Тарих

ұлы Абайдың 150 жылдығы, ал 1997 жылы Мұхтар Əуезовтың

көп томдық серияларын, Ə.Марғұлан еңбектерінің 14 томдығын,

100 жылдық мерейтойлары, 1996 жылы 1916 жылғы ұлт-азаттық

М.Əуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин тағы да басқа қазақ

көтерілісінің 80 жылдығы, дарынды ақын, халықтар достығын

əдебиеті классиктерінің көп томдық серияларын басып шығару

жырлаушы Жамбыл Жабаевтың 150 жылдық мерейтойын тойлау

қолға алынды.

еліміздің тарихындағы жарқын оқиға болды. Еліміздің Президенті

Алдағы кезеңде республика мəдениетін дамыту үшін барлық

жарлығымен 1997 жыл жалпыұлттық татулық жəне саяси қуғын-

мүмкіндіктерді барынша пайдаланып, оған қолайлы жағдай жасау

сүргін құрбандарын еске алу жылы деп жарияланса, 1998 жыл

міндеті тұр. Осыған байланысты Президент Н.Ə.Назарбаев “Ішкі

— Халық бірлігі мен ұлттық тарих жылы деп атап өтілді. Тарих

жəне сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негізгі бағыттары”

жылы 23 ірі-ірі ғылыми форумдардың өткізілуімен ерекшеленді.

Жолдауында мəдениетті дамытудың нақты жолдарын “Мəдени-

Соның ішінде Республика ұлттық ғылым академиясы тарихында

тарихи мұраны сақтау” деген бөлімінде ерекше атап көрсетеді. Онда

тұңғыш рет АҚШ, Ресей, Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан, Түркия,

мынадай нақты міндеттер қойылған:

Жапония ғалымдарының қатысуымен отандық тарих проблемала-

Біріншіден, халықтың орасан мол мəдени мұрасын, соның ішінде

рына арналған арнайы сессия өткізілді. Сондай-ақ, “Жібек жолы

осы заманғы ұлттық мəдениетін, фольклорын, дəстүрі мен салтын

жəне Қазақстан”, “А.Байтұрсынов — ғалым, ағартушы, қоғам

зерделеудің біртұтас жүйесін жасау;

қайраткері”, “Қазақстанмен шекаралас аумақтардың тас дəуірі”

Екіншіден, ұлттық тарих үшін ерекше маңызы бар елеулі мəдени-

сияқты халықаралық жəне көптеген республикалық ғылыми кон-

тарихи жəне сəулет ескерткіштерін қалпына келтіруді қамтамасыз

ференциялар жоғары деңгейде ұйымдастырылды. Республиканың

ету;

барлық облыстарына, сондай-ақ, көрші елдердің шекаралас аудан-

Үшіншіден, ұлттық əдебиет пен жазудың санғасырлық

дарына ірі-ірі 24 ғылыми экспедициялар аттандырылды. Сонымен

тəжірибесін қорыту жəне кеңейтілген көркем, ғылыми, өмірбаяндық

қатар Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу өңірінде, Ордабасы тарихи-

дестелер жасау;

мəдени аймағында, Орталық Қазақстан аумағында археологиялық

Төртіншіден, мемлекеттік тілде əлемдік ғылыми ойдың, мəдениет

зерттеулер жүргізілді.

пен əдебиеттің үздік жетістіктері негізінде гуманитарлық білім

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 1999 жыл

берудің толымды қорын жасау.

— Ұрпақтар бірлігі мен сабақтастығы жылы деп жарияланды. Осы-

Қорытып айтқанда, мұның барлығы елдің экономикасы оңала

мен байланысты өткен ғасырлардан жеткен орасан зор мəдени-

бастаған тұста əдебиет пен мəдениет, жалпы руханият мəселелеріне

тарихи мұраны сақтап, оны жинақтап келешек ұрпақтың игілігіне

айрықша назар аударатын кез келгендігін, еліміздің болашағы

айналдыру міндеті қойылды. Өйткені еліміздің аумағында 25

мəдени дамумен байланысты екендігін көрсетеді.

мыңнан астам тарихи-мəдени объектілер бар, олардың 8 мыңнан

астамы мемлекеттің қорғауына алынып, 10-ы ЮНЕСКО-ның Бүкіл

5. Қазақстан — əлемдік қауымдастықта

дүниежүзілік мұраларды сақтау орталығының жасалған тізіміне

енгізілген.

Қазақстан полиграфиялық баспаларынан тарихи-мəдени

Қазақстан тəуелсіздік алғаннан кейін егемен мемлекет ретінде

мұраларды, əлем əдебиетінің ең үздік үлгілерін жарыққа шығару

халықаралық қатынастар жасауға, белсенді сыртқы саясат жүргізуге

жандана түсті. Соңғы жылдары “Қазақстан ұлттық энциклопедия-

кірісті. Қазақстан өзінің сыртқы саясатында үш мəселеге ерекше

сының” 10 томы, Н.Ə.Назарбаевтың “Ғасырлар тоғысында”, “Сын-

назар аударды. Біріншіден, басқа елдермен, соның ішінде бұрынғы

дарлы он жыл” т.б. еңбектері, 10 томдық “Тарихи жəне мəдени

Одаққа кірген республикалармен, Азия, Тынық мұхит, Таяу Шығыс

ескерткіштер” жинағы, Мұстафа Шоқай шығармаларының екі

аймағы, Еуропа елдері жəне АҚШ-пен халықаралық байланысты

томдығы, Қытай мұрағаттары негізінде қазақ тарихына арналған

өркендету. Екіншіден, шет елдермен тек дипломатиялық байланыс

бес кітап, бес томдық Қазақстан тарихының үш томы жарық көрді.

қана орнатып қоймай, сонымен қатар, олармен мəдени-экономика-

Қазақ халқының 125 томдық ауыз əдебиетін, “Алаш мұрасы” атты

лық байланысты күшейту, сол арқылы алдыңғы қатарлы өрке-

360

361

362

363

Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы тату

Халықаралық қоғамдастық үшін аймақтағы тұрақсыздық пен

көршілік, достық жəне ынтымақтастық туралы шарт” болып та-

жанжалдарға қарсы шешуші рөл атқаратынын қуаттады. 2001 жы-

былады. Сондай-ақ, бұдан басқа екі ел деңгейінде халықаралық

лы желтоқсанда Президент Н.Ə.Назарбаевтың АҚШ-қа ресми са-

лаңкестікпен, сепаратизммен жəне экстремизммен күресте

пары барысында «Жаңа Қазақстан-Америка қатынастары туралы”

ынтымақтастық жөнінде, екі мемлекет арасындағы қауіпті əскери

бірлескен мəлімдемеге қол қойылды.

əрекетті болдырмау туралы жəне т.б. құжаттарға қол қойылды. Екі

Сонымен қатар, Қазақстан үшін Түркия, Пəкістан, Үндістан,

арадағы сауда-экономикалық байланыстар жылдан-жылға артып,

Иран мемлекеттерімен, сондай-ақ Азияның Жапония, Оңтүстік Ко-

2004 жылы оның көлемі 3 млрд. АҚШ долларынан асты. Жалпы

рея сияқты жəне басқа елдерімен ынтымақтастықтың да мəні өте

соңғы жылдары ҚХР басшыларымен өзара кездесу, келіссөздер

зор.

жүргізу біздің елдің сыртқы саясатындағы тұрақты құбылысқа ай-

Қазақстанға ортақ шекарасы, қалыптасқан шаруашылық, тари-

налды.

хи жəне мəдени-этникалық байланыстары бар Орта Азиядағы —

Қазақстанның сыртқы саясатында АҚШ-пен қарым-қатынасы-

Өзбекстан, Қырғызстан, Тəжікстан, Түрікменстан мемлекеттерімен

ның маңызы өте зор. АҚШ Қазақстан Республикасын тəуелсіз мем-

тығыз қарым-қатынас жасау өте маңызды. Осы бағытта 1994 жылы

лекет ретінде таныған 1991 ж. 25 желтоқсаннан бастап, екі мем-

Орталық Азия экономикалық қауымдастығы құрылды. Оған

лекет арасында елші дəрежесіндегі толыққанды дипломатиялық

Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, кейіннен 1998 ж. 4- мемле-

қатынастар орнады. 1991 ж. желтоқсанында Мемлекеттік хатшы

кет Тəжікстан қосылды. Осы елдер арасындағы жасалған Шартқа

Дж. Бейкер Алматыға келіп, Н.Ə.Назарбаев жəне басқа да ресми

сəйкес Мемлекетаралық кеңес пен оның негізгі институттары —

адамдармен келіссөздер жүргізді. 1992 ж. көкек айында Қазақстанға

Премьер-министрлеркеңесіжəнеолардыңтұрақтыорганы—Атқару

Еуропадағы қауіпсіздік жəне қарым-қатынастар жөніндегі АҚШ

комитеті құрылды. Ортақ экономикалық кеңістік туралы шартқа қол

Конгресі комиссиясының делегациясы келді. Сол жылғы мамырда

қойылғаннан кейінгі жылдар ішінде көпжақты ынтымақтастықтың

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев Америка

маңызды бағыттары, көкейкесті халықаралық күрделі мəселелер

Құрама Штаттарына алғашқы сапармен барды. Осы сапардың бары-

жəне республикалардың экономикалық интеграциясы бойынша 200-

сында: “Сауда қатынастары жөніндегі келісім”, “Қаржы салымдарын

ден астам құжаттар қабылданды. Солардың ішіндегі ең маңыздысы

өзара қорғау жөніндегі шарт”, “Қазақстан Республикасы жəне АҚШ

— Орталық Азия экономикалық қауымдастығының 2005 жылға

үкіметтері арасындағы өзара түсіністік жөніндегі меморандум”,

дейінгі интеграциялық даму стратегиясы. 2002 жылдың ақпан

“Қос қабат салық салуды болдырмау жөніндегі конвенция келісімі

айынан бастап Орталық Азия экономикалық қауымдастығы жаңа

туралы бірлескен мəлімдемелерге” қол қойылды. Сөйтіп, екіжақты

келісілген құжат негізінде “Орталық Азия ынтымақтастығы” болып

қарым-қатынастардың шарттық-құқылық негіздері қаланды.

қайта құрылды.

Осыдан кейінгі жылдары Қазақстан мен АҚШ қарым-

Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты көңіл аударып

қатынастары серпінді түрде дамып келеді. Қазіргі кезде АҚШ

отырған мəселелерінің бірі — елдің шекаралық қауіпсіздігін сақтау.

Қазақстан экономикасының аса ірі инвесторы болып отыр. Вашинг-

Бізбен солтүстікте бірнеше мың шақырым шекараласатын Ре-

тон Қазақстанға Орталық Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздік

сеймен, оңтүстік-шығыста Қытаймен шекараны тұрақтандырып

тұғыры, өзінің осы аймақтағы басты серіктесі ретінде қарайды.

бекіту өте қажет іс еді. Шекара — мемлекеттік егемендіктің басты

1999 ж. желтоқсан айында Қазақстан Президенті Н.Назарбаев

белгілерінің бірі. Сондықтан бұл маңызды саяси проблема Ресей

АҚШ-қа тағы да бес күндік сапар жасап, екі ел арасындағы

мен Қазақстан үкіметтері арасындағы кездесулерде əлденеше рет

байланысқа жаңа жол ашты. Екі мемлекет арасындағы келісім ба-

əңгіме арқауы болды. Осының нəтижесінде екі ел арасында 1992 ж.

рысында ХХІ ғ. басындағы басымдық беретін басты бағыттары

15 мамырда Ұжымдық қауіпсіздік туралы шартқа жəне 1999 ж. 28

айқындалды.

наурызда Қазақстан мен Ресей арасындағы Əскери ынтымақтастық

Біздің мемлекетіміздің тəуелсіздігіне он жыл толуына орай

туралы шартқа қол қойылды. Бұл шарттар бойынша Қазақстан мен

жіберген құттықтау хатында АҚШ Президенті Дж. Буш Қазақстан

Ресей əрі қарай да аймақтық қауіпсіздікті бірлесіп нығайту жəне

364

365

қорғаныс саласындағы ынтымақтастықты дамыту, сөйтіп сыртқы

Пэн екі ел арасындағы шекара сызығын заңдастырып, белгілеу (де-

саясат саласында өзара бірлесіп əрекет етуі көзделген. Ресей мен

лимитация) жөніндегі келісім-шартқа қол қойды. Жалпы ұзындығы

Қазақстан арасындағы қауіпсіздік жəне сыртқы саясат мəселесі екі

1718 шақырымға созылып жатқан желінің екі шағын учаскесінен

ел арасындағы 1998 жылы шілдеде қабылданған “Мəңгі достық

(бұрынғы Талдықорған жəне Семей облыстарындағы) басқасы түгел

жəне одақтастық туралы декларацияда”, сондай-ақ, экономикалық

заң жолымен бекітілді. Келесі кезектегі мəселелерді шешу үшін

ынтымақтастық туралы алдағы 10 жылға (1998—2007 жж.) арналған

делимитациялық комиссия құрылды. Жоғары дəрежелі кездесу

экономикалық бағдарламада өзінің даму көрінісін тапты. Осы

кезінде шекара мəселелерін толық реттеуге қатысты келіссөздерді

келісімдер негізінде Қазақстан-Ресей шекара белдеулерінде дели-

одан əрі жалғастыру жөнінде уағдаластыққа қол жетті. Бұл бағытта

митациялау шаралары жүргізіле бастады. Ал 2000 жылы қаңтарда

1996—1998жж.үшарнайыкелісімболды.Соныңнəтижесінде1999ж.

Мəскеуде өткен екі мемлекет басшыларының кездесуінде басты үш

қарашада Цзянь-Цземинь мен Н.Назарбаев шекаралық мəселелердің

бағыт туралы келісім жасалды. Біріншісі — екі ел саясатындағы

толық үйлестірілуі туралы арнайы коммюникеге қол қойылды.

қарым-қатынастың сабақтастығы. Екіншісі — қауіпсіздік мəсе-

Сөйтіп, Қытаймен шекараны межелеу негізінен аяқталды.

лесіндегі ынтымақтастық. Үшіншісі — шекараны нақтылау мə-

Сонымен қатар, Қазақстан бұл жылдары өзінің жақын көршілері

селесі.

— Қырғызстанмен, Өзбекстанмен жəне Түркменстанмен арадағы

Қазақстанның көрші мемлекеттермен шекарасының жалпы

шекара мəселелерін іс жүзінде түпкілікті реттеуге қол жеткізді.

ұзындығы 15 мыңға жуық шақырымды құрайды. Соның ішінде

Шекара мəселесін Азия елдерінде тұрақты шешуде Шанхай

Қазақстанның Қырғыз Республикасымен мемлекеттік шекарасы ша-

ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) маңызды рөл атқарады. 1996 жылғы

мамен 1050 шақырым, Ресей Федерациясымен — 7,5 мыңнан астам

сəуірде Шанхайдағы кездесу кезінде Ресей, Қытай, Қазақстан,

шақырым, Түркменстанмен — 400 шақырым, Өзбекстанмен —

Тəжікстан, Қырғызстан басшылары шекараларды бұзбау, олардың

1660 шақырым. Ресеймен шекараны делимитациялау мəселесі 1998

арасындағы бейтарап аймақтық қашықтықты 100 шақырымға дейін

жылғы 6 шілдеде екі ел басшыларының бірлескен мəлімдемесінен

жеткізу келісіміне қол қойылды. Кейін бұл келісімге Өзбекстан

жəне сол жылғы 12 желтоқсандағы мемлекеттік шекараны делими-

қосылды.

тациялау жөніндегі хаттамадан басталды. Алты жыл аралығындағы

“Шанхай келісімі” негізінде алты ел басшыларының жыл сайын-

құжаттарды əзірлеумен тыңғылықты айналысқан сарапшылар

ғы кездесуі 1997 ж. Мəскеуде, 1998 ж. Алматыда, 1999 ж. Бішкек,

шекаралық сызықтың барлық нүктелері бойынша ортақ келісімге

2000 ж. Душанбе, 2001 ж. Алматыда болып өтті. Онда аймақтық

келді. Қазақстан Президенті Н.Ə.Назарбаев пен Ресей президенті

қауіпсіздік пен ынтымақтастықты нығайту мəселелері жан-жақты

В.Путин 2005 жылғы 18 қаңтарда Қазақстан-Ресей мемлекеттік шека-

талқыланып, осының нəтижесінде Декларациялар қабылданды.

расы туралы шартқа қол қойды. Шын мəнінде, тарихи деп бағалауға

2002 жылғы маусымда Шанхай ынтымақтастық ұйымының ке-

болатын осы құжат бойынша екі ел үшін де айрықша маңызы бар

зекті саммиті Санкт-Петербург қаласында болып өтті. Оның

шекара мəселесі халықаралық нормаларға сəйкес шешімін тапты.

жұмысында ШЫҰ құрылымын орнықтыру іс жүзінде көрініс тап-

Елбасы атап өткендей, “қадым замандардан қазақ-орыс елдері ара-

ты. ШЫҰ-ның Секретариаты Пекинде, ал Аймақтық терроризмге

сында шекара бірінші рет заңды түрде тартылып отыр”. Əлемдегі

қарсы құрылымның штабпəтері Бішкекте орналасатын болды. Бұл

жерүстілік ең ұзын саналатын, жалпы аралығы 7591 шақырымды

кездесуде 3 құжатқа — ШЫҰ Хартиясына, аймақтық терроризмге

құрайтын бұл шекара сызықтары белгіленіп жəне мойындалып, екі

қарсы құрылым жөніндегі Келісімге жəне ШЫҰ-ға қатысушы мем-

мемлекет арасындағы мызғымас достықтың сенімді кепілі ретінде

лекеттер басшыларының Декларациясына қол қойылды.

бағаланды.

Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты мақсат — бейбіт-

Қазақстан тəуелсіздік алғаннан кейін Қытаймен арадағы шека-

шілік, соғысты болғызбау. 1992 ж. БҰҰ Бас Ассамблеясының 47

раны заңдастыруға кірісті. Өзара түсіністік пен мүдделілік бұрын-

сессиясында Президент Н.Назарбаев Азияда өзара ынтымақ пен

соңды болмаған табысқа қол жеткізді. 1994 жылдың сəуір айында

сенім шараларын орнықтыру туралы мəселе көтерді. Оған сəйкес

Қазақстан Президенті Н.Назарбаев пен ҚХР Премьер-министрі Ли

1993 ж. көктемде Алматыда осы мəселеге байланысты шақырылған

366

367

бірінші бас қосуға оннан аса мемлекеттен өкілдер келген болса, сол

Қазақстанға бөлген қаржысының мөлшері 2 млрд. АҚШ доллары-

жылғы тамыз айындағы кездесуге 17 елден сарапшылар тобы келді.

нан асып түсті. Тəуелсіздік алғалы бері 800-ге жуық мемлекетара-

Қазақстан Хельсинки процесіне қосылып, Еуропадағы қауіпсіздік

лық жəне үкіметаралық келісім-шарттарға қол қойылды.

пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның жұмысына қатысты (1992

Қазақстанға тікелей инвестиция берушілердің тізімінің басында

ж.). Ал 1996 ж. 31 қыркүйекте Қазақстан БҰҰ-ға мүше 129 елдің

АҚШ орналасқан, одан кейін Ұлыбритания, Италия, Канада, Нидер-

қатарында ядролық қаруды таратпау жөніндегі шартқа қол қойды.

ланды, Германия, ал Азия аймағынан Қытай, Жапония, Индонезия

Қазақстанның СШҚ-І-Шарты мен ядролық қаруды таратпау

жəне Оңтүстік Корея бар. Қазақстан АҚШ-пен экономикалық қарым-

туралы шартқа қосылуы əлемдік маңызы бар оқиға. Мұның өзі

қатынасқа ерекше көңіл бөледі. Американдық “Шеврон” компания-

елдің қауіпсіздігінің кепілдіктерін күшейтті. 1994—1995 жж. ба-

сымен Теңіз мұнай көздерін игеру жөніндегі ірі шартқа қол қойылды.

сты ядролық державалар — АҚШ, Ұлыбритания, Ресей, ҚХР мен

Қазіргі кезде АҚШ Қазақстанның ең маңызды экономикалық

Франция Қазақстанға қауіпсіздіктің бірлескен жəне жан-жақты

əріптестерінің бірі болып табылады. Біздің елімізде 350-ден астам

кепілдіктерін берді.

Қазақстан-Американ бірлескен кəсіпорны жұмыс істейді, сондай-ақ

Қазақстан саяси-əскери одақ — НАТО-мен ынтымақтастыққа

100-ден астам американ компанияларының өкілдіктері тіркелген.

маңызды орын береді. Бұл ынтымақтастық “Бейбітшілік үшін

Қазақстан экономикасының дамуында сыртқы сауданың маңызы

əріптестік” бағдарламасы аясында дамып, еліміздің қарулы күштері

зор. Егемендік алған жылдардан бері Қазақстан дүние жүзінің 180-

үшін кадрлар даярлауға қызмет етеді.

нен астам елімен сауда қатынасын орнатты. Осының нəтижесінде

Қазақстан Республикасының тəуелсіздігі мен шекарасының

сыртқа шығаратын жəне сырттан бізге алып келетін тауарлардың

тұтастығын қорғау үшін өзінің жеке Қарулы Күштерін құрудың

көлемі жылдан-жылға өсіп келеді. 2001 ж. Қазақстанның сыртқы

зор маңызы болды. Оны іске асыру Елбасының 1992 ж. мамырдағы

сауда көлемі 14 млрд. доллардан асты. Қазақстанның сауда

“Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін құру туралы”

айналымының шамамен 62% ТМД елдерінің үлесіне, 24% Еуропа

жарлығымен басталды. 2000 ж. 10 ақпанда 1999—2005 жылдарға

елдерінің (35 ел), 13% Азия аймағы елдерінің үлесіне тиеді.

арналған жаңа əскери доктрина жəне ұлттық қауіпсіздік стратеги-

Біз ашық сыртқы сауда саясатын дəйекті жүргізіп келеміз.

ясы қабылданды. Осы құжаттарға сəйкес армия елдің ішкі жалпы

Айталық, 2004 жылы сыртқы сауда айналымы көлемінің оң саль-

өнімінің бір пайызынан кем емес көлемде қаржыландырылатыны

досы (Сальдо — белгілі бір уақыт кезеңіндегі ақшалай түсімдер мен

көзделді. Доктрина негізінде Қазақстан жерінде əскери аумақтық

шығындар арасындағы айырма) 7 млрд. доллардан асатын 33 млрд.

құрылымға көшіру жүзеге асырылып, елдің барлық аймағын

АҚШ долларына жетті. Бұл 1994 жылмен салыстырғанда 3 еседен

қамтыған Оңтүстік, Шығыс, Батыс жəне Орталық əскери округтері

астам өсті деген сөз. Тəуелсіздіктің алғашқы жылдарында негізінен

құрылды. Сөйтіп, біздің елімізде қауіпсіздікті қамтамасыз ету ең

ТМД-ның ауқымымен шектелген біздің сыртқы саудамыздың

басты мəселе болып қала береді.

географиясы да біршама тарамдала түсті. Қазақстан тауар

1992 ж. наурызда Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше

айналымының құрылымында 2004 жылы Еуропалық одаққа мүше

болып қабылдануы республика үшін орасан зор маңызы бар оқиға

елдер, Ресей, Швейцария мен Қытай алғашқы орындарға шықты.

болды. Осыдан кейін елімізге басқа да халықаралық ұйымдарға

Осылайша біз əлемдік экономиканың бөлінбес бөлігіне айналып,

мүше болып кіруге жол ашылды. Атап айтқанда, Қазақстан негізгі

жаһандық бəсекелестік арнасына ендік (Қазақстан экономикалық,

валюта-қаржы ұйымдарына — Халықаралық Валюта қорына,

əлеуметтік жəне саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республи-

Дүниежүзілік қайта құру жəне даму банкіне, Еуропа жəне Азия даму

касы Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. //

банкіне мүше болып енді. 1997 ж. басында Қазақстан 60-тан астам

Егемен Қазақстан, 19 ақпан 2005 ж.).

халықаралық ұйымдарға мүше болып қабылданды. Нəтижесінде

2007 жылы 30 қарашада Мадридте ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер

Қазақстанның шет елдермен экономикалық байланыстары арта

Сыртқы істер министрлері кеңесінің жалпы отырысында Қазақстан

түсті, оған берілетін инвестициялық қаржылардың көлемі арт-

Ұйымның 2010 жылғы төрағасы болып сайланды. 2010 жылы

ты. Мысалы, 1992—1995 жж. халықаралық қаржы институтының

Қазақстанға Еуропадағы қауіпсіздік жəне ынтымақтастық жөніндегі

368

369

ұйымға төрағалық ету мүмкіндігін берген əлемнің 56 мемлекетінің

ƏДЕБИЕТ ТІЗІМІ:

шешімі — еліміз қол жеткізген тағы бір ірі жетістік. Бұл — елба-

Оқулықтар:

сы Н.Ə. Назарбаевтың халықаралық зор беделінің ерен табысы,

еліміздегі ұлан-ғайыр оң өзгерістердің, біздегі демократияның

Қазақстан тарихы. Очерк.— Алматы, 1994.

айшықты нəтижесі. Біздің еліміз халықаралық мойындауда жəне

Қазақстан тарихы. 5-томдық. 1—3 т.— Алматы, 1996, 1997, 2002.

өзінің дамуында жаңа сапалық дəрежеге көтерілді. ЕҚЫҰ — дүние

Қазақстанның жаңа жəне қазіргі заман тарихы: Оқулық /Ред.

жүзіндегі аса беделді халықаралық ұйымдардың бірінен саналады.

басқ. Қ.С. Қаражан.— Алматы, 2005.

Қазақстан — ЕҚЫҰ-ға төрағалық ететін бірінші ТМД елі, ол бірінші

Қазақтың көне тарихы.— Алматы, 1993.

түркі елі, ол тарихи тұрғыда өркениетті ислам кеңістігіне жататын

Байпақов К.М., Таймағамбетов Ж.Қ., Жұмағанбетов Т. Қазақстан

бірінші ел, ең соңында, ол бірінші азиялық ел.

археологиясы: Оқу құралы.— Алматы, 2007.

Қорыта келгенде, тəуелсіз Қазақстан дүние жүзінің көптеген

Жолдасбайұлы С. Ежелгі жəне орта ғасырдағы Қазақстан.— Ал-

елдерімен тең деңгейде дипломатиялық жəне экономикалық

маты, 1995.

қарым-қатынастар орнатты. Тəуелсіздік жылдары еліміздің сыртқы

Кəдірқұлова Г.Қ. Қазақстан тарихы: Оқулық.— Алматы, 2005.

саясаттағы күш-жігерінің арқасында орасан зор тарихи маңызы

Учебно-методический практикум по истории Казахстана для се-

бар міндеттер орындалды. Қазақстан дүниежүзілік қауымдастықта

минарских занятий: для студентов неисторических факультетов.—

лайықты өз орнын алды. Егер 1991 жылы əлемдік қоғамдастықтың

Алматы, 2002.

іс жүзінде Қазақстанға қандай да бір ықыласы аумай келсе, бүгінгі

Деректер:

күні Қазақстанды əбден танып, құрметтеп отыр. Қазақстан Орталық

Азияның көшбасшысына, халықаралық құрметті əріптеске,

Алаш-Орда: сборник документов.— Алматы, 1992.

халықаралықлаңкестікке,есірткініңжайылуыменядролыққарудың

Алма-Ата 1986. Декабрь. Книга-хроника. Ч. 1—3.— Алматы,

таралуына қарсы белсене күресетін мемлекетке айналды.

1992.

Тəуелсіздік жылдарында Қазақстан əлемдік қауымдастықтың

Əбілғазы. Түрік шежіресі.— Алматы, 1991.

толыққанды мүшесі болды, оның бастамалары тəжірибе жүзінде

Бочагов А. Алаш-Орда. В кн: Сафаров Г. Колониальная револю-

əрқашан кең қолдау тапты жəне нақты іс жүзіне асырылып отыр-

ция: опыт Туркестана.— Алматы, 1996.

ды. Бүгін біздің еліміз халықаралық дəрежеде танылудың жаңа

Гонимые голодом: Документы о судьбе тысяч казахов, бежавших

сапалық деңгейіне көтерілді. Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы

в начале 30-х годов. Ч. 1—2.— Алматы, 1995.

қауіпсіздік жəне ынтымақтастық ұйымына төрағалық етуі туралы

Ежелгі дəуір əдебиеті. Хрестоматия. 2-кітап.— Алматы, 1991.

шешім оның сенімді дəлелі болды.

Иностранная военная интервенция и гражданская война в Сред-

ней Азии и Казахстане: Сб. документов. Т. 1. А., 1963. Т. 2.— Алма-

Ата, 1964.

История индустриализации Казахской ССР (1926—1941 гг.): До-

кументы и материалы. Т. 1-2.— Алма-Ата, 1967.

Казахстан в период Великой Отечественной войны Советского

Союза 1941—1945 гг.: Сб. докум. и материалов.— Алма-Ата, 1975.

Кенесарыұлы Ахмет сұлтан. Кенесары жəне Сыздық сұлтандар.—

Алматы, 1992.

Коллективизация сельского хозяйства Казахстана (1926 — июнь

1941 г.): Докум. и материалы.— Алма-Ата, 1967.

Культурное строительство в Казахстане: Сб. докум. и материа-

лов.— Алма-Ата, 1965.

370

371

372

373

Қойгелдиев М., Омарбеков Т. Тарих тағылымы не дейді? — Ал-

М А З М Ұ Н Ы

маты, 1993.

Кіріспе

3

Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы.— Алматы, 1995.

Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких

1-тақырып. Ежелгі заманғы Қазақстан........................................

6

орд и степей.— Алматы, 1996.

2-тақырып. Қазақстан аумағындағы тайпалық одақтар

Махаева А.Ш. Көне түріктердің рухани мəдениеті.— Алматы,

жəне ежелгі мемлекеттік бірлестіктер ...........................................

20

2000.

3-тақырып. Орта ғасырлардағы Қазақстан (VІ—XII ғғ.) ..........

35

Михайлов В. Хроника «великого» джута.— Алма-Ата, 1989.

4-тақырып. Қазақстан монғол дəуірінде (ХІІІ ғ. басы — ХV ғ.

Нұрпейісов К. Алаш һəм Алаш-Орда.— Алматы, 1995.

1- жартысы).......................................................................................

61

Омарбеков Т. 20—30-жылдардағы Қазақстан қасіреті.— Алматы,

5-тақырып. Қазақ хандығының құрылуы .................................

75

1997.

6-тақырып. XVI — XVIII ғасырдың басындағы Қазақстандағы

Омарбеков Т. ХХ ғасырдағы Қазақстан тарихының өзекті

саяси жəне əлеуметтік-экономикалық қарым-қатынастар .........

86

мəселелері.— Алматы, 2001.

7-тақырып.

Патшалық Ресейдің Қазақстанды жаулап

Осипов В.П. Всматриваясь в 20—30-е годы.— Алматы, 1991.

алуының басталуы.........................................................................

111

О чем не говорили.— Алматы, 1993.

8-тақырып.

Қазақстанның мемлекеттік тəуелсіздігінен

Өтенияз Самат. Аттила.— Алматы, 2000.

айырылуы. Ұлт-азаттық жолындағы көтерілістер.....................

133

Сулейменов Б.С., Басин В.Я. Восстание 1916 г. в Казахстане.—

9-тақырып. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы

Алма-Ата, 1977.

Қазақстандағы саяси жəне əлеуметтік-экономикалық

Тынышпаев М. История казахского народа.— Алматы, 1998.

қатынастар ......................................................................................

165

Шоқай Мұстафа. Түркістанның қилы тағдыры.— Алматы, 1992.

10-тақырып. ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан...................

183

11-тақырып. Қазақстан Қазан төңкерісі мен азамат соғысы

жылдарында (1917—1920 жж.) ......................................................

210

12-тақырып. Қазақстан кеңестік тоталитарлық

жүйенің қалыптасып нығаю кезеңінде (1921—1939 жж.) ..........

229

13-тақырып. Қазақстан Екінші дүниежүзілік жəне Ұлы Отан

соғысы жылдарында ......................................................................

262

14-тақырып. Соғыстан кейінгі жылдардағы Қазақстан

(1946—1970 жж.).............................................................................

281

15-тақырып. Кеңестік əміршіл-əкімшіл жүйенің тоқырау

жылдарындағы Қазақстанның əлеуметтік-экономикалық

жəне қоғамдық-саяси дамуы (1971—1990 жж.) ...........................

297

16-тақырып. Қазақстан Республикасының

əлеуметтік-экономикалық жəне саяси дамуы

(1991—2008 жж.).......................................................................................

319

Əдебиет тізімі.................................................................................

371

374

375