мәліметтер базасы жалпыланған түрде көрсетілген, яғни берілген мәліметтер базасымен жұмыс істейтін және барлық қосымшалармен пайдаланатын мәліметтерді біріккен түрде көрсету. Концептуалдық дегей қолдану саласыны жалпыланған моделін айқындайды. Кез-келген модельге ұқсас, концептуалдық модель өдеудегі е маызды деген объекттер ерекшеліктерін ғана көрсетедіФизикалық деңгей – файлдарда орналасқан немесе сыртқы ақпарат тасығыштарында орналасқан мәліметтерді өздері. Мұндай архитектура бірінші және екінші дегейлер арасында логикалық, сонымен қатар екінші және үшінші дегейлер арасында физикалық тәуелсіздікті қамтамасыз етеді. Физикалық тәуелсіздік деген, бұл – берілген мәліметтер базасымен жұмыс істейтін барлық қосымшаларды жұмыс қабілеттілігін сақтай отырып, сақтаулы ақпаратты бір тасығыштан екіншісіне ауыстыру мүмкіндігі.

Мәліметтер қорын даталогиялық жобалау. Мәліметтер қорын жобалау үдерісі күрделі мәселе.Даталогиялық жобалау мәліметтер қорының логикалық құрыдлымын жобалау болып МҚБЖ-мен ұсынылатын мәліметтердің физикалық мүмкіндіктері әсер етеді. Сондықтан да, мәліметтерді физикалық ұйымдастыру ерекшеліктерін бүкіл логикалық құрылымды жобалау барысында пайдалы болып табылады. Мәліметтер қорының дм. Даталогиялық модель логикалық деңгейдің моделі болып табылады. Және ол мәліметтер элементтері арасындағы логикалық байланысты бейнелеп олардың сақтау сыртқы ортағада мазмұнына да тәуелді болмайды. Мәліметтер қорын жобалайтын нақты МҚБЖ рұқсат етілген ортада ақпараттық бірліктер терминдеріне осы модель құрылады. Мәліметтердің логикалық моделі құру кезеңі даталогиялық жобалау болып табылады. МҚБЖ тілімен мәліметтер қорының логикалық құрылымн суреттеуді сызбанұсқа деп атайды. Даталогиялық модель жобалаған барлық қадамдары интерактивті атқарады. Сонымен қатар даталогиялық жобалау деңгейдің ішінде де басқа мәліметтер қорын жобалау деңгейлерінде де итерация болуы мүмкін.

Мәліметтер қорын жобалау кезеңдері, бағалау критериилері. МББЖ бағалау үшін сандық және сапалық параметрлер жиынтығы пайдаланады. Сапалық параметрлер ішінде, мысалы, жүйе қай класқа жататындығы, операциялық жүйемен өзара әрекеттері, ерекшеліктері, интерфейс түрі, МББЖ конфигурациясын генерациялау мүмкіндігін айтуға болады. МББЖ жалпы сипаттамалары, олар: мегеру күрделілігі, ендіру және пайдаланудағы мүмкіндіктері, мәліметтер қорын жобалау қарапайымдылығы, техникалық құжаттарыны сапалылығы және жүйені қызметін бақылау дегейі. Программалық өнім ретіндеМББЖ-н сипаттайтын параметрлер: құны, қызметтер жиынтығы, командаларыны көлемі және саны, жады көлемі, жеделдігі, техникалық жабдықтарыны минималды конфигурациясы.

Мәліметтер қорын жобалау құралдары. Мәліметтер қорын жобалау құралдарының көбіне ішінде осы салада кең тарағандардың бірі деп CASE құралдарына жататын BPWin, ERWin, OoWin программалар кешенін есептеуге болады. Бұл программаларды IDEF стандартының қорында АҚШ-тағы Logic Work Inc. компаниясы жасаған. Аталған жобалау құралдары басқа да осы тектес программалық құралдардан өзіндік мардымды құнымен, меңгеру қарапайымдылығымен ерекшеленеді және де жобалаудың CASE – жабдықтары көмегімен көптеген платформаларды қолдау мүмкіндігін,клиентсервер архитектурасындағы қосымшаларды құру жабдықтарын және мқ жобалау жабдықтарын өте жоғары дәрежеде интеграциялау, өзара байланыстыру мүмкіндігін ақырғы қосымшаны түбегейлі генерациялауга дейінгі мүмкіндігін берумен айрықшаланады.Бұл жобалау құралды пайдалану барысында келесі тәртіпті ұстанады:қарастырылып отырған мәселенің қолдану саласын жобалауда (BPWin);кез келген мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі (МҚБЖ) мәліметтер қорының құрылым жобалау кезінде (ERWin);нысанға бағытталған мәліметтер базаларын жасау үшін (OoWin);мұнда жасалған әр қор қолданушылар қажеттіліктеріне байланысты бір біріне тәуелсіз түрде қолданылады.

Мәліметтер қорын жобалау. Жобалаудың ерекшеліктері. Мәліметтер қорын жобалау заттық образды талдаудан басталады және соңғы қолданушының талаптары көрінеді. Жобалау мәліметтер қорын басқарушыға (адамға) тапсырылады. Қандай мәлім.ттер сақталынатынын анықтайды, жоба деген не? Жоба - ол болашақта нақты түрлі не болатын белгілі бір нысанның эскизі. Мәліметтер қорын жобалау барысында келесі мақсаттар орындалуы қажет:барлық бастапқы мәліметтерді жинап алып, оларды пайдалану мақсатына байланысты үлестіру. Олардың көлемін және түрін, яғни сандық мәндерді 1жолға, символдық мәндерді ІІ жолға орналастыруды анықтау керек және қолданушыға оның сұранысы бойынша ұсынып отыру керек. Мәліметтер қорын жобалау барысында кедергілерге жолықпау үшін келесі мәселелерді ескеру керек: Мәліметтер қорының мазмұны Базаны ұйымдастырудың тиімді жолы Құрылатын жүйені басқарудың құралдарын анықтау керек. Жобалаушының негізгі мақсаты Мәліметтер қорының құрылымын кез келген Мәліметтер қорын басқарушы жүйесі түсінетін және қабылдайтын тілмен құру және сипаттау.Сонымен қатар база қамтитын ақпараттық қолдану саласы жағдайына сәйкес келуі және осы ақпарат базада дұрыс орналасуы керек. Мәліметтер қорының жобасы мұқият тексеруден өтуі қажет. Себебі Мәліметтер қорының жобасы көптеген қолданушылар ұзақ уақыт пайдаланатын болашақ программалық кешеннің негізі.

Мәліметтер қорын инфологиялық жобалау. Қолдану саласын талдауды аяқтағаннан кейін мәліметтер базаларын жобалаудың негізгі кезеңі – инфологиялық модельді құру. Жобала у.дерісі өте күрделі үдеріс, оның барысында тапсырыс берушілермен және қолдану саласы мамандарымен әр уақыт сайын ақылдасып тұру қажеттілігі жиі пайда болады. ХХ ғасырдың жетпісінші жылдарында семантикалық модель ретінде бірнеше түрлер ұсынылды. Олардың ішінде Hummer және McLeon-ның 1981 жылы ұсынған моделі.Сонымен қатар осы жылғы Шипманың функционалдық моделі және 1976 жылғы Ченнің мән байланыс моделі (ER) инфологиялық модельдегі стандарт болып табылады.Қазіргі кезде көптеген case құралдардаER моделі жиі қолданылады. Сонымен қатар Мәліметтер базаларының жобасының ER моделі реляциялық модельге ауысқанда қолданылады. Инфологиялық модель қолдану саласының құрылымын және динамикасын, жүйені қолданушылардың ақпараттық сұраныстарын қолданушыға түсінікті және нақты Мәліметтер базаларын басқару жүйелері ортасында жүзеге асыру ерекшеліктеріне тәуелсіз терминдер арқылы сипаттау. Мұндай модельге қойылатын негізгі талап, ол оның шынайылығы, яғни қолдану саласын сипаттау мағыналы және мазмұнды болу керек. Сонымен қатар модель мағынасы қарама –қайшы болмау керек. Және де бір айта кететін ерекшелік – инфологиялық модель декомпозиция қасиетін қанағаттандыру керек. Жалпы жобалауды келесі кезеңдерге бөліп көрсетуге болады. Жүйелік талдау және қолдану саласының ақпараттық нысандарын қарапайым түсініктермен сипаттау. Бұл кезеңде жүйенің канондық моделі қолданылады. Қолдану саласының инфологиялық моделін жобалау, яғни берілген бір семантикалық модель . терминдер мен қолдану саласының нысандарын формальді түрде сипаттау. Мәліметтер базаларының даталогиялық немесе логикалық жобалау, яғни мәліметтер базаларын қолданатын даталогиялық модель терминдерін сипаттау. Мәліметтер базаларын физикалық жобалау, яғни қосымшалардың тиімді қызмет жасауын қамтамасыз ету мақсатымен Мәліметтер базаларын сыртқы тасымалдаушылардан тиімді орналастыру тәсілін таңдау.

Мәліметтер қорында қолданылатын тілдер. МҚБЖ – мәліметтер қоры тілінде өңдеуге мүмкіндігі бар, соңғы қолданушы мен қолданбалы программадан түсетін мәліметтерді байланыстырып, қатынас орнатып, бүтіндігін қолдайтын программалық қамтамасыздандыру жүйесі.МҚ тілдік құралдары. МБ– тілдерін қолдау:Бұл МБ–мен жұмыс істеу үшін арнайы тілдер МБ тілдер деп аталады.МБ– жүйесінде көбінесе бір тілді қолданады. Онда барлық құралдар қамтылу керек. МБ–н құрудан бастап қолданушы интерфейсін қамтамысз етуге дейін. Қазіргі кезде е көп таралған МБ– тілдері.SQL(Structured Query Language)Қазыргі уақыттағы көптеген МБ–да реляциондық мәліметтер моделі қолданылады, сонымен қатар басқа да сәліметтер моделі қарастырылады, яғни:Инвертирлік төзімге негізделген модельдерИерархиялық мәліметтер моделі.Желілік мәліметтер моделі.Адрестелген жазбалар операторлары. Иеррархиялық модельге негізгі мәліметтер базасы реттелген тармақтық жиыннан тұрады.Әрбір тармақ бід «түбірлік» және реттелген нольдік немесе көптеген байланысқан тармақтардан тұрады. оларды арасындағы байланысты бүтіндігі автоматты түрде орналасады, ал желілік жүйедегі МБ–нда тармақшалар кез–келген түбірлік тармақтардан шығуы мүмкін. Нақты алғанда желілік МБ–сы жазбалар арасындағы көптеген байланыстардан тұрады. МБ– тілдерін қолдау:Бұл МБ–мен жұмыс істеу үшін арнайы тілдер МБ тілдер деп аталады.МБ– жүйесінде көбінесе бір тілді қолданады. Онда барлық құралдар қамтылу керек. МБ–н құрудан бастап қолданушы интерфейсін қамтамысз етуге дейін. Қазіргі кезде е көп таралған МБ– тілдері.SQL(Structured Query Language) Қазыргі уақыттағы көптеген МБ–да реляциондық мәліметтер моделі қолданылады, сонымен қатар басқа да сәліметтер моделі қарастырылады, яғни:Инвертирлік төзімге негізделген модельдер, Иерархиялық мәліметтер моделі.Желілік мәліметтер моделі.Адрестелген жазбалар операторлары. Иеррархиялық модельге негізгі мәліметтер базасы реттелген тармақтық жиыннан тұрады.Әрбір тармақ бід «түбірлік» және реттелген нольдік немесе көптеген байланысқан тармақтардан тұрады. оларды арасындағы байланысты бүтіндігі автоматты түрде орналасады, ал желілік жүйедегі МБ–нда тармақшалар кез–келген түбірлік тармақтардан шығуы мүмкін. Нақты алғанда желілік МБ–сы жазбалар арасындағы көптеген байланыстардан тұрады.

Мәліметтер қорының сыныптамасы. Ең бірінші болып мәліметтер қорын ашқан Бахмен болды.Ол data base ұғымын енгізді және мәліметтер қорыны құрылымыны негізін салды.Мәліметтер қорыны жетілдіру бойынша 3 периодқа бөлуге болады:ауысу кезеңі (переходный),даму кезеңі (развития),қалыптасқан кезеңі (зрелости).Ауысу кезеңі МББЖ 60-шы жылдарды басында пайда болды. 1967-1968 ж. олар жаңа дисциплинаның – программалауды ойлап тапты. Мак Гри файлдарды келесідей қолдануды ұсынды – файлды ЕЕМ-ге жіберу кезінде ол жалпы болып кетеді және оны көптеген қолданушылар қолдана алады (бірақ, ол жел емес). Кейінірек ол IMS фирмасыны мәліметтер қорыны жүйесін жасады. Магниттік дискідегі желілік мәліметер моделіне қарай отырып, Бахман 1963 жылы бірінші рет IDS мәліметтер қорын ойлап тапты. Магниттік тасығыштарды көп қолдануды арқасында мәліметтерді өдеуді жаа мүмкіндіктері пайда болды. Әмбебап МББЖ құрастыруды шешті және 1960 ж. CODA SIL DBTG (data base test group) ассоциациясыны жұмыс тобы пайда болды. Осы жұмыс тобыны қорытындысы болып (DBTG-69 и DBTG-71) есеп-анализ болды, сонымен қатар бірінші рет негізгі түсініктер мен терминдер енгізілді және МББЖ – стандарты бойынша проект құрылды, бірақ ANSI институты оны бекіткен жоқ. Ақпаратты 3 түрі бар:реляциондық, иерархиялық,желілік. Даму кезеңі .Есеп арасындағы период DBIG и DBTG-71. Код реляциондық мәліметтер моделін ұсынды, е маызды қасиетті бірі - мәліметтер тәуелсіздігі. 1981 жылы бірінші коммерциялық МББЖ пайда болды: SQL/DS, INGRES, ORANGE және басқа. 1975 жылы арнайы зерттеу тобымен Ұлттық Бюро стандартыны есебі, МББЖ эксплутацияны анализденеді және дискуссияны екінші периодыны қорытындыларын шығару. Осы есепте мәліметтерді үш дегейі көрсетілген: 1. концептуалдық. реализацияны көрсету.физикалық көрсету.Қалыптасқан кезде. Қазіргі кезде адам өмірінде әртүрлі ақпараттар өдеу көп. Сондықтан оларды басқару және ұйымдастыру үшін ке көлемдегі мәліметтер базасымен қорын құруға тура келеді. Қазіргі кездегі кез келген есепт ер ақпараттар мен мәліметтерді түрлендірумен байланысты. Сол себепті соғы жылдары көптеген әртүрлі компьютерлік жүйелер мәліметтерді басқару жүйелері пайда болады. Мәліметтер базасы және мәліметтер қорын басқару жүйесі терминдері компьютерге қатысты қолданылады. Мәліметтер базасы ұғымын белгілі қасиеттеріне байланысты өзара байланысқан және ұйымдасқан ерекше түрде, яғни кесте түрінде сақталынатын ақпараттарға қолданылады. Мәліметтер базасы мағынасына байланысты электронды картотека түрінде мәліметтерді электрондық қоймасы түрінде компьютерлерде бір немесе бірнеше файл түрінде сақталады. Сондықтан мәліметтер қорының жұмыс атқару барысында бірнеше амалдарды орындауға тура келеді:Құрылған немесе бар мәліметтер қорыны файлынан жаа ақпараттар қосу;Мәліметтер қорына жаа бос файлды қосу;Мәліметтер қорындағы файлындағы ақпаратты өзгерту (модификациялау);Мәліметтер қорынан ақпаратты іздестіру;Мәліметтер қорындағы бар файлындағы ақпаратты жою;Мәліметтер қорынан файлдарды өшіру; Мәліметтер базасы:1. Көрсеткіштер2. Мәліметтер қорыны негізі.Олар өзіСандықТекстілік Текстік-сандық Мультитиптік Соғы кезде графикалық мәліметтер қорыны мәні өссе түсті, ал библиографикалық ақпараттар азайып текстік-сандық мәліметтер базасы көбейе түсті. Мәліметтер қорының каталогына келесілер сипатталады: Мәліметтер қорыны аты, регистрациялық номер, мазмұны, мәліметтер қорыны типі, тілі, өріс саны, кіріс-шығыс құжаттар саны, ОП қолдану көлемі, сыртқы жады қолдану көлемі, керекті ЭВМ типі, ос, құралдық программалық жабдықтау, іздеу түрі, қолданушыны мәліметтер қорын қолдану мүмкіндігі, отчет түрі, желі арқылы мәліметтер қорына ену мүмкіндіктері, актуалдық түрін жеткізу, актуалдық режим, мәліметтер қорын қорғау, инсталляциялау сан мөлшері, мәліметтер қорын иемдеушісі, арнайы қапталынған ақпарат бағасы, актуализациялау бағасы, бір документті бағасы

Мәліметтер қорының түсінігі. Мәліметтер базасын қолданудың жетістіктері және қолдану салалары.Мәліметтер қоры (базасы) дегеніміз – ол арнайы орталықтандырылған программалық басқару астындағы және анықталған бір қолдану саласына қатысты, бір – бірімен байланысқан және белгілі бір құрылымға келтірілген мәліметтер жиынтығы.Мәліметтер қорының бір ерекшелігі, ол – базада мәліметтерді өздеріні сипаттамаларымен бірге орналасуында. Бұл өте тиімді, себебі алғашқыда мәліметтерді сипаттамалары қолданбалы программаларда ғана белгіленетін, сондықтан бір өзгеріс енгізу үшін құрылған программада да өзгерістер енгізу қажеттілігі туындайтын.Тағы бір айта кететін ерекшелік – мәліметтер қорынан ақпаратты іріктеуде. Жай бір файлда ақпаратты іздеу оны нақты мәнін және файлдағы физикалық форматты анықтайтын терминдерді талдау арқылы ғана жүзеге асырылады Мәліметтер қоры (базасы):1. Көрсеткіштер2. Мәліметтер қорының негізі.Олар өзі Сандық, Текстілік, Текстік-сандық,Мультитипті Соғы кезде графикалық мәліметтер қорыны мәні өссе түсті, ал библиографикалық ақпараттар азайып текстік-сандық мәліметтер базасы көбейе түсті. Мәліметтер қорының каталогына келесілер сипатталады:Мәліметтер қорыны аты, регистрациялық номер, мазмұны, мәліметтер қорыны типі, тілі, өріс саны, кіріс-шығыс құжаттар саны,ОП қолдану көлемі, сыртқы жады қолдану көлемі, керекті ЭВМ типі, ос, құралдық программалық жабдықтау, іздеу түрі, қолданушыны мәліметтер қорын қолдану мүмкіндігі, отчет түрі, желі арқылы мәліметтер қорына ену мүмкіндіктері. актуалдық түрін жеткізу, актуалдық режим, мәліметтер қорын қорғау, инсталляциялау сан мөлшері, мәліметтер қорын иемдеушісі, арнайы қапталынған ақпарат бағасы, актуализациялау бағасы, бір документті бағасы. М.Б қолданудағы төлем ерекшеліктері on-line режимінде.Төлем жүйесін сипаттауда әр түрлі жолдары бар: пайдаланушы жағы бар, жеткізуші жағы бар.Бұл жақтарды әрқайсысында өздеріні санау жүйесі бар.Қазіргі кезде келесідей төлемдер жүргізеді.Қолданушыны мәліметтер қорына еркін ену мүмкіндіктер санына байланысты. Пайдаланушы ақпаратты еркін сатып алады, Ақпарат, көлемге пропорцианалды түрде төленеді,әр пайдаланушыға дифференциальдық көіл аудару. Бұл жерде мәліметтер қорына ену уақытын ескерілмейді, тек ақпараттық фрагменттеріне кіру саны есептелінеді, оны ақысы әр түрлі болуы мүмкін.Көрген ақпарат көлемі, ақпараттық фрагменттер көру көлемі,ақпараттық фрагменттермен жұмыс жасауға кеткен уақыты.Кейбір М.Б қолданушыны таза болған уақытын есептейді, яғни М.Б қайта шығып енуге болады. Бір рет іздеуге кеткен төлем ақысы. Мәліметтер базасымен жұмыс істеу үшін оған алдын-ала жазылуы керек. Егерде төлем қолданушыны М.Б ішінде болған уақытымен есептелінсе, ол әртүрлі қайрма-қайшылықтарға алып келеді :қолданушылар М.Б ішінде көп отырмайды, соны салдарынан ақпаратты дұрыс пайдалана алмайды. қолданушы өз парольн басқа біреу біле алады, қолданушыларды М.Б ішінді болған орташа уақыты есептейді Оларды өтеу үшін арнайы шаралар қолданылады. Мысалы, пайдаланушы төлемін алдын-ала төлеп қойады, оны төлем лимиті біткен кезде үстінен тағыда төлеуге мүмкіндігі бар.Мәліметтер базасы мағынасына байланысты электронды картотека түрінде мәліметтерді электрондық қоймасы түрінде компьютерлерде бір немесе бірнеше файл түрінде сақталады. Сондықтан мәліметтер қорының жұмыс атқару барысында бірнеше амалдарды орындауға тура келеді:Құрылған немесе бар мәліметтер қорыны файлынан жаа ақпараттар қосу; Мәліметтер қорына жаа бос файлды қосу; Мәліметтер қорындағы файлындағы ақпаратты өзгерту (модификациялау);Мәліметтер қорынан ақпаратты іздестіру;Мәліметтер қорындағы бар файлындағы ақпаратты жою;Мәліметтер қорынан файлдарды өшіру; Мәліметтер қорыны негізгі қызметі ең алдымен ондағы ақпараттарды жылдам іздестіру болып табылады.Ақпаратты ұйымдастыру үшін және оларды кестеге орналастыру үшін көптеген программалар бар, ондай программалар мәліметтер қорын басқару жүйесі деп аталады. МББЖ–нің негізгі ерекшелігі бұл тек қана мәліметтерді енгізу және сақтау құралы ғана емес сонымен қатар оларды құрылымын сипатайтын құрал.

Мәліметтер моделі түсінігі. Мәліметтер моделінің түрлері. МББЖ – мәліметтер қоры тілінде өңдеуге мүмкіндігі бар, соңғы қоданушы мен қолданбалы программадан түсетін мәліметерді байланыстырып, қатынас орнатып, бүтіндігін қолдайтын программалық қамтамасыздандыру жүйесі.МБ басқарып, ұйымдастырудың 3 класы (моделі) ажыратылады: иерархиялық, желілік және реляциялық. “Модель” термині бұл жағдайда мәліметтерге қол жеткізуді және сақтауды логикалық деңгейде сандық және құндылықтарын бағалауға мүмкіндік беретін құрылым ретінде қарастырылады. Қазіргі уақыттағы көптеген МБ–да реляциондық мәліметтер моделі қолданылады, сонымен қатар басқа да мәліметтер моделі қарастырылады, яғни:Инвертирлік төзімге негізделген модельдер.Иерархиялық мәліметтер моделі.Желілік мәліметтер моделі.Адрестелген жазбалар операторлары.Иеррархиялық модельге негізгі мәліметтер базасы реттелген тармақтық жиыннан тұрады.Әрбір тармақ бід «түбірлік» және реттелген нольдік немесе көптеген байланысқан тармақтардан тұрады. оларды арасындағы байланысты бүтіндігі автоматты түрде орналасады, ал желілік жүйедегі МБ–нда тармақшалар кез–келген түбірлік тармақтардан шығуы мүмкін.Нақты алғанда желілік МБ–сы жазбалар арасындағы көптеген байланыстардан тұрады. Мәліметтер моделі деген не? Ақпарат жүйесіндегі орындалып жатқан көптеген үрдістерді айқындау үшін‚ оларды белгілі бір формаға, нысанға келтіру қажеттілігі туындайды. Мәліметтерді айқындау‚ бұл—нақты бір үрдісті ақпарат жүйесінде көрсету жөніндегі келісім. Ақпаратты ұсынуды көптеген тәсілдері бар. Мәліметтер қорында ақпарат МББЖ ұстанатын мәліметтер моделіне сәйкес ұйымдастырылады. Мәліметтер моделі ақпараттық әр бірлігіні орналасқан жерін және көтеретін үлесін анықтайтын, сонымен қатар мәліметтер бірліктеріні өзара қарым–қатынастарын белгілейтін жоспар, схема.Анықтама.Мәліметтер моделі – сақтау ортасы ерекшелігіне (компьютер жадысына) тәуелсіз, мәліметтерді белгілі бір құрылымға келтіру тәсілі. Өз кезегінде, модель қолдану саласы да тәуелсіз болып келеді. Кез–келген саладан алынған мәліметтерге қатысты, логикалық құрылымға келтіру тәсілі осы мәліметтерді пайдалану ережелерін анықтайды. Әр бір модель өзіндік мәліметтерді құрылымға келтіру жабдықтарымен және әдістерімен сипатталады. Мәліметтер моделі – ақпараттық бірліктерін, оларды өзара қарым–қатынастарын, сонымен қатар мәліметтерді манипуляциялауда пайдаланатын операцияларды және бүтіндік шектеулерін анықтау ережелері жиынтығы Бұл анықтамалардан мәліметтер моделі үш компоненттермен негізделетін қорытындылауға болады:мүмкін боларлық мјліметтер құрылымы; әр - бір модель үшін белгіленетін операциялар жиынтығы;ақпаратты бүтіндік шектеулері. Осыған сәйкес мәліметтер моделі өз құрамына мәліметтер қорыны логикалық құрылымыны, мәліметтерді сипаттау тілдеріні сипаттамаларына негізделеді, сонымен қатар әр модель мәліметтерге манипуляция жасау тілдері көмегімен жазылады. Жоғарыда қарастырылған МББЖ- үш дегейлі архитектурасына сәйкес біз мәліметтер моделі ұғымымен әр дегейге қарасты кездесеміз. Шынында да, физикалық модель берілген операциялық ортада пайдаланатын сақтау құрылымдарында және сыртқы жадыны ұйымдастыруға қатысты категорияларды қарастырады. Қазіргі кезде физикалық модельдер ретінде файлдық құрылымда негізделген мәліметтерді орналастыруды түрлі әдістері қолданылады. Концептуалдық деңгейде қолданылатын мәліметтер модельдері үлкен қызығушылық тудырған. Оларға қатысты сыртқы модельдер ішкі схема деп аталады және мәліметтерді концептуалдық моделі қолданатын абстрактты категорияларды пайдаланады.Мәліметтер базаларын жобалауда қарастырған үш деңгейден бұрын пайда болатын тағы бір деңгей бар. Ол деңгей моделі пайдаланатын МББЖ түріне тәуелсіз түрдегі қолдану саласы туралы ақпаратты көрсетуі керек. Бұл модель инфологиялық немесе семантикалық деп аталады және құрастырушы мен басқа пайдаланушылар үшін абстракциялауды ақпараттық - логикалық деңгейі өте ығайлы түрде көрсетіледі. Мұнда абстракция дегейі қолдану саласы объекттерін, оларды қажеттіктерін және өзара байланыстарын сипаттайды. Мәліметтерді инфологиялық модельдері қосымшаларды құрастыру процесінде мәліметтер құрылымын сипаттау үшін жобалауды алғашқы кезедерінде қолданылады. Ал келесі даталогиялық модель нақты МББЖ-мен қолданылады.Мәліметтерді құжаттық модельдері кәдімгі тілдегі мәтін, құжаттарды еркін форматтарына бағытталған.Тезаурустық модельдер сөздіктерді ұйымдастыру қағидаларына негізделген, нақты тілдік конструкциялардан тұрады және берілген грамматикада оларды өзара байланыстарыны қағидаларын қамтиды. Бұл модельдер аудармашы-жүйелерде тиімді пайдаланады. Бұл жүйелерде ақпараттарды сақтау қағидалары тезаурустық модельдерге бағынады.Дескрипторлық модель - документальдық модельдер ішіндегі е қарапайымы. Олар документальды модельдерді пайдаланудағы бастапқы кезедерінде қолданылған. Мұнда әр құжатқа дескриптор –сипаттаушы сәйкес келген. Бұл дескриптор қатал құрылымда болған және құжатқа жобаланатын документальдық мәліметтер базасы құжаттарымен жұмыс істеу үшін талап етілетін сипаттамалар беретін.Фактографиялық модель түрлері, атап айтқанда оны ішінде теоретикалық-графтық модельдер келесі тарауларда қарастырылған. Мәліметтерді теоретикалық - графтық модельдері.Аталған модельдер жан-жағымыздағы қоршаған орта объектілер жиынтығын ақпараттық объектілерді өзара байланысқан графы түрінде көрсетеді. Граф типіне байланысты модель иерархиялық (деңгейлік) және желілік түрлерге бөлінеді. Бұл модельдерді пайда болу алғышарттары қазіргі кезде жиі қолданылатын реляциялық модельге қарағанда әлдеқайда ертерек пайда болєан. Сондықтан аталған модель түрлері қазіргі тәжірибеде тым аз қолданылады. Әйтседе, объектке бағытталған мәліметтер базалары тұжырымдамасы реляциялық модель қағидаларын желілік модельмен ұштастыруды қарастыруда. Мәліметтер моделінің түрлері.Мәліметтерді иерархиялық моделі.Иерархиялық модель модель түрлеріні ішіндегі ең қарапайымы болып саналады. Даталогиялық модельдер арасында ол тарихи көзқарас бойынша ең бірінші пайда болған: дәл осы модельді бірінші ІBM фирмасыны ІMS-мәліметтер базаларын басқару жүйесі қолданған. Иерархиялық модельді пайда болу себебін дүниедегі әр нәрсені өз дегейі барлығымен түсіндіруге болады. Бір объект аталық болып саналса қалғандары ол объектке қарасты туындалған болады.Иерархиялық модель қамтитын логикалық құрылымны негізгі типі – иерархия (деңгей) не болмаса терек түріндегі құрылым.Иерархиялық модель мысалы. Иерархиялық модельде негізгі ақпараттық бірліктер ретінде мәліметтер базасы, сегмент және мәліметтер жолы алынады. Мәліметтер жолы ретінде пайдаланушыға МББЖ көмегімен іріктелетін мәліметтерді бөлінбейтін бірлігі қолданылады. Сегмент американдық мәліметтер базалары бойынша DBTG (Data Base Tack Group) ассоциациасы терминологиясы бойынша жазу деп аталады, сонымен қатар иерархиялық модель терминологиясы шеберінде екі ұғым қолданылады: сегмент типі немесе жазу типі және сегмент экземпляры немесе жазу экземпляры.Сегмент типі – ол өзі, яғни сегментті өз құрамында қамтитын мәліметтер элементтеріні жиынтығы. Сегмент экземпляры мәліметтер жолдарыны нақты мәндерінен тұрады. Иерархиялық модельде сегментті әр типі бір текті жазулар жиынтығы ретінде ұйымдастырылады. Берілген жиынтықта жазуларды ажырату үшін әр сегмент типі өзіні кілттік атрибуттарына ие болу керек. Кілт – ол сегмент экземплярын бір мәнде айқындайтын мәліметтер элементтеріні жиынтығы.Иерархиялық модельде сегменттер белгілі бір терек тәрізді граф түрінде ұйымдастырған. 6.1-суретте әр дегейдегі сегменттер терек түйіндері тәрізді көрсетілген, сегменттерді байланыстырып тұрған доғалар байланыстарды анықтайды. Ал иерархиялық құрылымға ену нүктесі терек түбірі деп аталады. Әр төменгі дегейдегі сегмент үстіндегі сегментке қатысты логикалық түсінікте туынды деп саналады, ал жоғарыдағы сегмент аталық немесе бастапқы деп аталады. Кейде жоғарғы сегмент сегмент-ата (предок) деп, ал төменгі сегмент - ұрпақ (потомок) деп аталады.Иерархиялық құрылым әрқашанда келесі талаптарға жауап беру керек:иерархия әр кезде тамырлық түйіннен басталу керек;әр түйін бірнеше осы түйіндегі объектті сипаттайтын атрибуттарды қамту керек;тәуелді түйіндер терекке қай жерінен болсын қосыла береді;әр екінші дегейдегі түйін бірінші дегейдегі тек бір ғана түйінмен жалғануы керек;бастапқы түйін өзіне тәуелді бірнеше туындалған түйіндерді қамти алады;егер түйін бірде бір тәуелді түйінді қамтымаса ол бастапқы болып саналмайды;әр түйінге ену тек бастапқы түйін арқылы жүргізіледі.Иерархиялық модель ерекшеліктерін қарастырсақ, олар:пайдалану қарапайымдылығы;мәліметтерді тәуелсіздігі қамтамасыз етіледі; бұл модель желілік модельге қарағанда қарапайым және мәліметтерді пайдаланушы сұранысына қарай топтастыруды қамтамасыз етеді.Мәліметтерді желілік моделі. Желілік модель стандартын ең алғаш 1975 жылы CODASYL (Conference OfData System Languages) ассоциациасы анықтады. Бұл ұйым осы модельді базалық ұғымдарын және сипаттауды формальды тілін анықтаған.Модельді базалық терминологиясына келесі ұғымдар жатады:мәліметтер элементі;жазу (запись);мәліметтер жиынтығы. Аталған модельді қолданып мәліметтер қорын графикалық түрде көрсеткенде желі түріндегі граф тұрғызылады. Граф төбелеріне ақпаратты жазу деп аталған құрамдық бірліктері сәйкес келеді. Жазу экземплярлары файл деп аталады. Әр МББЖ-де жазу құрылымдары әр түрлі болып келеді. Желілік модель мысалы төменде көрсетілген:Барлық, желілік модельді қамтитын МББЖ-де жазу типтеріні жұптары арасында бірнеше байланыстар жарияланады. Бұл модельде байланыстар бағыты иерархиялық модельдегідей дегейлерге байланысты емес, әр қалай ұйымдастырылады. Сондықтан байланыс мазмұны және атаулары әр кезде көрсетіліп отыруы керек. Қарастырылып отырған модельде қолдану саласыны объектілері желі ретінде ұйымдастырылады. Графикалық тұрғыдан желі төртбұрыштар және сызықтардан тұрады. Бұндай модельді ұсыну түрі жүйесін Чарьлз Бахман ұсынған. Әр жазу типі 0,1 немесе бірнеше атрибуттарды қамтуы мүмкін. Сызық шыққан, яғни аталық, жазу жиынтық иесі деп, ал келесі сызық бағытталған немесе туындаған жазу жиынтық мүшесі деп аталады. (… сурет.) Сызық өз кезегінде жиынтық типі деп аталады. Бұл тип жазулар арасындағы логикалық өзара байланысты қамтиды. Желілік модель мысалы төменде көрсетілген:Қорытындылай келгенде, мәліметтер базаларыны желілік моделі жалпы алғанда концептуалдық деңгейдегі граф түрінде көрсетіледі.Желілік модельде қолданылатын типтік операциялар: жазуды табу, жазуды ағымдағы етіп белгілеу, оны қолданбалы программа буферіне өдеу мақсатымен енгізу, жазудағы белгіленген өделген элементтер мәндерін бұрығы элементтермен ауыстыру, өделген жазуды қайтадан мәліметтер қорыны жадысына сақтау. Реляциялық модель. Мәліметтер базалары жүйелеріндегі теориялық-көптік модельдерді пайда болуы графтық модельдердегі мәліметтер элементерімен жұмыс жасаудан макрообъектілерді қолдануға көшуге байланысты. Бұл мәліметтер модельдеріні сыныптамасында негізгі болып реляциялық модель саналады. Аталған модель ерекшелігі - қарапайым пайдаланушылар үшін түсініктілігі және екінші жағынан – толығымен теориялық негізделуі, сонымен қатар мәліметтерді осындай түрде орналастыру бұндай аппаратты білім базаларында қолдану мүмкіндігін береді, осы жай күрделі ақпарат жүйелерінде ақпаратты өдеуді жаа сапалы көзқарастарын ұсынады.Модельді теориялық негізіне қатынастар теориясы жатты. Аталған теория авторлары – логиктер американдық ғалым Чарьз Содерс Пирс (1839-1914) және неміс ғалымы Эрнст Шредер (1841-1902). Американдық ғалым Э.Ф.Кодд е алғаш болып реляциялық алгебрадағы қатынастармен жүргізілетін 7 және қосымша 1 операцияларды жиынтығын пайдалана отырып реляциялық модельді негізгі ұғымдарын және шектеулерін қалыптастырып, ұсынды. Осы ұсыныстар мәліметтер базалары технологиясы үшін өте тиімді болып келді және осы жұмысы үшін Кодд жоғары дәрежедегі Тьюринг премиясына ие болды.Мәліметтерді негізгі құрылымы болып қатынастар жарияланды, сондықтан модель реляциялық деп аталды (ағылшынша – relatіon - қатынас).Сонымен реляциялық мәліметтер базасы - қатынастар жиынтығы. Қатынас жолы объектті қасиетін сипаттайды. Логикалық қатынастарды кесте түрінде көрсетеміз, мұнда жолдар нақты қолдану саласы объектілерін сипаттайтын жазуларды қамтиды. Дәстүрлі кестеден айырмашылығы - мұнда кестедегі бағаналарды орналасу тәртібі соншалықты маызды емес. Қатынасты әрбір жолы уникалды айқындауыш (идентификатор) арқылы анықталады. Сандық қатынастар жолдар санымен анықталады. Дәрежелік қатынастар – бағаналар санымен.Реляциялық модельде ақпараттық бірліктер ретінде домен, атрибут, кортеж және қатынастар саналады.Атрибут – мәндерді сипаттайтын элементарлы ақпарат бірліктері.Домен – көрсеткіштер пулы, бұдан атрибуттарды фактілік көрсеткіштері алынады. Кортеж – жолды (жазуды) құрайтын атрибуттар жиынтығы. Қатынас – кортеж не болмаса жолдар деп аталатын жазулар жиынтығы. Қатынас қамтитын атрибуттар саны қатынас дәрежесін білдіреді, ал кортеждер саны қатынасты қуатын көрсетеді. Жүйені толық реляциялық деп санау үшін ол жүйе келесі критерийлерге жауап беруі керек: реляциялық модельді барлық құрылымдық аспектілерін қамтамасыз етуі керек; қатынастар алгебрасына сәйкес сондай-ақ тілді қамтуы керек; Кемшіліктері: іздеудегі уақытты көп кететіндігі; іріктеу күрделілігі. Мәліметтерді қарастырылған үш моделін салыстыру үшін төмендегі негізгі критерийлерді тексеру керек:пайдалану жеілдіктері, яғни, пайдаланушы сұранымдарын қалып-тастыруыны жеілдігі;жүзеге асырудағы тиімділік, яғни, модель концептуалдық модельден физикалық модельге ауысудағы жеілдіктер.Анықтама Мәліметтер моделі – сақтау ортасы ерекшелігіне (компьютер жадысына) тәуелсіз, мәліметтерді белгілі бір құрылымға келтіру тәсілі. Өз кезегінде, модель қолдану саласы да тәуелсіз болып келеді. Кез–келген саладан алынған мәліметтерге қатысты, логикалық құрылымға келтіру тәсілі осы мәліметтерді пайдалану ережелерін анықтайды. Әр бір модель өзіндік мәліметтерді құрылымға келтіру жабдықтарымен және әдістерімен сипатталады.

Мәліметтердің құрылымданған моделі. Оларды МҚБЖ-да қолданудың жетістіктері мен кемшіліктері. Мәліметтер моделі – ақпараттық бірліктерін, оларды өзара қарым–қатынастарын, сонымен қатар мәліметтерді манипуляциялауда пайдаланатын операцияларды және бүтіндік шектеулерін анықтау ережелері жиынтығы. Бұл анықтамалардан мәліметтер моделі үш компоненттермен негізделетін қорытындылауға болады:мүмкін боларлық мјліметтер құрылымы;әр - бір модель үшін белгіленетін операциялар жиынтығы; ақпаратты бүтіндік шектеулері Осыған сәйкес мәліметтер моделі өз құрамына мәліметтер қорыны логикалық құрылымыны, мәліметтерді сипаттау тілдеріні сипаттамаларына негізделеді, сонымен қатар әр модель мәліметтерге манипуляция жасау тілдері көмегімен жазылады. Жоғарыда қарастырылған МББЖ- үш дегейлі архитектурасына сәйкес біз мәліметтер моделі ұғымымен әр дегейге қарасты кездесеміз. Шынында да, физикалық модель берілген операциялық ортада пайдаланатын сақтау құрылымдарында және сыртқы жадыны ұйымдастыруға қатысты категорияларды қарастырады. Қазіргі кезде физикалық модельдер ретінде файлдық құрылымда негізделген мәліметтерді орналастыруды түрлі әдістері қолданылады. Концептуалдық деңгейде қолданылатын мәліметтер модельдері үлкен қызығушылық тудырған. Оларға қатысты сыртқы модельдер ішкі схема деп аталады және мәліметтерді концептуалдық моделі қолданатын абстрактты категорияларды пайдаланады.

Мәліметтердің реляциялық моделі. Реляциялық алгебраның негізгі амалдары. Реляциялық модель.Мәліметтер базалары жүйелеріндегі теориялық-көптік модельдерді пайда болуы графтық модельдердегі мәліметтер элементерімен жұмыс жасаудан макрообъектілерді қолдануға көшуге байланысты. Бұл мәліметтер модельдеріні сыныптамасында негізгі болып реляциялық модель саналады. Аталған модель ерекшелігі - қарапайым пайдаланушылар үшін түсініктілігі және екінші жағынан – толығымен теориялық негізделуі, сонымен қатар мәліметтерді осындай түрде орналастыру бұндай аппаратты білім базаларында қолдану мүмкіндігін береді, осы жай күрделі ақпарат жүйелерінде ақпаратты өдеуді жаа сапалы көзқарастарын ұсынады. Модельді теориялық негізіне қатынастар теориясы жатты. Аталған теория авторлары – логиктер американдық ғалым Чарьз Содерс Пирс (1839-1914) және неміс ғалымы Эрнст Шредер (1841-1902). Американдық ғалым Э.Ф.Кодд е алғаш болып реляциялық алгебрадағы қатынастармен жүргізілетін 7 және қосымша 1 операцияларды жиынтығын пайдалана отырып реляциялық модельді негізгі ұғымдарын және шектеулерін қалыптастырып, ұсынды. Осы ұсыныстар мәліметтер базалары технологиясы үшін өте тиімді болып келді және осы жұмысы үшін Кодд жоғары дәрежедегіТьюринг премиясына ие болды. Мәліметтерді негізгі құрылымы болып қатынастар жарияланды, сондықтан модель реляциялық деп аталды (ағылшынша – relatіon - қатынас). Сонымен реляциялық мәліметтер базасы - қатынастар жиынтығы. Қатынас жолы объектті қасиетін сипаттайды. Логикалық қатынастарды кесте түрінде көрсетеміз, мұнда жолдар нақты қолдану саласы объектілерін сипаттайтын жазуларды қамтиды. Дәстүрлі кестеден айырмашылығы - мұнда кестедегі бағаналарды орналасу тәртібі соншалықты маызды емес. Қатынасты әрбір жолы уникалды айқындауыш (идентификатор) арқылы анықталады. Сандық қатынастар жолдар санымен анықталады. Дәрежелік қатынастар – бағаналар санымен. Реляциялық модельде ақпараттық бірліктер ретінде домен, атрибут, кортеж және қатынастар саналады. Атрибут – мәндерді сипаттайтын элементарлы ақпарат бірліктері. Домен – көрсеткіштер пулы, бұдан атрибуттарды фактілік көрсеткіштері алынады. Кортеж – жолды (жазуды) құрайтын атрибуттар жиынтығы. Қатынас – кортеж не болмаса жолдар деп аталатын жазулар жиынтығы. Қатынас қамтитын атрибуттар саны қатынас дәрежесін білдіреді, ал кортеждер саны қатынасты қуатын көрсетеді. Жүйені толық реляциялық деп санау үшін ол жүйе келесі критерийлерге жауап беруі керек:реляциялық модельді барлық құрылымдық аспектілерін қамтамасыз етуі керек;қатынастар алгебрасына сәйкес сондай-ақ тілді қамтуы керек;Кемшіліктері:іздеудегі уақытты көп кететіндігі;іріктеу күрделілігі.Мәліметтерді қарастырылған үш моделін салыстыру үшін төмендегі негізгі критерийлерді тексеру керек:пайдалану жеңілдіктері, яғни, пайдаланушы сұранымдарын қалып-тастыруыны жеілдігі;жүзеге асырудағы тиімділік, яғни, модель концептуалдық модельден физикалық модельге ауысудағы жеілдіктер Реляциялық мәліметтер моделінде мәліметтерге операция жүргізу реляциялық алгебра (қатынастар тізімі) арқылы суреттеледі.Э.Ф анықтап берген реляциялық алгебра түрі әр қайсысының 4 операторы бар екі топтан тұрады.Дәстүрлі жиын операциялары (операнды жиын емес, қатынас) бірігу, қиылысу,айыру және декарттық көбейтінді.Арнайы реляциялық операция : таңдау, проекция, кіріскен, ажыратылған Реляциялық алгебра амалдарына (операцияларына) тоқталамыз:Бірігу – екі берілген қатынастың біріне немесе екеуіне қатысты мәліметтер тізбегі.Қиылысу – бір мезгілде екі берілген қатынасқа қатысты мәліметтер тізбегі. Айыру – екі берілген қатынастың тек біріне қатысты мәліметтер тізбегі. Декарттық көбейтінді - әрбір мәліметтердің кез келген мәліметтер тізбегінің барлық мүмкін мәндеріне сәйкес келу. Таңдау (селекция) – берілген шартты қанағаттандыратын барлық мәліметтер тізбегі. Барлық қатынастар екі бөліктен – тақырып және денесінен тұрады.Тақырып – бұл атрибуттар, ал денесі – мәліметтер тізбегі. Базалық қатынастардың тақырыбы анық, әрі жүйеге таныс Реляциялық алгебраның негізгі мақсаты – анықтауға мүмкіндік беретін реляциялық өрнекті жазуды қамтамасыз етеді:Таңдау облысы, яғни таңдау операциялары орындалу нәтижесінде мәліметтер ену керек.Жаңарту облысы, жаңарту операцияларының орындалу нәтижесінен мәліметтер қойылу, өзгертілу немесе өшірілуі керек. Мәліметтер бүтіндігін қамтитын ережелер – мәліметтер базасы қанағаттандырылуы тиіс негізгі талаптар.Реляциялық мәліметтер базаларындағы қатынастармен орындалатын негізгі 4 амалдарды (операцияларды) қарастырамыз. Бұлар теориялық-көптік операциялар тобына жататындар, олар:1.Біріктіру (объединение)– екі қатынасты ала отырып жаа бір қатынасты тұрғызу.Біріктіру нәтижесі – бірінші қатынасты барлық кортеждері және екінші қатынастағы жетіспейтін кортеждерді бірігуі.Мысалы, тауар өндіруші тізімін қамтитын кестені және тапсырыс берушілер тізімі кестесін біріктірсек, партнерлер тізімін аламыз:2.Қиылысу (пересечение) - бірінші және екінші қатынастардан ортақ жолдарды анықтау операциясы.Нәтижесі – екі қатынастарға да ортақ кортеж.3.Алым (разность)– тек қана бірінші қатынастаєы жолдарды табу операциясы. Нәтижесі – тек қана бірінші қатынастағы кортеждер.4.Декарттық көбейту – екі қатынас негізінде жаа бір қатынасты тұрғызу операциясы.5. Бөлу – бастапқы қатынаста қайталанбайтын атрибуттардан қатынас тұрғызу операциясы. Нәтижесі – бөліндіні қамтитын ғана атрибуттар қатынасы.Проекция – нәтижелік қатынасқа бастапқы қатынастардан амалды орындау шартына сәйкес көрсетілген бағаналар енеді. Бірінші үш операциялар тобын бинарлық деп айтамыз, себебі, орындау барысында екі қатынас қатысады. 6.Қосылу - бастапқы бірінші қатынасты әр-бір қатары екі қатынасты барлық қатарларымен сәйкестендіріледі.

МБ– жүйесінде көбінесе бір тілді қолданады. Онда барлық құралдар қамтылу керек. МБ–н құрудан бастап қолданушы интерфейсін қамтамысз етуге дейін. Қазіргі кезде е көп таралған МБ– тілдері. SQL(Structured Query Language)

МҚБЖ Access-те сұраныстарды ұйымдастыру. Сұраныстар түрі. Мәліметтер қоры Accsess қосымшасы жобасындағы негізгі компонент болып табылады және оған кестелер құрамы,формалар,сұраныстар,есеп беру,макростар мен модулдар кіреді. Сұраныс кестеден таңдап алынған мәліметтерді немесе белгілі бір әрекеттерді орындауда талап етілетін мәліметтерді қалыптастыратын талап. Сұраныс түрлі кестелерден тұрған мәліметтерден алнған жазбалар тізбегін жасауға және оны формамен есеп беруге мәлімет көзі ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Accsess-те таңдауға,жаңартуға,жоюға немесе мәліметтерді қосу сияқты негізгі сұрау типтерін орындайды және жасайды. Сұраныстардың көмегімен бір немесе бірнеше кестелердегі мәліметтерді қолдана отырып,жаңа кестелер жасауға болады. Сұранысты сипаттауды QBE бланкінің немесе SQL тілі инструкциясының көмегімен орындауға болады.

МҚБЖ толық фунциональдық сипаттамасы. Программалық жабдықтарды саралау өрнегі бойынша МББЖ мәліметтер базаларын өдеу мүмкіндіктерін кеейтетін қолданбалы программалар пакеті болып саналады. МББЖ мәліметтер базаларына кіру шараларын ұйымдастыруда құралдық жабдық болып саналады, бірақ ол ешқандай қолданбалы есептерді шешпейді. Бұндай мәселелер қолданбалы программаларға жүктеледі. МББЖ- негізгі құрамдық бөлігі болып ядросы саналады. Ядро – бұл мәліметтер базаларына сұраулар жасау процесстерін автоматтандыру үшін арналған басқарушы программа. Ең маңызды қызметі – ол мәліметтер базаларына параллельді сұрауларды ұйымдастыру. Ядродан басқа МББЖ құрамында өдеуші программалар жиынтығы болады: мәліметтерге сипаттама беру тілдері, сұраулар тілдері және программа құру тілдері трансляторлары, сонымен қатар редакторлар. Жалпы МББЖ құрамына программалардың үш типі кіреді: басқарушы, аударушы (транслятор) және қызметші. МББЖ іске қосылған кезде компьютерді негізгі жадысына басқару программалары қосылады. Басқа модульдер қажет болған кезде шақырылады. МББЖ бір модельдіжәне мультимодельді деп бөлінеді. МББЖ бағалау үшін сандық және сапалық параметрлер жиынтығы пайдаланады. Сапалық параметрлер ішінде, мысалы, жүйе қай класқа жататындығы, операциялық жүйемен өзара әрекеттері, ерекшеліктері, интерфейс түрі,МББЖ конфигурациясын генерациялау мүмкіндігін айтуға болады. МББЖ жалпы сипаттамалары, олар: мегеру күрделілігі, ендіру және пайдаланудағы мүмкіндіктері, мәліметтер қорын жобалау қарапайымдылығы,техникалық құжаттарыны сапалылығы және жүйені қызметін бақылау дегейі.Программалық өнім ретінде МББЖ-н сипаттайтын параметрлер: құны, қызметтер жиынтығы, командаларыны көлемі және саны, жады көлемі, жеделдігі, техникалық жабдықтарыны минималды конфигурациясы.МББЖ талдау – көп қадамнан тұратын үрдіс, сондықтан келесі тадау тізбегі ұсынылады: болашақ автоматтандырылатын ақпарат жүйесіні жалпы идеологиясы анықталады; жүйені техникалық базасы таңдалып алынады; операциялық орта таңдалынады; МББЖ таңдалынады.МББЖ–ні қызметіне келесілер жатады:МБ–да мәліметтерді тікелей басқару: Бұл қызметМБ–на тікелей енетін барлық мәліметтерді сақталуын қамтамасыз етеді және МБ– жұмысын және қызметтік ақпаратын қамтамасыз етеді.Компьютер жадындағы мәліметтерді басқару:Бұл қызмет алдымен үлкен МБ–мен және оны жүйесімен жұмыс атқарады, МБ–ны жұиысын жылдамдату үшін компьютерді оперативтік жадында мәліметтерді буферлеу қолданылады.Транзакцияны басқару: Бұл МББЖ–ні қызметі, яғни біртұтас бүтін ретінде Мб көптеген амалдарды орындайды. Бұндай амалдар компьютер жадында атқарылады. Транзакция е алдымен көп қолданушылдық жүйеде МБ–ны логикалық үтіндігін сүйемелдеу үшін қажет.МБ–ғы өзгерістерді басқару және протоколдау: Бұл қызмет сақатлатын мәліметті сенімділігіне байланысты , яғни МББЖ–ні мүмкіншілігі авариялық жағдайдағы МБ– күйін қалыптастыру. МБ– тілдерін қолдау: Бұл МБ–мен жұмыс істеу үшін арнайы тілдер МБ тілдер деп аталады.

МҚБЖ-да мәліметтердің абстрактылық деңгейде көріну бейнесі:сұлба, бағынышты сұлба, сұлба сақталуы. Ақпарат жүйесіндегі орындалып жатқан көптеген үрдістерді айқындау үшін‚ оларды белгілі бір формаға, нысанға келтіру қажеттілігі туындайды. Мәліметтерді айқындау‚ бұл—нақты бір үрдісті ақпарат жүйесінде көрсету жөніндегі келісім. Ақпаратты ұсынуды көптеген тәсілдері бар. Мәліметтер қорында ақпарат МББЖ ұстанатын мәліметтер моделіне сәйкес ұйымдастырылады. Мәліметтер моделі ақпараттық әр бірлігіні орналасқан жерін және көтеретін үлесін анықтайтын, сонымен қатар мәліметтер бірліктеріні өзара қарым–қатынастарын белгілейтін жоспар, схема.Анықтама Мәліметтер моделі – сақтау ортасы ерекшелігіне (компьютер жадысына) тәуелсіз, мәліметтерді белгілі бір құрылымға келтіру тәсілі. Өз кезегінде, модель қолдану саласы да тәуелсіз болып келеді. Кез–келген саладан алынған мәліметтерге қатысты, логикалық құрылымға келтіру тәсілі осы мәліметтерді пайдалану ережелерін анықтайды. Әр бір модель өзіндік мәліметтерді құрылымға келтіру жабдықтарымен және әдістерімен сипатталады.Мәліметтер моделі – ақпараттық бірліктерін, оларды өзара қарым–қатынастарын, сонымен қатар мәліметтерді манипуляциялауда пайдаланатын операцияларды және бүтіндік шектеулерін анықтау ережелері жиынтығы.Бұл анықтамалардан мәліметтер моделі үш компоненттермен негізделетін қорытындылауға болады: мүмкін боларлық мјліметтер құрылымы;әр - бір модель үшін белгіленетін операциялар жиынтығы;ақпаратты бүтіндік шектеулері.Осыған сәйкес мәліметтер моделі өз құрамына мәліметтер қорыны логикалық құрылымыны, мәліметтерді сипаттау тілдеріні сипаттамаларына негізделеді, сонымен қатар әр модель мәліметтерге манипуляция жасау тілдері көмегімен жазылады. Жоғарыда қарастырылғанМББЖ- үш дегейлі архитектурасына сәйкес біз мәліметтер моделі ұғымымен әр дегейге қарасты кездесеміз. Шынында да, физикалық модель берілген операциялық ортада пайдаланатын сақтау құрылымдарында және сыртқы жадыны ұйымдастыруға қатысты категорияларды қарастырады. Қазіргі кезде физикалық модельдер ретінде файлдық құрылымда негізделген мәліметтерді орналастыруды түрлі әдістері қолданылады. Концептуалдық деңгейде қолданылатын мәліметтер модельдері үлкен қызығушылық тудырған. Оларға қатысты сыртқы модельдер ішкі схема деп аталады және мәліметтерді концептуалдық моделі қолданатын абстрактты категорияларды пайдаланады.Мәліметтер базаларын жобалауда қарастырған үш деңгейден бұрын пайда болатын тағы бір деңгей бар. Ол дегей моделі пайдаланатынМББЖ түріне тәуелсіз түрдегі қолдану саласы туралы ақпаратты көрсетуі керек. Бұл модель инфологиялық немесе семантикалық деп аталады және құрастырушы мен басқа пайдаланушылар үшін абстракциялауды ақпараттық - логикалық дегейі өте ығайлы түрде көрсетіледі. Мұнда абстракция дегейі қолдану саласы объекттерін, оларды қажеттіктерін және өзара байланыстарын сипаттайды. Мәліметтерді инфологиялық модельдері қосымшаларды құрастыру процесінде мәліметтер құрылымын сипаттау үшін жобалауды алғашқы кезедерінде қолданылады. Ал келесі даталогиялық модель наќты МББЖ-мен қолданылады.Мәліметтерді құжаттық модельдері кәдімгі тілдегі мәтін, құжаттарды еркін форматтарына бағытталған.Тезаурустық модельдер сөздіктерді ұйымдастыру қағидаларына негізделген, нақты тілдік конструкциялардан тұрады және берілген грамматикада оларды өзара байланыстарыны қағидаларын қамтиды. Бұл модельдер аудармашы-жүйелерде тиімді пайдаланады. Бұл жүйелерде ақпараттарды сақтау қағидалары тезаурустық модельдерге бағынады.Дескрипторлық модель - документальдық модельдер ішіндегі е қарапайымы. Олар документальды модельдерді пайдаланудағы бастапқы кезедерінде қолданылған. Мұнда әр құжатқа дескриптор –сипаттаушы сәйкес келген. Бұл дескриптор қатал құрылымда болған және құжатқа жобаланатын документальдық мәліметтер базасы құжаттарымен жұмыс істеу үшін талап етілетін сипаттамалар беретін.Фактографиялық модель түрлері, атап айтқанда оны ішінде теоретикалық-графтық модельдер келесі тарауларда қарастырылєан. Мәліметтерді теоретикалық - графтық модельдері.Аталған модельдер жан-жағымыздағы қоршаған орта объектілер жиынтығын ақпараттық объектілерді өзара байланысқан графы түрінде көрсетеді. Граф типіне байланысты модель иерархиялық (деңгейлік) және желілік түрлерге бөлінеді. Бұл модельдерді пайда болу алғышарттары қазіргі кезде жиі қолданылатын реляциялық модельге қарағанда әлдеқайда ертерек пайда болєан. Сондықтан аталған модель түрлері қазіргі тәжірибеде тым аз қолданылады. Әйтседе, объектке бағытталған мәліметтер базалары тұжырымдамасы реляциялық модель қағидаларын желілік модельмен ұштастыруды қарастыруда.