1 Біліктер , осьтер және тіректері.

Біліктер немесе осьтерге орнатылатын механизмнің айналатын бөлшекерді,айналу осіне біркелкі орталықтандырылады.

Біліктер айналу моментінің берілістері үшін арналған.Осьтер біліктерге қарағанда айналу моментерін бермейді, сонымен олар айналатын және қозғалмайтын бола алады.

Тіректер деп айналатын бөлшектерді берілген күйде бекітіп тұратын құрылғыларды атаймыз.

Тіректер кинематикалық жұптар болады. Білектер мен осьтердің, тіректермен қамтылған бөліктері, цапфа деп аталады, ал тіректердің, цапфамен қамтылған бөлшектері подшипниктер (мойын тірек) деп аталады. Осьтік жүктеме кезінде цапфалар табандар деп, ал подшипниктер өкшелік деп аталады.

Үйкеліс сипаты бойынша цапфалар мен және подшипниктердің жұмысшы элементтері арасында және дәл механизмнің конструктивтік белгілер бойынша келесі негізгі түрлерге жіктеледі(19.1 сур.): 1) үйкелісті тербеліс тіректері — роликті және шарикті подшипниктер (а, б, в) және призмадағы тіректер (г); 2) үйкелісті сырғанау тіректері — цилиндрлік (д, е),конустық(ж), шарлы (с), ортадағы (и), керндерде немесе сүйір қадаларда (з); 3) сұйықтық немесе ауалық үйкелісті тіректер (л); 4) магниттік асаплы тіректер (м); 5)үйкелісті тығыздық тіректері — аспалар (я), созылулар (о).

Конструкциялары бойынша тіректер аса алуан түрлі.

Дәл механизмдердің тіректеріне келесі негізгі талаптар қойылады:

а)бағыттың жоғары дәлдігі; б)аз үйкеліс моменті; в) температуралық өзгерістерге аз сезгіштік; г) жоғары тұрақты тоздырғыштығы; д) тозу өтімділігінің мүмкіндігі; селкілдік және дірілдеу кезінде жұмыстағы табандылық; е) жұмыстар шарты бойынша жеткілікті, мүмкін жүктеме; з) дайындау және құрастырудың аласалау бағасы.

Өте толық талаптарға үйкелсті тербелістерін қанағаттандырып жатыр.

2 Біліктер мен осьтер

Біліктер мен осьтер пішіні мен материалдары. Біліктер мен осьтердің формалары мен мөлшері олармен сабақтасқан бөлшекердің бекітілуі мен орналасуымен, тіректер типі мен өлшемдерімен, өңдеу мен құрастыру шарттарына, жұмыс күшінің бағыты мен көлемімен тағайындалады.

Біліктер пішіні ме конструкциясы бойынша келесідей бөлінеді(19.1 сурет): қиманың тұрақты тегісі(д),сатылы(а), шлицті, тісті білік(е), червяк біліктері(с), фланцты,иінді, карданды, иілгіш.

Қима пішініне қарай біліктер қуысты және болып бөлінеді. Осьтер пішіні бойынша тегіс, сатылы және фланцты бола алады.

19.1, А суретінде көрсетілген білік сатылы пішінді , ол дөңгелекті отырғызу кезінде сол жақ цапфанының шлифталған бетін құртып алмау үшін ыңғайлы.

Білік оң жақ выступы дөңгелекті оң жаққа жылжуына жол бермейді, ал білік сол жаққа жылжуына жол бермейді. Тұрақты қиманың тегіс біліктері приборларда қолданылады(19.1, д сур.). Олар диаметрлері 3—10 мм болатын калибрленген болат пруттардан жасалып, шлифтеу станоктарында өңделеді.

Біліктерде подшипниктердің және басқа бөлшектердің астына отырғызылатын тісті доңғалақтардың диаметрлерін нормалды өлшемдер қатарынан таңдаған жөн. Білікердегі уступы осьтік күштерді қабылдау үшін жеткілікті өлшемде болуы қажет. Егер білікте бірнеше шпонкалар орнатылса, онда олардың еңін бірдей қылған және оларды бір түзу бойымен орналастырған жөн.

Кернеу концентрациясының төмендеуі үшін біліктің бір диаметрінен екінші диаметріне өтуді жасамаған дұрыс. Біліктің усталостную беріктігін шпонкалы саңылаулар, уступы төмендетеді және оны есептеу кезінде есепке алынуы шарт.

Сырғанау подшипниктерінде жұмыс істейтін білік цапфалары цилиндрлік (д, е), конустық (ж) и шарлы (к). болып орындалады.

Біліктердің және осьтердің материалдары олардың жұмыс істеу шарттарын есепке алумен белгінеді.

Біліктер мен осьтер үшін негізгі материал болып Ст5 болаты(қыздырудан өтпеген) және 45, 50, 40Х, У8А, У10А болаты ( қыздырудан өткен- жақсартылған, закаленные жіберу деңгейі жоғары немесе закаленные ТВЧ жіберу деңгейі төмен.)

Түрткімен жұмыс істейтін біліктер, 20 және 20Х маркалы болаттан өндіріліп жатыр, сонымен қоса бұл білік цапфалары цементтеліп және шынықтырылады.

Біліктер мен осьтердің есептелуі. Біліктер берікттігін есептеу, біліктің қауіпті қимасындағы кернеуді анықтаумен (тексерілетін есептеу) немесе таңдалған кернеу [а ] бойынша біліктің d диаметрін анықтауға негізделген (жобалық есептеу).

Біліктердің, алдын ала есептеулері ұзындық бойынша біліктің мөлшері нақтылы кезде емес және июші моменті, М_н бұраушы момент белгңсңз болғанда:

Біліктің майысуы есептелмегендіктен, әдетте бұралуға ұйғарымды түсіңкі кернеу Мпа қолданылады. Қарсыласу аудан қимасының полярлы моменті W_p = 0,2 d³.

Бұрау мен ілініске білік есебі. Біліктің есебіне қажетті бастапқы мәлеметтер

1. есеп айыру схемасы;

2. білікпен бірге түйіндес бөлшектердің орналасуы мен өлшемдері (дөңгелек, тіреуіш, жал,астырғыш және т.б);

3. көлем, әрекет ететін күштердің сипаттамасы мен бағыты;

4. білік материалы.

Біліктің есеп айыру схемасы кинематикалық құрастыру схемасы бойынша механизмнің жұмысты талдау негізінде құрастырылады. Ауысттыратын механизмге әсер ететін күштерді анықтайтын формула алғашқы бөлімдерде келтірілді.

19.2 суретте 2-ші және 3-ші біліктің есеп айыру схемасы көрсетілді, механизмнің кеңістік кинематикалық схемасы бойынша құрастырылған.

Күш бағыттарын анықтау кезінде айналма күш Р айналуға қарсы басты буынына әрекет етеді (кедергі күшіне сияқты), ал жетектемеге – қозғалу бағытында (қозғалыс күші сиякты).Радиусты күш Q дөңгелектің орталығына бағытталған, ал осьтік күш Т —білік осьіне параллель .

Мысал ретінде 3 біліктің есеп айыру ретін қарастырамыз.

1. Тірегіш реакциясын анықтаймыз.

Тік жазықтықта YZ білігі P₂₃, Q₄₃, T₄₃: күштерімен деформацияланады:

Көлденең жазықтықта XZ білік Q₂₃, T₂₃, T₄₃ күштерімен деформацияланад:

_{- иілімге ұйғарымды кернеу} МПа; —- біліктің қиылысу ауданының қарсыласу моменті

Осьтердің біліктен айырмашылығы ,ол бұралу деформациясымен сыналмайды және иіліс формуласы бойынша есептеледі:

или

Ұйғарымды кернеу. Симметриялы циклдағы көміртекті және қоспалы болаттан ось пен біліктерде кернеудің өзгеруі қабылданады , жүріп тұрған цикл осьіне - тұрақты кернеу кезінде —. Ұйғарымды жанама кернеуге сәйкес: и (мәндері кесте 10.5алынған) қабылданады.

Біліктердің қаттылыққа есебі иілу және бұралу деформациясына шектеу қойылуымен атқарылады.Майысу f және серпінді білік жолағының иілу бұрышы ұйғарымына байланысты эмпирикалық тәуелділігі бар.

Біліктерге (L — білік тірегіштерінің арасы). Тісті дөңгелектің құрылу орны (т — ілініс модулі). Тісті дөңгелектердің өзара көлбеу бұрышы рад. Сырғанау мойынтірегі рад, радиалды шар мойынтірегі рад. Ұзын біліктердің бұрау бұрыштары және 1 м ұзындықта қозғалыс бұрамасы реттік көлемімен шектеледі Ал басқа жағдайларда 1 м ұзындыққа . Серпімді сызықтың майысу және көлбеу мен біліктердің бұрылу бұрыштары материалдардың қарсыласу формуласымен анықталады. (кесте 9.1).

Иікемді біліктер. Жұмыс уақытында өзінің жайын өзгертіп тұратын машина мен тораптар арасындағы айналу моментің беруге арналған. Олар бір- бірімен оралған болат сымнан тұрады. (сурет. 19.3, а). Көршілес қабаттарда қарама-қарсы бағытта ораулар бар. Оң жақ айналу білігінің сыртқы қабаты сол жаққа қарай оралған,ал біліктің сол жағы-оңға қарай оралған.Момент берілу уақытында сыртқы қабатты іштен нығыздайды.

У вала правого вра­щения наружный слой навит в ле­вую

Иікемді біліктер қабық сауыт ішіне салынған, бұл қабық оларды ластану мен бұзылудан қорғап, олардың ішіндегі консистентті майлауды сақтайды және олармен жұмыс істеу қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.Сауыт металлды, маталы және резинотканевая болады. Металлды сауыттың ішкі бөлігі, сыртқы қабық жабылатын, болат қыздырылған серіппелі лентадан тұрады. Икемді біліктердің ұштары және сауыт,білікті бастаушы және прибордың басты түйініне қосылу үшін арнайы арматураға дәнекерленеді (19.3, б, в сурет). Икемді білік өлшемдері нормальдар кестесінен таңдалынады. Кестеде икемді білік диаметріне және майысу радиусына байланысты айналу моменттері келтірілген. Ең көп таралатын диаметрі 3 тен 18 мм дейінгі икемді біліктер. Біліктер ұзындығы, әдетте, 1,5 ден 2,5 м. Айналу жиілігі

п = 800 3000 ай/мин, қуат N = 100 500 Вт және жоғары. Түзу білік ПӘК шамамен 0,93, ал майысқан біліктерде — 0,89. Біліктің орташа майысу қисықтығы

(d — икемді білік диаметрі). Оралудың ең үлкен бұрышы 1 м ұзындыққа.