пособие латынь

6) Terra sita in media parte mundi circumfusa undique est hac animali spirabillque natura, cui nomen aer [Cic.]. 7) Plura ... detrimenta publi­ cis rebus quam adiumenta per homines eloquentissimos importata {sunt) [Cic]. 8) Q. Scaevola augur periti sslmus iuris idemque percomis est habitus [Cic.]. 9) M. Herennius in mediocribus oratoribus Latme et diligenter loquentlbus numeratus est [Cic.]. 10) Homeri incerta sunt tempora, tamen annis multis fuit ante Romulum. Ante Solonis aetatem et Pisisrati de nullo ut diserto memoriae proditum est [Cic.]. 11) Im­ perium facile iis artibus retinetur, quibus initio partum est [Sali.]. 12) Consitus sum senectute, onustum gero corpus [Plaut.]. 13) Veritas auspiciorum spreta est, species tantum retenta est [Cic.]. 14) Servus per circum, cum virgis caedebatur, furcam ferens ductus est [Cic.]. 15) Quibus enim ratio a natura data est, Isdem etiam recta ratio data est [Cic.]. 16) Nulla res per triennium, nisi ad nutum istius, iudicata est [Cic.]. 17) Adductus est in iudicium ... de dolo malo et de fraude [Cic.]. 18) Sunt enim ista maledicta pervulgata in omnes [Cic.].

19)Sed de amicitia alio libro dictum est, qui inscribitur Laelius [Cic].

20)Sapientia autem est, ut a veteribus philosophis definitum est, rerum divinarum et humanarum causarumque, quibus eae res continentur, scientia [Cic.]. 21) Virtute enim ipsa non tam multi praediti sunt quam videri volunt. Nulla est igitur haec amicitia, cum alter verum audire non vult, alter ad mentiendum paratus est [Cic.]. 22) Virtutum amici­ tia adiutrix a natura data est, non vitiorum comes [Cic.]. 23) Solarium dictum est id, in quo horae in sole inspiciebantur [Varro]. 24) Lucius Paetus cum virtutibus tum etiam fortuna, si quid hoc ad rem pertinet, ornatus est [Cic.]. 25) Probae etsi in segetem sunt deteriorem datae fruges, tamen ipsae suapte natura enitent [Acc. ap. Cic.].

26)Arm(a) antiqua manus, || ungues dentcsquc fuerunt, Et lapides, et item || silvarum fragmina rami,

Et flamm(a) atqu(e) ignes, || postquam sunt cognita primum.

[Lucr.]

27)... suus cuiqu(e) attributus est error;

sed non videmus, manticae quod in tergo (e)st. [Cat.]

28)Cum mare compositum (e)st, || securus navita cessat; cum tumet, auxiliis || assidet ille suis. [Ovid.]

29)Quae praebet latas || arbor spatiantlbus umbras,

quo posita (e)st primum || tempore, virga fuit. [Ovid.] 30) Chloris eram, quae Flora || vocor: corrupta Latino

nominis est nostri || littera Graeca sono. [Ovid.]

Задание 5. Сделайте разбор, переведите. Замените конст­ рукцию.

1) Magnam ex epistula tua accepi voluptatem [Cic.]. 2) Fre­ gerunt fulmma nubes [Luc.an.]. 3) Longi sermonis initium pepulisti, Attice, remque commovisti nova disputatione dignam [Cic.]. 4) Aristo­ teles ... mutavit repente totam formam ... disciplinae suae [Cic.].

5) Voltus ... hic in fraudem homines impulit, hic eos decepit, fefellit, induxit [Cic.]. 6) Quas urbes Semiramis condidit, quas gentes redegit in potestatem! [Curt.]. 7) Agnum ... a stabulis rapuit lupus [Verg.].

8) Caesar quoque in proximo colle castra posuit [Caes.]. 9) Tune has pepulisti fores? [Ter.]. 10) Dextram manum perdidit [Plin. М.]. 11) Istam rem iudicavisti perfidiose [Plaut.]. 12) Totum ei negotium permisi [Cic.]. 13) Musicam Amphion invenit jPlin. М.]. 14) Somnum

... hac nocte oculis non vidi meis [Ter.]. 15) Fundum ... vendidit tem­ poribus illis difficillimis [Cic.]. 16) Sue ... nihil genuit natura fe­ cundius [Cic.]. 17) lupplter Optimus Maximus urbes delevit, fruges perdidit [Cic.]. 18) M. Catonem ... vidi in bibliotheca sedentem [Cic.]. 19) Hoc vitio paene sum deceptus [Cic.]. 20) Varie sum adfectus tuis litteris: valde priore pagina perturbatus, paulum altera recreatus [Cic.].

Задание 6. Укажите значение и определите этимологиче­ ский источник русских слов.

Легат, делегат; прелат; агрегат; мандат; фабрикат; фальси­ фикат, сертификат; постулат; формат; аппарат, препарат; аппетит; реликт; продукт; депозит; дебет; декрет; конкордат; дегенерат; кредит; эрудит; транзит; диктат; секрет; такт, контакт; факт; тракт, контракт, экстракт; проспект; интеллект; комплекс; проект; статут; габитус.

Flosculi et proverbia

1) Propositis frenis || saepe .repugnat equus [Ovid.]. 2) Saepe perit ventis || obruta cymba suis [Ovid.]. 3) Spes bona sollicito || victa timore cadit [Ovid.]. 4) Imperat aut servit || collecta pecunia cuique [Hor.]. 5) Nihil est enim simul et inventum et perfectum [Cic.]. 6) Le­ ges autem a victoribus dicuntur, accipiuntur a victis [Curt.]. 7) Rem actam agis [Plaut.]. 8) Nescit vox missa reverti [Hor.]. 9) Iucundi acti labores [Cic.]. 10) Dictum - factum. 11) Verba volant, scripta manent [поел.]. - Littera scripta manet [поел.]. 12) Vae victis! [Liv.]. - For­ tuna belli artem victos quoque docet [Curt.]ЛЪ) Dimidium facti, || qui coepit, habet [Hor.]. 14) Et semel emissum || volat irrevocabile verbum [Hor.].

15)Munera, crede mihi, || capiiint hommesque Deosque: Placatur donis || luppiter ipse datis. [Ovid.]

16)... totis incumbere remis

util(e); et admisso || subdere calcar equo. [Ovid.]

XVIII

Participium futuri activi. Participium futuri passivi. Coniugatio periphrastica activa et passiva. Gerundium

Part. fut. act.: осн. sup. + суфф. -Qr- + -us, -a, -um omat-ur-us, -a, -um собирающийся украшать doct-ur-us, -a, -um намеревающийся обучать dict-Qr-us, -a, -um собирающийся сказать punit-tir-us, -a, -um собирающийся, намеревающийся

наказать, покарать

Задание 1. Напишите словарные формы глагола. Выделите основы, укажите тип спряжения. Образуйте все причастия (с пе­ реводом). По одному причастию каждого типа просклоняйте в т,

/ п, в Sg. и Р1.

Laudo, finio, lego, moveo, intellego, veto, ago, teneo, damno, narro, domo, mereo, foveo, emo, aperio, consentio, vendo, scribo, muto, commendo, maneo, compleo, divTdo, premo, vincio, comperio, gigno, suadeo, noto, saepio, sdpio.

Задание 2. Сделайте граммматический разбор. Переведите.

A.1) Orationem hanc scripsit, quam dicturus sum [Ter.]. 2) Iniuriam qui facturus est, iam facit [Sen.]. 3) Oratori hoc praecipiemus, quascunque causas erit tractaturus, ... eas diligenter penltusque cogno­ scere [no Cic.]. 4) Legati a Dareo, Persarum rege, Carthaginem ve­ nerunt, petentes auxilia adversus Graeciam, cui illaturus bellum Dareus erat [Iustin.]. 5) Perdiu nihil eram auditurus [Cic.]. 6) De pluviis aut aestibus aut nimboso vere locuturi amici fuerunt. 7) Ad bellum, quod gesturus erat, animum intendit [Sali.].

8) Iamque volaturus || parvo dedit osctila nato,

nec patriae lacrimas || continuere genae. [Ovid.]

B.1) Sed ea bella, quibus imperii proposita gloria est, minus acerbe gerenda sunt [Cic.]. 2) Aequo animo audienda sunt imperito­ rum convicia [Sen.]. 3) Deliberandum est diu, quod statuendum est semel [P. Syr.]. 4) Docto oratdri palma danda est [Cic.]. 5) Omnium sententiarum gravitate, omnium verborum ponderibus est utendum* (oratdri) [Cic.]. 6) Maturius et atrocius vindicandum est maleficium [Ad Her.]. 7) Lex est ratio summa insita in natura, quae iubet ea, quae

I;h k-ihI;i sunl, prohibetque contraria [Cic.]. 8 ) Nihil est in vita magno opere expetendum nisi laus [no Cic.]. 9) Pacta et promissa semper ser­ vanda .sunt [Cic.]. 10) Necessitati parendum est [Cic.]. 11) Non igitur ex singulis vocibus philosophi spectandi sunt, sed ex perpetuitate atque constantia [Cic.]. 12) Ratio est habenda vestitus, in quo, sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est. Eademque mediocritas ad om­ nem usum cultumque vitae transferenda est [Cic.]. 13) Nam neque omnis aegritQdo una ratione sedatur; alia est enim lugenti, alia mise­ ranti* aut invidenti adhibenda medicina [Cic.]. 14) His autem perturbbationlbus, quas in vitam hominum stultitia ... inmittit atque incitat, omnibus viribus atque opibus repugnandum est, si volumus hoc, quod datum est vitae, tranquille placideque traducere [Cic.]. 15) Exercenda est ... memoria ediscendis ... scriptis [Cic.]. 16) In adeundis periculis consuetudo imitanda medicorum est, qui leviter aegrotantes leniter curant, gravioribus autem morbis periculosas curationes et ancipltes adhibere coguntur [Cic.].

17) ... Petenda (e)st

externis virtus || incomitata bonis [Ovid.].

18)Multaqu(e) in his rebus || quaeruntur, mu itaque nobis Clarandiim (e)st, plane || si res exponer(e) avemus. [Lucr.]

С.1) Orator est ... vir bonus dicendi peritus [Cato]. 2) Tempore crevit amor, || qui nunc est siimmus, habendi [Ovid.]. 3) L. autem Lentillus satis erat fortis orator, si modo orator, sed cogitandi non fere­

bat laborem [Cic.]. 4) Paucis ad moriendum , pluribus ad fugam ani­ mus fuit [Curt.]. 5) Nulla causa iusta culquam est contra patriam arma capiendi [no Cic.]. 6) Id tempus autem omne consumebatur in legendo, scribendi otium non erat [no Cic.]. 7) Persapienter et quasi tacite dat ipsa lex potestatem defendendi [Cic.]. 8) Accepta a Plat5ne phi­ losophandi* ratio triplex, una de vita ... altera de naffira ... tertia de disserendo [Cic.]. 9) Hominis autem mens discendo alitur et cogi­ tando, semper aliquid aut inquirit aut agit videndlque et audiendi de­ lectatione ducitur [Cic.]. 10) Magis est decernendi ratio, quam decer­ tandi fortitudo [Cic.]. 11) Sunt autem quaedam officia etiam adversus eos servanda, a quibus iniuriam accepimus. Est enim ulciscendi et puniendi modus [Cic.]. 12) Dolor enim tristis res est sine dubio, as­

pera, amara, inimica naturae, ad patiendum tolerandumque difficilis [Cic.]. 13) Fortitudo est ... scientia rerum perferendarum vel ad lectio animi in patiendo ac perferendo summae legi parens sine timore [Cic.]. 14) Dicendi autem ratio ... communi quodam in usu atque in hominum more et sermone versatur [Cic.]. 15) L. Torquatus elegans in dicendo, in existimando admodum prudens, toto genere perurbanus erat [Cic.]. 16) Hic enim mos erat patrius Academiae adversari semper omnibus in disputando [Cic.]. 17) Ne servi quidem uno grege profu­ giunt dominos, sed est quidam in illis pudor a ceteris destitutos relin­ quendi [Curt.]. 18) Princepsque omnium virtutum illa sapientia, quam ooeptav Graeci vocant: prudentiam enim, quam Graeci cppovr|aiv dicunt, aliam quandam intelligimus, quae est rerum expetendarum fugiendarumque scientia [Cic.]. 19) Quae potest’ esse pietas, quae sanctitas? Sanctitas autem est scientia colendorum deorum [Cic.]. 20) In omni типёге candidatorio fungendo summam adhibemus dili­ gentiam [Cic.]. 21) Oppidum autem Britanni vocant, cum silvas impe­ ditas vallo atque fossa muniverunt, qu5 incursionis hostium vitandae causa convenire consuerunt (= consueverunt) [Caes.].

22)Multa renascentur , || quae iam cecidere, cadentque, quae nunc sunt in honore || vocabilia, si volet lisus,

quem penes arbitrium (e)st || et ius et norma loquendi . [Hor.]

23)Aut si tantus amor || scribendi te rapit, aude

Caesaris invicti || res dicere, multa laborum

mobilitate viget || viresqu(e) adquirit eundo. [Verg.]

25)Scire potestates || herbar(um) usiimque medendi* maluit et mutas || agitar(e) inglorius artes.

[Verg.: о Япиге, излечившем раны Энея]

26)Gutta cavat lapidem || non bis, sed saepe cadendo: sic homo fit sapiens || non bis, sed saepe legendo.

[Дж. Бруно]

27) Nascitur* exiguus, || sed opes acquirit eundo,

quaque venit, multas || accipit amnis aquas. [Ovid.]

См. раздел XXII: Verba deponentia et semideponentia.

См. раздел XXI: Глаголы, сложные с esse.

5;ii;iime 3. Укажите значение и определите этимологиче­ ский источник русских слов.

11роцедура; цезура; цензура; тонзура; лигатура; креатура; арматура; сигнатура; диктатура; партитура; редактура; фрактура; фактура; корректура; префектура; конъектура; структура; миксту­ ра; культура; легенда; пропаганда; меморандум; референдум; ко­ манда; лаванда.

Floscflli et proverbia

1) Ave, Caesar, morituri* te salutant [Suet.]. 2) Crabrones non sunt irritandi [поел.]. - Irritabis crabrones [Plaut]. 3) Vivendum recte est [Iuv.]. 4) Pacta sunt servanda [Cic.]. 5) Nihil sine ratione facien­ dum est [Sen]. 6) Equi donati dentes non sunt inspiciendi [погов]. 7) Quod erat demonstrandum (= q. e. d.) [Эвклид]. 8) De gustibus et coloribus non est disputandum [ср.-век. погов]. 9) Mutatis mutandis. 10) Gutta cavat lapidem, || non vi, sed saepe cadendo [Латимер, английский епископ XVI в]. 11) Aliis inserviendo consumor.

12)Castigat ridendo mores [девиз театра Комедии в Париже].

13)Docendo discimus. 14) Pro venia docendi (legendi). 15) Venia do­ cendi (legendi). 16) Modus vivendi.

XIX

Plusquamperfectum indicativi activi et passivi

act.: осн. perf. + -era- + личные окончания act. залога

omav-era-m я (уже) украсил; я (сначала) украсил, (а потом...) docu-cra-s ты (уже, давно, раньше) обучил; ты (сначала)

научил, (а потом...) dix-era-t он (уже) сказал; он (сначала) сказал, (а потом...) statu-era-mus мы (уже, давно) решили

сёр-era-tis вы (уже) взяли

puniv-era-nt они (давно, уже) наказали; она (сначала) нака­ зали. (а потом...)

pass.: part. perf. pass. + imperf. ind. глагола esse

Задание 1. Напишите основные формы глаголов. Выделите основы, укажите тип спряжения. Проспрягайте в Plusquamperfec­ tum ind. act. и pass. Дайте перевод (одного лица - на выбор): sancio, impero, capto, contineo, sentio, sumo, condo, torreo, corono, cingo, invenio, coerceo, nuntio, impleo, rogo, deleo, suo, surgo, haurio.

Задание 2. Найдите глаголы в словаре, запишите словарные формы. Определите лицо, число, время, наклонение, залог. Дайте перевод.

Scripserat, scribebant, scribam, scriptum est, scribebatur, scripsisti; leges, legis, legeramus, legebat, legit, lecturus sum, lecta erant, legenda est; reperiunt, reperiebantur, reperietur, reppereras, repertus erat, reperti sunt; instituimus, instituebamur, institues, instituisti, instituti sumus, institueram; agebatis, agetis, agitis, egisti, egeras, actum est, acta sunt, actura es, agendum erat; pacabis, pacabitur, pacabas, pacavit, pacaveramus, pacaturi sunt, pacaturi eramus, pacandi sumus, pacandi erimus; motus est, moti erant, movebitis, movebuntur, moveris, moveberis, movebamini, moffirus est, movendus est.

Задание 3. Сделайте полный грамматический разбор и пе­ реведите.

1) Litteras scripsi hora decima Ceriallbus statim, ut tuas legeram [Cic.]. 2) Timoleon cepit Mamercum, hominem bellicosum et pote­ ntem, qui tyrannos adiCitum in Siciliam venerat [Nep.]. 3) Sullani enim cogebantur ..., quae per vim et metum abstulerant, reddere [Cic.].

4) Themistocles omnium civium perceperat nomina [Cic.]. 5) Lace­ daemonii Lysandrum ephorum expulerunt, Agim regem, quod nun-