3)Қ. Индустрияландыру: жетістіктері, мен қателіктері

1925ж желтоқсан – БКП-ның XIV съезі белгілеген соц-к индустрияландыру бағыты жарияланды

Индустрияландыру КСРО халық шаруашылыған дамытудың 1-бесжылдығы мен (1925-1932) қатар келді. Қ. Индустрияландыруды жүргізу ешбір кемшіліксіз, қайшылықсыз өттідеуге болмайды. Кемшіліктері: Машина жасау, металлургия, қоғасын өнеркәсібі кәспорындары болмады. Энергетика базасы, құрылыс материалдары өнеркәсібі артта қалды. Тау-кен шикізтын дайындаушы база ретінде қала берді. Республикада сирек кездесетін металдар, мұнай, көмір, фосфорит тегін әкетілді. Теміржоларқылы жүк тасымалдау 1913 деңг-н 21,3 есе асып ктті. Жетістіктері: қысқа мерзімде орасан зор материал-қ қазаналар мүмкіншілігі жасалды, республикада қалалар мен тұрғын-ң үлес салмағы өсті, ұлттық жұмысшы табы құрылуы.

5 билет

1.б.з.б.3ғ аяғында қытай деректерінде ғұн атауы кездеседі.б.з.б 206ж ғұнның билеушісі Мөде Шанью батыста үйсіндерге шабуыл жасады.б.з.б 55ж ғұндар 2ге бөлінді.Оңт бөлігі Хань империясына бағынышты болды.Солт бөлігі ғұндар Моңғолияның солт батысындағы қырғыз нұр көлі маңына ордаларын орнатты.Оңт және Солт арасындағы өзара қарқыстан кейін,Чжи Чжи басқарған солт ғұндар солт моңғолияға шығыс Түркістанға қоныс аударды.б.з.б 47ж солт ғұндар Тянь Шаннан өтіп,қаңлылармен көрші болды.б.з.б 93ж ғұндардың Қазақстанға 2рет қоныс аударуы.Ғұндар Сырдарияға,Арал жағасына орталық және батыс Қазақстанға жетті.

2.15-18ғ қазақтарда шаруашылықтың үш саласы анық байқалды.көшпелі,жартылай көшпелі,отырықшы.Малдың негізгі түлігі қой,жылқы,түйе,ірі қара аз болып,негізінен отырықшы аймақтарда өсірілді.Көшпелі шаруашылық малды маусымға қарай жаю тәжрибесін туғызды.Маусымды 4кезеңге бөлді.көктеу,жайлау,күзеу,қыстау.

3.Сталиндік казармалық социялизим.1930ж елдің барлық жерінде социялистік қатынастар орнады.Елде 1936ж Сталиндік КСРО конституциясы жарияланған бюракратикалық орталықтандыру орнықты.Социялизм тотолитарлық казармалық сипат алды.Одақтық ішкі істер халық комиссирияты құрамында жазалау шараларын (жер аудару,еңбекпен түзеу лагерлеріне қамау,жеке адамдарды,халықтарды жер аудару) қолданылатын ерекше кеңес құрылды.Зиялы қауымды жаппай қудалау.1930ж сәуірде қазақ АКСР БНСБ алқасы Ж.Аймауытовты атуға үкім шығарды.Қазақстан картасында ерекше режимді Карлак пайда болды.А.Л.Шижевский (селекционер)В.С.Пустовойт(генетиканың негізін салған).Людвик сәулет академиясының корреспонденті.ГУЛАК 101000қазақстандықтар азаттан өтеді 27000астамы атылады.АЛЖИР С.Сейфуллиннің әйелі,Т.Рұсқұловтың әйелі мен қызы,Жүргеновтың әйелі азап шекті.

6 билет

1.Б.з.б 2ғ үйсін тайпалары орталық Азиядан Жетісуға қоңыс аударды.б.з.б.160ж үйсіндер тиграхауда сақтар жерін мекендеді.ертедегі қытай жазбаларында усун атауы б.з.б.2ғ соңынан бастап кездеседі.терри Шу мен Талас өзеңдері,Балхаш,Ыстық көлі.астанасы Чигучен халқы 630000адам,атты әскері 30мың адам,соғыс жағдайында 180000.билеушісі Гуньмо күнбегі.Қаңлы туралы б.з.б. 2ғ қытай деректерінде жазылған.терри Қараутау жотасы Сырдарияның орта ағысы.Астанасы Битьян.халқы 600000,120000үй,билеушісінің титулы хан.Мәдениеті 3ке бөлінген Қауыншы мәдениеті Ташкент төңірегіндегі аймақ,Отырар Қаратау мәдениеті Сырдария өзенінің орта ағысындағы Қаратау беткеулерінен Талас өзеніне дейінгі аралық.Жетіасар мәдениеті Қуандария Жаңадария аңғарлары аралығы.

2.Қазақ феодалдарының өзара тартысы көрші мемлекеттің шабуылдарына жол ашты Солт Батыстан Башқұрттар,Солт Сібір Казактары,Оңт Қоқан Хиуа хандықтары,Шығыстан Жоңғария,Оңт Шығыстан Қытай.1718ж Аягөз шайқасы.1723ж Цеван Рабдан бастаған70000 Жоңғар әскері 7 шепке бөлініп,қазақ өлкесін ойрандады.(Жетісу,Қаратау,Талас алқабы).Бұл ақтабан шұбырынды алқа көл сұлама.ақмешім(1723-27)осы кезде Елімай өлеңі туды.Қалмаққырылған шайқасы1726ж ,Сарысудың ортасы Торғай даласы.Бұланты өзеңінің жағасында Қарасиыр деген жерде 60000қазақ әскері күшімен қалмақтар талқандалды.1729 көктем Аңырақай шайқасы Балхаш көлінің Онт.18ғ қазақ батырлары.Бөгенбай батыр 1678-1775, Қабанбай батыр1701-81,Есет батыр 1667-1749,Наурызбай батыр,Райымбек,Жәнібек,қолбасшы болды.

3.1941ж 22маусым фащистік германия КСРОғо тұтқиылдан соғыс ашты.1941-45жж аралығында барлығы 460зауыт,фабрика,шахта салынды.Ауыл шаруашылығындағы жағдай төмендеді.Соғыс жылдары қазақстан халқының материалдық жағдайы төмендеді.Мәскеу шайқасы 1941ж 30қыркүйек басталды,аяқталады 1941ж 6желтоқсан.Батыс шекараны күзеткен 485 шекара заставасы жау шабуылын алғашқы қарсы алды.Бренст қамауының қозғаушылары 1941ж 22маусымынан 1айдан астам уақыт жауға төтеп берді.Мәскеу шайқасында генерал майор Панфилов және полк комисары Эгоров қолбасшылық еткен 316атқыштар девизиясы шайқасы.Төлеген Тоқтаров ерлігі бародино селосында неміс бөлімінің штабына кіріп, 5офицерді өлтірген.Мәлік Ғабдуллин ерлігі жау танкісін жойып,өз бөлімшесін жау қоршауынан алып шықты.Ленинград шайқасы 1941-43ж қаңтары.Сталинград шайқасы 1942шілде 1943ақпан

7 билет

1.Түріктер 552ж солт Монғолия жерінде түрік қағанаты құрылды.оның алғашқы қағандары бумын,қара қаған,мұқан қағандар еді.535ж бумын Алтай даласында түркі тілдес тайпаларды біріктіре бастады .терри Жетісу,Амудария,Сырдария аралығы.Астанасы Суяб,Батыс түрік қағанатының орталығы Жетісу,Астанасы Суяб,жазғы ортасы Мыңбұлақ,10тайпадан тұрды.Алғашқы қағаны тардуш.

2.Ресей билеушілерінің көздеген мақсаты шұрайлы,суы мол жерлерден қазақтарды ығыстыру;жерсіз қазақ орыстарды осы аймақтарға орналастыру.Отарлау саясатына қарамастан қазақ орыс сауда байланыстары және шетелдермен қатынас өзара тиімді жағдайда дамыды.Осы кездегі сауда айналымының орталығы Орынбор қаласы.18ғ 60ж қазақ орыс сауда байланыстарының кеңейген кезеңі.1766ж Әбілмәмбет хан Екатерина патшайымға хат жолдап,Түркістан арқылы өтетін ірі керуенді Семей,Жәміш бекіністерінде шек қоймай қабылдауға рұқсат берді. 1767ж 15қараша II Екатерина Бұхар саудагерлеріне Қазақстан территориясында еркін сауда жасауға рұқсат берді.Кіші жүздің Ресейге қосылуының басталуы.Қазақ елінің ауыр сыртқы жағдайын Кіші жүз ханы Әбілқайыр (1693-1748)Ресей империясының қолдауы арқылы шешпекші болды Әбілқайырдың мақсаттары қалмақтар мен башқұрттардың қазақ жерін шабуылдауын тоқтату;Петербург билеушілеріне арқа сүйеп,аға хандыққа таласта қарсыластарын жеңу;Жайықтың төменгі ағысы,Есіл,Ертіс,Ор өзендері бойындағы қазақтардың мал жайылымдары үшін бейбіт өмірді сақтау;Қазақ жері арқылы өтетін керуен жолдарының қауіпсіздігін қалпына келтіру. 1726ж

Ресей империясының құрамына кіруге өтініш жасады, 1731ж19ақпанда елшілер Сейітқұл Құндағұлұл,Құтлымбет Қоштайұлының Кіші жүзді империя құрамына қабылдау туралы ұсынысын императрица Анна Ионовна қабылдады.

3. Отан соғысының алғашқы күндерінен бастап ақ қатарында мыңдаған қазақстандықтар шайқасқан кеңес жауынгерлері барлық майдандарда фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен ұрыс жүргізді.Соғыстың алғашқы кезеңінде ҚазақКСРнде 14атқыштартар және атты әскер дивизиясы,6 бригада құрылып,үйретіліп,майданға аттандырылды.Москва түбегіндегі шайқаста Б.Момышұлы ботольон командирі болған.Соғыс тарихында алғаш рет Кеңес одағының батыры атағын алған Қазақстандық танк әскерлерінің генерал мойоры К.А.Семенченко.Ленинград үшін шайқаста Сұлтан Баймағанбетов жау дзотын кеудесімен жауып,ерлік көрсетті.Ұлы Отан соғысы кезіңде екі қазақ қызына ерлігі үшін Кеңес одағының Батыры атағы берілді.Ә.Молдағұлова майданда шемен,М.Мәметова пулеметші болған

8-билет

1) Түргеш қағанаты (704-756ж) Шу мен Іле өзені аралығын қон-н; Алғаш қағаны – Үшелік. Территор: Жетісу-Іле, Шу, Талас алқап-ы. Астансы – суяб. Кіші ордасы – Күңгіт. Қағанат 20 әкімшілік айм-қа бөл-н706ж Үшілік өлімінен кейін сары ж/е қара түргештер арасында талас –тартыс болып қара түркештер көсемі Сұлу қаған (715-738) билікке келгенне кейін күшейді. Ол орданы Талас(тараз) каласына көш-ді Арабтар сұлу қағанға /сүзүген / /мүйізді қаған/ деп ат қой-н. Сұлу қаған Навакент қ-да өз қолбасшысы Баға тарханның опасыз-нан қаза тап-н. Оның орнына қаған бол-н баласы Тұқарсан Құтшар қаған 1-2 жыл билік жүгізді. Сол кезде сары ж/е қара түркеш-р арасында 20 ж-ға соз-н күрес жүріп, қаған-қ әлсіреді.Қытай имп-сы соны пай-п 748ж Суябтя жаулап алды 749-753ж билік жүр-н қара түркеш қағаны Жапыр жағдайды жақсарта алмады. Түркеш-ң әлсіз-н пайд-п қарлұқ тайп-ң көсем-і 756ж билікті өз кол-на алды.

2) 1742ж19қазан жарлығы б/ша Жайық өзенінің жағасының маң-да қазақ-ң көшіп-қонуынатайтыс салынды.18ғ-ң 50-60 жыл-ы Ертіс, Тобыл, Есіл, Уст өзен-нің мекен-н жер-нен ығыс-ды. 1744ж Орынборқ. 1752ж Петропавл қ.салынды. Еділ мен Жайық бой-ғы Е.Пугачев басқ-н 1773-1775ж шаруалар соғ-на орыс, башқұрт, татар,орта ж/е кіші жүз қазақ-ы қат-н. Көтер-і алғышарттары: 1) патша үкім-ң Каспий тең-ң солт.-бат-ғы жер-ді орыс помещик-не бөліп бер-і. 2) Петербург билеушілері-ң осы аймақты жазалаушы топтармен 3) Жайық бойында патша үкім-ң бекініс-ді көптеп салуы. Көтер-ң нәтижесі: 1775ж 7қараша- сыртқы істер коллегия-ң жарлығы б/ша қысқа уақытта Еділ, Каспий тең. Ертіс пен Жайық оң жағалауы, Ембі, Соғыз өз-дібойындағы жайылымдарды пайд-ға рұқсат етілді. Орал қ. Е.И.Пугачевке ар.музей ашылды.

3) 1946ж 18наурызда 4-ші бесжылдыққа арн-н жопар б/шасоғыстан кейін бүлінген ауландарды қалпына келтіру, өнерк., ауыл шар-ғы, соғыстан бұрынғы дәрежесіне жетіп, одан едуір асып түсуін міндіті белгілен-н 1948ж респуликада жаппай ауыл-р мен село-р электірлендіру жорығы басталды.

КСРО министрлер сов-ң қаулысы б/ша 1948ж Семей, Павлодар ж/е Қарағандыда ядролық полигон салынды. Ядролық зарядты тұңғыш сынау 1949ж 29 тамыз өтті.

9 – билет