41)Капитал құны. Компания капиталының құнының түрлері.
«Капитал құны» тұжырымдамасы қаржы менеджментi теориясындағы негiздердiң бiрi болып табылады. Оның қаржы ресурстарын берген иесiне аударым жасау үшiн ақшалай төлемнiң көлемi деп есептеймiз, өйткенi ол өзiнiң нарықтық құнын төмендетпеу мақсатында кәсiпорынды қамтамасыз ететiн инвестициялық капиталдың өтiмдiлiк деңгейiн көрсетедi.
Сандық тұрғыда капитал құны деп - кәсiпорын өзiнiң иемденушiлерi мен инвесторларының алдындағы қарыздық қызметi бойынша жылдық шығындарын айтамыз, яғни пайызбен көрсетiлетiн ықтималдық көрсеткiштердi айтамыз. Бұл дегенiмiз, айтылған сипаттама жекелеген қаражат көзi ретiнде, сонымен қатар жалпылама қатынас ретiнде қарастырамыз, сонда капитал құнының орташа түсiнiгi пайда болады. Капитал құнын бағалау көрсеткiштерiнiң қолдану орталары:
Жаңа бизнес ашу барысында қаржыландыру кезiнде;
Нақты кәсiпорынның нарықтық құны деңгейiн бағалау кезiнде;
Операциялық пайданың жеткiлiктi деңгейiн бағалауда;
Басқару шешiмi бойынша нақты инвестиция салу кезiнде;
Қаржылық инвестициялар портфелiн қалыптастыру барысында;
Айналым активтерiн қаржыландыру саясатын таңдау кезiнде;
Басқару шешiмi бойынша қаржылық лизингтi қолдану процесiнде;
Басқару шешiмi негiздемесi бойынша кәсiпорындардың бiрiгуi кезiнде;
Кәсiпорынның шаруашылық қызмет кезiнде тәуекелiн бағалау барысында;
Капитал көзiнiң оңтайлы құрылымы – бұл меншiктi және қарыз капиталдың қатынасы болып табылады, мысалы, компанияның меншiктi капиталы -60%, қарыз капиталы -30% және артықшылығы бар акциялар -10%, әрбiр жаңа табыс осындай құрылымға ие болуы керек, олай болмаған жағдайда капиталдың құрылымы оңтайлы болмауы да мүмкiн.
Капиталдың келесi негiзгi құрамын анықтаймыз. Оның құнын есептеу базасына мыналар кiредi:
Тұрақты қаржыландыру көзi болып табылатын, қысқа мерзiмдi несиелер мен қарыздардың бiр бөлiгi;
Ұзақ мерзiмдi несиелер, қарыздар;
Меншiктi капитал, яғни жай немесе артықшылығы бар акциялар;
Бөлiнбеген пайда.
Қарыз капиталдың негiзгi көздерiне банктiк ссудалар мен кәсiпорынның шығарған облигациялары жатады.
Қарыз капиталдың құны көптеген факторларға қолданылатын пайыздық мөлшерлеменiң түрлерi, пайыздарды есептеу мен ұзақ мерзiмдi қарыздарды жабу жоспарын құрастырумен және қарызды жабатын қорды қалыптастыру қажеттiлiгiмен байланысты.
Капитал құнын есептеу тұрғысынан артықшылығы бар және жай акциялар, бөлiнбеген пайда компанияның меншiктi қаражаттар көзi болып табылады.
Артықшылығы бар акциялардың құны акционерлер төлейтiн дивидендтер көлемiмен анықталады:
Кр
= 
Мұндағы:
- артықшылығы бар акциялар бойынша
жылдық дивиденд;
– акцияның ағымдағы нарықтық құны
(орналастыру құны қосылмаған
Капитал құны көрсеткіштердің қажетті анықтамасы:
Өзіндік капитал құны – бұл өзіндік капиталдың нарықтық бағасы мен фирманың акция бағасының өзгеруі пайда мен дивидендтің өзгеруіне байланысты қолданылады.
Заемдық қаражат құны – пайыздық төлемдермен анықталады, сондықтан капиталдың бірнеше варианттарынан жақсысын таңдай білу керек.
Нарықтық құнның максимизациясы – минимизация құнының барлық көздерінен болады.
Капитал құны – инвестициялық жобаларды талдау барысында негізгі фактор болып табылады.
Капиталдың орта өлшенген құны
Кез келген компания бірнеше көздерден қаржыландырылады. Компанияның капитал құны орташа арифметикалық өлшенген формуламен анықталады, яғни көрсеткіш капиталдың орта өлшенген құны деп аталады. (WACC) көрсеткіш пайызбен есептелінеді.
Капиталдың орта өлшенген құны мына формуламен анықталады:
WACC = жеке капиталдың құны* пассивтегі үлесі + қарыздық капитал құны пассивтегі үлесі
Капиталдың орташа өлшенген құнын анықтауға мүмкіндік беретін 5 негізгі капиталдың қайнар көзін бөліп көрсетуге болады:
Банктік несиелер және қарыздар;
Облигациялық қарыздар;
Артықшылығы бар акциялар;
Жай акциялар;
Үлестірілмеген табыс.
Капиталдың орташа өлшенген құны инвесторлар мен акционерлер үміт артатын табыс деңгейінің минималды мөлшерін бейнелейді.
Қарастырылатын жобалардың табыстылығының ішкі нормасы бойынша IRR капиталдың орташа өлшенген құнынан көп болуы керек.