80)Қаржылық леверидждің нәтижесі. Қарыз қаражаттарын тарту саясаты

Қаржы менеджментінде кәсіпорынның меншікті капиталының пайдалылығының қарызға алынған қаражат есебінен артуы қаржы тұтқасының нәтижесі (леверидж) деп аталады.

Экономикалық пайдалылық =

ИПНН =Таза табыс + Пайыздық ақы + Табыс салығы.

Қаржы тұтқасының нәтижесі деп кәсіпорынның қарыз қаражатын пайдалануының негізінде меншікті капиталының таза пайдалылығының өсуін айтады. Мынадай түйін жасауға болады:

1. Кәсіпкерлік қызметті жүргізуде тек меншікті қаражатын пайдаланатын кәсіпорындар өзінің экономикалық пайдалылығының шамамен 2/3 бөлігін шектейді: МҚТП = 2/3 ЭП.

2. Қарыз капиталын пайдаланатын кәсіпорындар пассивтегі меншікті және қарыз қаражаттарының қатынасына, пайыз мөлшерлемесінің деңгейіне қарай меншікті қаражаттың таза пайдалылығын көбейтеді немесе азайтады. Бұл кезде қаржы тұтқасының нәтижесі пайда болады:

МҚТП = 2/3 ЭП + ҚТН

Кәсіпорынның активтерінің экономикалық пайдалылығы мен қарыз бойынша пайыздың орташа есептік мөлшерлемесінің (ПОЕМ) айырмасы дифференциал деп аталады. Дифференциал қаржы тұтқасы нәтижесінің бірінші құрамдас бөлігі болып табылады. Салық салуға байланысты дифференциалдан 2/3 бөлік (1 - корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі) қалады, яғни: 2/3 (ЭП - ПОЕМ).

Екінші құрамдас бөлік – бұл қаржы тұтқасының иығы (ҚТИ) болып табылады. Ол қарыз капиталы мен меншікті қаражаттың қатынасына тең болады.

81)Қаржылық менеджметттің тұжырымдамалары

Қаржы менеджменті кәсіпорындар мен ұйымдардың нақты және қаржы активтерін қалыптастыру және пайдалану нәтижесінде туындайтын ақша ағымының қозғалысы жөнінде басқарушылық шешімдерін қабылдау мен оларды жүзеге асыру қағидалары мен әдістерінің жүйесін сипаттайтын ғылым. Ол қаржының қазіргі теориясының негізінде жасалған және қаржы нарығындағы дамудың бағыт-бағдарын зерттеуде қолданылатын төмендегі тұжырымдарға сүйенеді:

- идеальды капитал нарығының тұжырымы;

-дисконтталған ақша ағымының тұжырымы;

-капитал құрылымының (Модильяни-Миллер) тұжырымы;

-дивидендтер теориясы (Модильяни-Миллер);

-қоржын (портфель) теориясы және қаржы активтерінің табыстылығын бағалау моделі;

-опциондардың баға белгілеу теориясы;

-нарықтың тиімділігі гипотезасы;

-агенттік қатынастар тұжырымы және т.б. Күнделікті іс-тәжірибеде қаржы менеджментінің төмендегі 4 негізгі тұжырымы қолданылады: 1. Ақшаның уақыттағы құны тұжырымы, яғни қаржы нарығындағы пайданың нормасын есепке алғанда (әдетте несие пайызының нормасы), ақшаның құны уақыт жөнінен өзгеріп отырады. Бұл тұжырымға сәйкес белгілі бір сомадағы ақшаның құны уақыттың әр кезеңінде әр түрлі болады, яғни қазіргі кезеңдегі ақшаның құны әдетте уақыттың болашақ кезеңдегі құнынан жоғары болады. 2. Инфляция факторын есепке алу тұжырымы инфляцияға байланысты ақша қаражаттарының құнсыздануынан болатын табысты жоғалтулардың орнын толтыруда активтер мен ақша ағымының құнын нақты көрсетуге негізделеді. 3.Тәуекел факторын есепке алу тұжырымы кәсіпорынның қаржышаруашылық қызметіне ықпал ететін жағымсыз қаржы салдарын мейлінше азайтуға, қаржылық операциялардың табыстылығын қамтамасыз ету үшін оның деңгейін объективті бағалауға негізделеді. 4. Өтімділік факторын бағалау тұжырымы инвестицияланатын объектінің табыстылығын қамтамасыз ету үшін оның өтімділік деңгейін объективті бағалауға негізделеді. Қаржы менеджментінің негізгі санаттарына тоқталайық. Қаржы ресурстары деп кәсіпорынның қаржылық міндеттемелерін орындауға және ұдайы өндіріс шығындарын өтеуге арналған табыстар мен сыртқы ақша түсімдері нысандағы ақша құралдарының бір бөлігін айтады. Қаржы ресурстары өзінің қалыптасуына қарай ішкі (меншікті) және сыртқы (тартылған), ал кәсіпорынның иелігінде болу уақытына байланысты қысқа және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Капитал – кәсіпорынның айналымына салынған және осы айналымнан табыс әкелетін қаржы ресурстарының бір бөлігі. Егер кәсіпорын капиталының мөлшері қаржы ресурстарының көлеміне жақындаса, онда кәсіпорынның тиімді жұмыс жасағандығы. Капитал кәсіпорынға тиістілігіне қарай: меншікті (өз меншігіндегі) және қарызға алынған (заемдық) болып бөлінеді. Меншікті капитал – бұл кәсіпорынның активтерін құру үшін пайдаланатын меншік құқығындағы ақша құралдарының құны. Қарыз капиталы қайтарымдылық шартымен тартылған ақша құралдары мен басқа да мүліктік құндылықтарды білдіреді. Капитал өндірісте пайдалану сипатына қарай: негізгі және айналым капиталы болып бөлінеді. Негізгі капитал – бұл кәсіпорынның айналымнан тыс активтерінің барлық түрлеріне салынған капиталының бір бөлігі. Айналым капиталы – айналым активтеріне салынған капитал. Кәсіпорын капиталының қызмет етуі негізгі үш сатыдан тұратын айналыс процесімен сипатталады. Бірінші сатыда – капитал ақшалай нысанда операциялық активтерге инвестицияланады; екінші сатыда – өндіріс процесінде капитал тауарлы нысанға айналады; ал үшінші сатыда – тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудың негізінде тауарлы капитал ақша құралдарына ауысады.

82)Қаржылық менеджметтің категориялары және негізгі көрсеткіштерінің мәні: экономикалық пайда, экономикалық қосылған құн, экономикалық рентабельдік, таза келтірілген құн.

Қаржы менеджментінде қолданылатын экономикалық категориялар бухгалтерлік есеп берудің халықралық стандарттарына сәйкес қаржылық есеп элементтері болып табылады. Қаржылық есеп элементтері екіге бөлінеді:

1. Баланстық есептің элементтері

2. Қаржылық шаруашылық есептің нәтижесі туралы есептің элементтері.

Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру заңына сәйкес бес қаржылық есеп нысаны қарастырылады:

• Бухгалтерлік баланс

• Кірістер мен шығыстар туралы есеп

• Ақша қозғалысы туралы есеп

• Меншікті капиталдың өзгерістері туралы есеп

• Есеп саясаты немесе түсініктеме хат.

Баланстық есептің элементтері:

1. Кірістер

2. Міндеттемелер

3. Капитал

4. Табыстар, кірістер

5. Шығындар

6. Пайда

7. Зиян шегу немесе залал.

Қаржылық есеп элементтерін бағалау―дегеніміз ақшалай саладағы элементтің ерекшелігін анықтау процесі. Бағалау нәтижесінде элементтің мөлшері бекітіліп, балансқа және кірістер мен шығындар туралы есепке енгізіледі. Бұл ретте нақты бағалау әдісін таңдап алу қажет. Қаржылық есепті құрастыру процесінде таңдап алған бағалау әдісінің біреуі ғана қолданылуы қажет.

Қаржылық есепте үш бағалау әдісі қолданылады:

1. Тарихи құн әдісі. Бұл әдіс бойынша активтер оларды сатып алу кезіндегі эквивалентте немесе ақша қаражатында көрсетіледі, оларды сатып алу кезіндегі ұсынылған әділеттілік құн негізінде бағаланады.

2. Қалпына келтіру құны. Бұл әдіс бойынша активтер егер де эквивалент актив есепті кезеңде алынатын болса, олар қаржылық есепте есепті кезеңдегі ақша қаражаты және эквиваленті негізінде бағаланады.

3. Дисконтталған құн әдісі. Бұл әдіс бойынша активтер болашақтағы таза ақша ағымдары негізінде дисконтталған құн бойынша бағаланады. Ал міндеттемелер нақты кезеңдегі міндеттемелерді жабу эквивалентінде қарастырылады.

Әкімшілік жүйеден нарықтық экономикаға өту процесімен орыс экономистер Ресейдің экономикалық ерекшеліктеріне байланысты төрт көрсеткішті қарастырған.

1. Қосылған құн

2. Инвестициялардың пайдаланудың брутто нәтижесі. БРЭИ

3. Инвестициялардың пайдаланудың нетто нәтижесі. НРЭИ

4. Активтердің экономикалық рентабельділігі

Қаржылық нәтижелік көрсеткіштер:

EBIT―бұл көрсеткіш проценттер және корпоративтік табыс салығын алып тастағанға дейінгі пайда.

EBIT = Жалпы табыс ―шығындар ―амортизация

EBT―корпоративтік табыс салығына дейінгі табыс.

EBT= Жалпы табыс ―шығындар ―амортизация―проценттер

Таза пайда нормасы

ТПН = EBIT–КТС / түсім (өткізу)

ROA―активтердің рентабельділігі

ROA = EBIT–КТС / жалпы активтердің орташа құны

ROE ―меншікті капиталдың рентабельділігі

ROE = жай акция бойынша пайда / меншікті капиталдың орташа құны

ROI ―инвестициялардың баланстық рентабельділігі

ROI =салықтан кейінгі операциялық пайда / активтердің таза баланстық

құны (– Амор. аудар)

MVA― нарықтық қосылған құн

Нарықтық қосылған құн өнімнің құнынан материалдардың,энергияның құнын алып тастағандағы құны.

EVA―экономикалық қосылған құн.

EVA =(Жалақы қоры– капитал шығындары) *инвестициялар

PV―дисконттау коэффициентінен күтілетін табысты көбейту арқылы анықталады.

PV=DF* C₁

NPV―таза келтірілген құн

NPV = PV ―қажетті инвестициялар

83)Қаржылық сауықтыру және корпорация қаржысын басқарудың дағдарысқа қарсы стратегиясы.Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық шаруашылық іскерлігі нәтижесінде жауапкершілік принципі тауар (қызмет, жұмыс) төлемін өтеуде және өндірістік процесті қаржыландыруды қамтамасыз етуде кредиторлардың талаптарын орындай алмаған жағдайда, яғни кәсіпорын банкроттылыққа ұшыраған кезде жүзеге асады. “Дәрменсіздік” түсінігі кәсіпорынның тауарлар (қызмет, жұмыс) төлемін өтеуде кредиторлардың талаптарын орындай алмағандығын, есеп айырысу шотында міндетті сақтандыру жарналары мен салықтарды төлеуге қажетті ақша қаражаттарының жоқтығын білдіреді. Төлемақы , пеня, неустойка төлемегені үшін кәсіпорынды дәрменсіз деп атауға болмайды, яғни санкция сомалары кредиторлық қарыз болмайды. Банкроттылықтың пайда болу себептері: Басқа да көптеген құбылыстар сияқты банкроттылықтың да өз пайда болу себептері бар. Кәсіпорын іскерлігінің сәтсіз болуы –кәсіпорын мүлдем немесе тек әлсіз ықпалын тигізетін сыртқы (объективті) фактор мен тікелей кәсіпорын жұмысының ұйымдастырылуына тәуелді ішкі (субъективті) фактордың өзара әрекетесуінің нәтижесі болып табылады.

Дағдарысқа қарсы басқару жағдайында қаржылық және инвестициялық стратегияның маңызды құрамды бөлігі кәсіпорынның инвестициялық ресурстарын қалыптастыру көзі болып есептелінеді. Инвестиция түсінігі - бұл ақша қаражатының, бағалы қағаздарды, басқадай мүліктерді, әрекет үшін, пайда табу әрекетінде белгілі бір объектіге салу.

Инвестицияларға әр түрлі факторлар әсер етеді:

факторы (инвестициялау – бұл негізінде табысты ағымдағы тұтынудан бас тарту, сөйтіп болашақта ірі көлемде табыс алу.)

• Инфляциялық – бұл тұрақты баға деңгейінің инвестор өз қаражатын белгілі объектіге инвестициялауға және оған қажетті тауарлар және қызметке бағаның өсуін күте отырып, бұндай бағаның өсуін компенсовать етуі керек, ондай ондай жағдай болмаған кезде оған инвестиция тиімді болмайды.

• Белгісіздік немесе тәуекел факторы. (тәуеклді инвестициялаудан күткен нәтижесі алмай қалу мүмкіндігімен түсіндіріледі.)

Инвестициялық қызметті қаржыландырудың келесі көздерден ажыратады:

Меншіктік инвестицияның ресурстары:

• Дамуға бағытталған таза пайда.

• Амортизациялық төлем

• Мүліктің шығынымен байланысты шығындарды жабуға сақтандыру сомасы

• Жабу кезеңі өтіп бара жатқан, ертеректе салынған ұзақ мерзімді салымдар

• Негізгі қаражаттардың бөлігін сату арқылы қайта инвестициялау

• Артық айналым қаражаттарын инвестициялауға жұмсау

Қарыз инвестициясының ресурстары:

• Ұзақ мерзімді банкттік кредиттер және басқадай кредиттік ресурстар;

• Компанияның облигацияларын шығару;

• Мақсатты мемлекеттік кредиттер;

• Инвестициялық лизинг

Тартылған инвестициялық ресурстар:

• Компанияның акияларын шығару;

• Инвестициялық сертификаттар шығару;

• Сырттан отандық және шетелдік инвесторларының жарғы қорына салым салу.

Барлық аталған инвестициялық ресурстардың төрт топқа біріктіруге болады:

1. бюджеттік қаржыландыру (бюджеттің барлық деңгейлерінен)

2. кәсіпорынның және ұжымдарының меншіктік жинақ қоры

3. шетел инвестииялары

4. халықтың жинаған қаражаты

Барлық деңгейдегі бюджеттен инвестициялық бағдарламаны қаржыландыруға пайдалану проблема туғызады. Егерде мемлекеттің қарызының өскендігін, салықтың нашар жиналатынын ескерсек, онда бюджеттен бағдарламаны инвестициялауға қаражаттың бөлінуі екі-талай.

Қазіргі кезде кәсіпорындарда меншіктік ресурстарды қорландыру (жинақтау) жүргізілмейді. Бүгінгі күнде кәсіпорындардың айналым қаражаттары 80% коммерциялық банктердің арқылы қамтамасыз етіледі. Бұл дегеніміз кәсіпорындар тапқан табысының үлкен бөлігі екінші деңгейлі банктердің төлеуге кетеді.

Қазақстан кәсіпорындарына жоғарғы шығындар және өндірістің төмен рентабельдігі, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың өсуі, құрал жабдықтардың өсуі, моральдық және тозуы салдарынан, инвестицияға қаражат жинақтауға қиыншылық туғызады.

Дағдарыс жағдайында инвестициялау мүмкіндігі:

Инвестициялау және инновациялау, әлбетте кәсіпорынның , тұрақты жұмыс істеу нәтижесінде іске асырылады. Бірақта сондай жағдайлар болуы мүмкін, айталық кәсіпорынды дағдарыстан шығару, оның қаржылық жағдайын түбегейлі жақсарту – инвестициясыз және инновациясыз мүмкін болмайды. Осыған байланысты тиімді инвестициялық жобалардың дағдарыс жағдайында кәсіпорынға қайсысы тиімді? Тиімді жобаларды таңдау! Қиыншылық жағдайда қалай қаржылық ресурстарды тартуға болады?

Инвестицияны жіктеуде ең бір қолданатын әдіс бұл инвестицияны қаржылық және нақтылы инвестицияға бөлу. Кәсіпорынды қаржылық сауықтыру әдісін қарастырғанда негізгі көңіл нақтылы инвестициялауға бөлінеді, өйткені олар стратегиялық дамуға ықпал етеді. Қаржылық инструменттерге қаражат салу (қаржылық инвестиция) кәсіпорын дамуына қосымша қаражат тарту әдісі ретінде қаралады.

Нақтылы инвестиция объектілеріне қарай келесіге салушы мүмкін:

А) негізгі қорларға (жер сатып алу, құрылыс жабдықтарын сатып алу, өнеркәсіптік инфрақұрылым жасау, негізгі капиталды ауыстыру, модернизациялауға)

Б) материалдық емес активтерге талап (мысалы интеллектуалдық меншіктілік – патенттер, авторлық құқық және т.б. )

Дағдарыстың және дағдарыс алдында кәсіпорынның жағдайы ірі көлемде негізгі қорларға ивестиция құюға мүмкіндігі болмайды.

Ал материалдық емес активтерге салу тез нәтиже береді.

Нақтылы инвестициялаудың функционалдық бағытын қарастыра отырып, оларды төмендегідей жіктейді:

• ықтиярсыз «вынужденное», әр түрлі стандарттар және нормативтерді қанағаттандырумен байланысты инвестициялау;

• негізгі өндірісті жаңартумен байланысты инвестиция;(ескі тозған қорларды ауыстыру)

• технологиялық процесстерді жетілдірумен байланысты ағымдағы шығындарды азайтумен байланысты инвестициялар;

• өндірісті кеңейтумен байланысты инвестициялау;

• жаңа құрылысты инвестициялау;

• жаңа тауарларға және рыноктарға инвестиция салу;

Ықтиярсыз инвестиция аты көрсеткендей, оның міндеттілігін көрсетеді. Егер де кәсіпорын бұндай инвестицияны жасамаса, онда ол банкроттыққа байланысты жойылады. Есептеп шығарылған негізгі қорлардың орнын толтыруға болатын инветицияны да ықтиярсыз инвестицияның қатарына жатқызуға болады, егер де бұл негізгі қорды сақтау кәсіпорынның стратегиясымен анықтаса.

Кәсіпорындардың нақтылы меншікті ресурстарының қорлануы жоқтың қасы. Бүгінгі күні кәсіпорындардың айналым қаражаттарының 80% коммерциялық банктердің кредиттері есебінен қамтамасыз етіледі. Бұл дегеніміз кәсіпорынның тапқан пайдасының үлкен бөлігі банктер кредиттерін жабуға кетеді деген сөз. Қазақстан кәсіпорындарына өте жоғарғы шығындармен және өндірістің төменгі рентабельдігімен сипатталады. өндіріс қорлары және құралдары тозған, кәсіпкей мамандардың кетуі, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың өсуі инвестициялық қорланудың нақтылы базасын қысқаруға әкеп соқтырады.

ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫҢ ИНТЕГРАЛДЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Инвестициялық жобаларды бағалау және оларды қаржыландыруға таңдауға келесі әдістерді қолдануды ұсынады:

• қарапайым бухгалтерлік пайда нормасы;

• (дисконтсыз) инвестицияның өтімділігінің қарапайым әдісі;

• Жобаның өтімділігінің дисконттық әдісі;

• Инвестицияның рентабельдігінің индексінің есебі;

• Рентабельділіктің ішкі ставкалары инвестицияның рентабельдігінің нормасының есебі әдісі;

• Инвестицияның тиімділігі коэффицентінің есебі;

• Қарыздарды толық өтеу мерзімі;

Бірақта, дүниежүзілік практикада инвестицияны бағалауда ең жиі қолданылатын әдіс, өнеркәсіпті дамытудың халықаралық ұйымдарының БҰҰ талаптарына сәйкес келеді.

Инвестициялық жұмыстарды талдауда қолданатын барлық әдістерді екі топқа бөлуге болады:

А) дисконттау арқылы бағалауға негізделген;

Б)Есептеу арқылы бағалауға негізделген;

Дисконттау арқылы бағалауға негізделген әдістерге:

• Таза ағымдағы құн әдісі немесе таза дисконтталған нәтиже (табыс) NPV

• Табыстылық әдісі Ri

• өтімділіктің ішкі нормасы әдісі IRR

• ағымдағы өтімділік әдісі PP

Таза ағымдағы құн әдісі – болжамдалған кезеңде ақшаның және инвестицияның түсімінің дисконтталған құнын салыстыруға негізделген. Ақша түсімі – таза пайданың сомасы және амортизациялық төлемдер. Жобаға шешім қабылдауда ескеретіні келесі ереже:

• егерде NPV > 0, онда жобаны қабылдау қажет;

• егерде NPV< 0, онда жоба қабылданбайды;

• егерде NPV=0, онда жоба сол уақытта қабылданады, егер оны сату ережесіне іске асырылған жобаға салған капиталдан ақша ағымдарын күшейтсе.

Альтенативті жобаларды салыстыру үшін инвестицияның ( Ri) рнтабельдігі индесксі қолданылады.

Пайдалылықтың индексі табыстылықтың ағымдағы көлемінің инвестицияның әрбір теңгеге есептегендегі шамасын көрсетеді. Неғұрлым табыстылық көрсеткіші жоғары болса, соғұрлым жоба артықшылықты болады..