19,2. Иммунитеттің т-жүйесінің иммундытапшылық жағдайлары, патогенезі, клиникалық көріністері, диагностикасы мен емдеу қағидалары.

Т-лимфоциттер жасушалық иммунитет серпілісін жүзеге асырады ,олар сонымен қатар ,антигендерді тануға жіне жасушалық ,гуморалдық иммундық жауаптардың басталуына және реттеуге қатысады.Т-лимфоциттер иммунологиялық төзімділіктің қалыптасуына және оның сақталып тұруына ықпал етеді, Т-лимфоциттерден иммунологиялық зерде жасушалардың иммундық жауаптың жылдам қалыптасуына қабілеті болады.Т-жүйенің және иммундық жүйенің жалпы ең басты қызметі-ағзаның ішкі ортасының генетикалық тұрақтылығына иммунологиялық бақылауды жүзеге асыру және өспелі ,мутантты жасушаларды жою. Т-клеткалық рецептор-белоктар топтарынан тұрады, «СДЗ комплекс» дейді. Аурулардың Т-лимфоциттерінде антигендік рецепторлары жоқ. Олар әртүрлі иммундық жауап бергенмен, белсенген клеткалық рецепторлық жауабы болмайды. Тапшылық ген мутациясына байланысты. Қазіргі уақытта тек қана бір отбасында осындай тапшылық бары белгілі.

19,3. Иммунды жауаптың фагоцитарлы механизмін зерттеудің негізгі әдістері.

Механизмі бойынша иммунды жауаптың келесі түрлері бар:1.жасушалық; 2.гуморалдық; 3.аралас немесе жасушалық-гуморалдық. Жасушалық және гуморалдық иммунитет жүйелері шектеліп емес, бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс жасайды.Антигенді тану және жасушалық немесе гуморалдық жүйенің , жиі екеуіде бірдей, іске қосылуы , аталған үш жасушалардың бір-бірімен әрекеттесуі арқылы жүзеге асады. Бұл үрдісті иммунды хабарлы жасушалардың кооперациясы деп атайды.

22билет

1.Аллергеннің анықтамасы және түсінігі.Аллергеннің жіктелуі.

Аллергиялық серпілістерді тудыратын антигендерді-аллергендер деп атайды.Аллергендерді 2 топқа бөледі:Экзоаллергендер және эндоаллергендер.Экзоаллергендер ағзаға сырттан түседі.Эндоаллергендер ағзаның өзінде аутоиммундық аурулар, созылмалы вирустық жұқпаларда, жарақаттарда,күйік,үсік және т б нәтижесінде түзіледі.Экзоаллергендер шығу тегі бойынша бөлінеді:жұқпалы емес аллергендер(тұрмыстық, эпидермистік, тағамдық, дәрілік,тұрмыстық химиялық қосылыстар) және жұқпалы аллергендер (бактериалық,саңырауқұлақтық,вирустық).

2-сұрақ.Трансплантат иесіне қарсы серпіліс.Реципиентке аллогенді сүйек кемігін салған кезде, айрықша жағдай болуы мүмкін.Сәулеленген реципиент трансплантатты істен шығара алмайды,өйткені бұл жағдайда донордың иммунхабарлы Т-жасушалары реципиенттің аллоантигендерімен байланысып,трансплантат иесіне қарсы серпілісті шақырады.Осы ТИҚС алдын алудың шарттары:донор мен реципиентті HLA-антигендері бойынша толық іріктеу.Трансплантаттан жетілген Т-лимфоциттерді алыстату.Иммунсупрессиялы препараттарды қолдану.

3-сұрақ. Фагоцитарлы жүйе мен комплемент жуйесінің біріншілікті иммунды тапшылық жағдайлары. Фагоцитарлық жүйенің зақымдануынан болатын ИТЖ.Фагоцитоз үрдістері бірнеше кезеңдерден тұрады:хемотаксис, адгезия, жұту,дегрануляция, киллинг,микроағзаларды ыдырату.Осы аталған кезеңдердің ақауларымен байланысты біріншілік иммундық тапшылық жағдайлары дамиды.1.Созылмалы гранулематоз.Оттегініңбелсенді формасының және тағы басқа жасушаішілік факторлардың түзілуіне қатысатын ферменттердің ақауынан, нейтрофилдердің бактерицидтік қызметінің туа пайда болған ақауы нәтижесінде дамиды.Созылмалы гранулематозбен ауыратын науқастардың нейтрофилдерінде,инкубациядан кейін 80-90% бактериялар тірі қалады.Зертханалық тексеруде басты белгілер болып табылады:лейкоцитоз, анемия, ЭТЖ жоғарылауы.Иммунограммада IgA, IgM,IgG деңгейлері жиі жоғарылаған.Емі:күшті антибиотиктерді қолдану арқылы симтоматикалық ем жүргізу.Жиі хирургиялық ем қажет.Болжамы: салыстырмалы түрде қолайсыз, бірақ кейбір науқастар 20-30 жыл өмір сүруі мүмкін.2.Чедиак-Хигасси синдромы.Патогенезінің негізінде фагоциттер қозғалысының бұзылысы және ферменттердің тапшылығы жатыр.Тұқымқуалаушылық түрі-аутосомды-рецессивтік.Негізгі клиникалық симтом ауыр түрде өтетін қайталамалы бактериалды жұқпалар болып табылады.Мұндай науқастарда лейкоциттердің бұзылу жылдамдығы жоғарылаған, шеткері қанда нейтрофилдердің саны төмендеген.Зертханалық тексеруде:гранулоцитопения,нейтрофилдердің хемотаксисінің ақауы, бактерицидтік қасиетінің төмендеуі.Емі:симтоматикалық.Болжамы:нәрестенің өмір сүру ұзақтығы 7 жылдан аспайды.3.Гипер- IgЕ синдромы(Джоб синдромы).Гипериммуноглобулинемия Е синдромы-қан сарысуында IgЕмөлшерінің күрт жоғарылауы,сирек кездеседі.Ауру аутосомдық доминанттық түрі бойынша тұқым қуалайды.Патогенезінде нейтрофилдер хемотаксисінің бұзылысы және олардың қорыту қабілетінің бұзылысы жатыр.Зертханалық тексеруде:эозинофилия,аллергенмен оң терілік сынамасы, IgЕ және Д деңгейінің күрт жоғарылауы.Хемотаксис бұзылған.

1Комплемент компоненттер тапшылығының жиі кездесетін клиникалық симптомдары, ауыр жұқпалармен бірлескен иммундық кешенді аурулар болып табылады.2.Комплемент жүйесінің инактиваторларының тапшылығы басым болатын біріншілік ИТЖ.Тұқымқуалайтын ангионевроздық ісіну-бірінші компонент ингибиторының С1ИНА тапшылығы кезінде дамиды.

30 билет

1) Мононуклеарлы фагоциттер жүйесіне шығу тегі, морфологиясы мен қызметтері бойынша біріктірілген шеткері қан моноциттері және әртүрлі локализациядағы макрофагтар кіреді.Бүгінгі күні макрофагтардың көптеген иммунологиялық серпілістерге міндетті түрде қатысатыны анықталған. Осы жасушалардың иммундық жауапты қалыптастыру, реттеу. Ересек адам организмінде сүйек кемігінде моноцитопоэз үнемі жүреді. Аз жетілген мононуклеарлы фагоциттерге сүйек кемігінің монобласттары жатады. Олар гранулоцитарлдық-моноцитарлық ізашар жасушаларынан шығады.

Макрофагтардың негізгі қызметтері:

• Фагоцитоз және пиноцитоз

• Репарация үрдістеріне қатысу

• Макрофагтардың секреторлық қызметі

• Иммундық жауапты реттеу

• Арнайы иммундық жауаптағы макрофагтардың эффекторлық қызметі

2) Қан моноциттерінің ең негізгі қызметтерінің бірі-организімнің арнайы емес жасушалық механизмінің негізін қалайтын фагоцитоз бен пиноцитоз үрдістеріне қатысу.Макрофагтардың фагоцитозы арқасында организімнен иммундық кешендер мен апоптозға ұшыраұған жасушалар шығады.

3) Репарация үрдістері мен жаралардың жазылуында макрофагтарғаа аса маңызды орын бөлінеді.Олар жараның жазылуының барлық кезеңдеріне қатысады, ангиогенездің күшеюін шақырады,эндотелиалды және мезенхималды жасушалардың пролиферациясын ынталандырады және жасуша сыртындағы матрикстің өндірілуі мен деградациясын реттеуге қатысады.

4) Моноциттер/макрофагтар белсенді секреторлы жасушалар болып табылады.Олар 100-ден артық әртүрлі молекулаларды өндіруге және бөлуге қабілеті.Моноциттер мен макрофагтар өндіретін барлық өнімдерді келесі топтарға бөлуге болады:

- Арнайы емес жұқпаға қарсы қорғаныс факторлары: пероксидаза, оттегінің белсенді түрлері,катионды нәруыздар, лизоцим және интерферон;

- Жасушасыртылық нәруыздар үшін белсенді ферменттер.Оларға коллгеназа, эластаза, плазминоген активаторы.

- Әртүрлі физиологиялық үрдістердің медиаторы мен модуляторы болып келетін биологиялық белснді затта: простогландиндер, лейкотриендер және циклдық нуклеотидтер.

- Иммундық серпілістерді белсендіретін және реттейтін заттар.

Макрофагтардың арнайы иммундық жауап кезіндегі эффекторлық қызметі.Макрофагтардың эффекторлық серпілістерге қатысатын жоғары сезімталдықтың баяу түрінің серпілістерінде көрнекті көрсетілген.Бұл кезде инфильтраттарда, негізінен, моноциттер кездеседі, яғни олар жасушалық иммунитет серпілістеріне тікелей қатысатындығын дәлелдейді.

Макрофагтардың рецепторлары

Макрофагтардың бетінде рецепторлардың үлкен жиынтығы бар.Олардың көмегімен макрофагтар көптеген физиологиялық серпілістерге, соның ішінде арнайы иммундық жауапқа қатысады. Атап айтсақ, макрофагтарда микроорганизмдерді ұстауға арналған әртүрлі рецепторы (MMR), scavenger рецептор (MSR), бактериялды липополисахаридтерге арналған рецептор (CD14).

2. Толеранттылық немесе иммундық ареактивтілік - иммундық жауаптың болмауында. Мұндай жағдай алдын ала кірген антигеннің әсерінен болады.

Иммунологиялық толеранттылық - организм кейбір антигенге жауап бермейді, ал басқалары үшін иммундық жауап сақталған.

Толеранттылықтың мынандай ерекшеліктері бар:

1. Бір антигенге ғана жауап бермеуі, бір эпитопқа жауап жоқ, басқа антигендерге жауап беру сақталған.

2. Толеранттылық - “еті үйренгендік” емес, тек не антигенге, не токсинге жауап бермеу. Ал токсиннің улану әсерінен қорғамайды.

3. Толеранттылықтың пайда болу (даму) уақыты бірнеше сағаттан бірнеше тәулікке дейін созылады. Ол антиген түскеннен толеранттылық пайда болғанға дейінгі уақыт.

4. Иммунологиялық толеранттылық антиген дозасына байланысты “шеткілік бейтараптау” феноменін береді. Қалыпты функциялы лимфоциттер антигендерді антиденелермен байланыстырса, шеткі қанда антигендер болмайды.

5. Толеранттылық пассивті түрде беріледі.

Толеранттылықтың түрлері:

1. Табиғи толеранттылық - эмбриогенезден бастап организм өз жасушаларын “өзімдікі” деп таниды және төзімді болады.

2. Жүре пайда болған толеранттылық бөтен антигенге қарсы спецификалық реакция болмауы. Бұл иммунитет жүйесі әлі жетілмеген организмде кездеседі:

• радиоактивті сәулеленген жағдайда;

• антигенмен бірге иммунды депрессант берілсе;

• иммундық толеранттылықтың қайтымсыз (толық, біржола) болуы, жасаушалық клондар организмнен түгел шығып кеткенде немесе түгелдей әсерсізденуге ұшырағанда;

• қайтымды түрі (уақытша) - орнына келетін толеранттылық. Лимфоциттердің барлық рецепторлары антигендермен толық “блокадаға” ұшырағанда, не антиген - антидене комплексімен жабылғанда,

• толеранттылықтың толық дамыған түрінде антиденелер түзілмейді, қанда табылмайды.

• толеранттылықтық толық емес, жартылай түрде болса, иммундық жауап нашар болады, бірақ кейбір антигенге лимфоциттердің иммундық жауап беруі мүмкін.

• ыдыранды толеранттылық болғанда, кейбір антигенге иммундық жауап бар, ал кейбіріне жоқ (антиденелер жоқ немесе баяу жүретін аллергия дамымайды немесе цитотоксикалық әсері болмайды).

Мысалы, Т- жасушалардың ареактивтілігі болып, В- жасушалардың функциясы сақталса, аутоиммундық процесс дамиды.

Толеранттылықтың пайда болу жағдайлары:

1. Антигендердің организмде көп уақыт сақталуы және олардың организмнен шығуы баяу болғанда (кедергі болса).

2. Антигендердің саны көп болса, соғұрлым толеранттылық жоғары және көпке созылады.

3. Антигендердің организмге кіру жолдары толеранттылыққа әсер етеді. Антигеннің асқазан арқылы кіруі толеранттылыққа жақсы, өйткені антигендер бауырда сүзіліп, фагоцитозға ұшырап, организмнен шығып қалады да, иммундық жауап дамымайды.

4. Антигеннің молекулалық салмағы аз болса, оның спецификалық қасиеті төмендеп, толеранттылық көтеріледі.

5. Организмнің физиологиялық жағдайлары. Нәрестелер организмінде иммундық қорғаныс функциялары жетіспеген­дік­тен толеранттық тез пайда болады; хелпер мен макрофагтардың, тіпті В- жасушалардың жұмыстары әлі жетілмейді. Имму­ни­за­цияланған организмде толеранттылық болмайды; себебі, Т- хел­перлердің популяциясы көбейеді, В- лимфоциттерде есте сақтаулық бар, аффинділігі күшті болады.

6. Бейспецификалық иммунитет тежеушілері толеранттылық дамытады:

• антилимфоцитарлық сарысу құйғанда;

• цитотоксикалық препараттармен емдеуде;

• рентген сәулесінің әсерінен шеткі қанда, лимфа органдарында жетілмеген иммунды қабілетті жасушалар болады.

7. Табиғи супрессорлар - толеранттық дамуға итермелейді. Бұлар фенотиптігімен, шығуымен NK - жасушаларына жақын, туыстай. Оларда жетілмеген немесе регенерацияда жүрген лимфоидты тін де көп.

Толеранттылықтың қайтымдылығы. Толеранттылық тұрақты емес. Тек аллотрансплантациялы түрі тұрақты. Қайталап кірген антиген оны ұзартады. Толеранттылықтың ұзаруына әсер ететіндер: табиғи антигендер (полисахаридті антигендер) нашар метаболизм береді де толеранттылықты ұзартады.