3 Сабақ

Латын тіліндегі химиялық номенклатура

Химиялық номенклатураға химиялық элементтері және оның қосылыстары кіреді.

§14. Химиялық элементтер

Химиялық элменттердің латынша аттары атау күйінде "um" жалғауына аяқталады да септеудің II түріне жататын зат есімдері болып табылады. Мысалы: Kalium, in- калий

Ferrum, in - темір

Ережеден тыс: Sulfur, uris n / III -септеу/- күкірт

Phosphоrus, i m /II- септеу/- фосфор

§15. Қышқылдар атаулары (қышқыл- Acidum, I n)

Қышқылдың латынша атауы екі сөзден түрады: бірінші-“acidum” зат есім, екіншісі- қиыса байланысқан I топтың сын есімінен болған анықтауыш.

Оттекті қышқылдардың латынша атауының анықтауышының бейметалдың атауының негізіне "іс"- um немесе "os" деген жұрнақты қосып айтады.

"іс"- жұрнақ қышқылдың тотығу дәрежесі жоғары екендігін білдіреді. /қазақ атауында анықтауышы жалғаусыз/.

"os" жұрнақ қышқылдың тотығу дәрежесі төмен екендігін білдіреді. /қазақ атауында анықтауыштың - ты, -ті, -лы жалғаулы/ білдіреді.

Мысалы: Acidum sulfur - ic-um - күкірт қышқылы Acidum sulfur - os-um - күкіртті қышқыл. Оттексіз қышқылдардың латынша атауының анықтауышы бейметалл атауына "hydro" деген приставка және "ic-um" жазылады. /қазак атауында анықтауышы «сутек» деген сөзбен аяқталады./

Қышқылдардың жасалу модельдері

Латынша атау	Қазақша атау	Оттектің мөлшері
Acidum іс (um)	жалғаусыз	тотығу дәрежесі жоғары жесікөп
Acidum os (um)	-ты,-ті	тотығу дәрежесі төмен
Acidum hydro...ic (um)	сутек	оттексіз

Кейбір қышқылдардың атауы

Латынша атаулары	Қазақша атаулары
а) Acidum aceticum A Acidum citricum A Acidum folicum Acidum nitricum	сірке қышқылы лимон қышқылы фоли қышқылы қышқылы
б Acidum arsenicosum Acidum nitrosum Acidum sulfurosum	мышьякты қышқыл азотты қышқыл күкіртті қышқыл
Acidum hydrochloricum , Acidum hydrosulfuricum Acidum hydroiodicum	тұз / хлорсутек/ қышқылы күкіртсутек қышқылы йодсутек қышқылы

§16. Оксидтердің атаулары

Оксидтердің, гидроксидтердің және пероксидтердің атаулары екі зат есімнен түрады: бірінші сыңары- ілік жалғаулы элементтердің атауы, екіншісі- атау күйіндегі оксидтердің тобының аты: oxydum, hydroxydum, peroxydum /септік бойынша өзгереді/.

Оху - деген түбір құрамында оттегі бар екенін білдіреді.