Вопрос №1 Мовы мира и их классификация.

У нашы днi, паводке звестак вучоных, вядома каля 5000 розных (жывых i мёртвых) моу, (па iншых звестках — 3000, ад 2,5 да 5000), з якiх на 180 мовах размауляюць амаль тры з паловай мiльярды жыхароу зямлИ, а 4000 моу абслугоуваюць нязначную частку насельнiкау зямлi, iншы раз мовай карыстаюцца сотнi i нават дзесяткi людзей.

Мовы свету: 1) роднасныя (индаевропейская, мовная семья – разговаривает каждый второй) – Группы: а) германская – кельтская, б) балтийская – индийская, в) славянская – романская – выделяют в 3 тысячелетии до н.э. – была прославянской – распалась в 4 тысячелетии до н.э. Она разделились на: а) усходнеславянскую ( белорусская, украинская, русская) – размауляла звыш 180 млн человек, б) заходнеславянская ( польская, чешская и 2 лужецкие мовы) – талабская и кашубская мовы, в) пауднёваславянская.

2) нероднастные: (болгарская, сербско-харватская, славенская, македонская, старославянская ( мёртвая мова).

Вопрос №2 Мова, её функции и уласцивасци.

Мова – гэта сродак зносин памиж людзми, сродак афармлення наших думак у эстэтычным плане выступае як сродак пабудження, волевыяулення пачуцця. Функцыи мовы – гэта прызначэнне и роля мовы, якую яна выконвае у жыцци чалавека и грамадства: 1) камуникатыуная (грамадскага характару, сацыяльнага характару, тэхничныя прыродныя мовы), 2) наменатыуная (нызыуная), 3) функцыя адлюстравання, 4) пазнавальная, 5) экспрэсиуная, 6) эстэтычная (мастацкая).

Уласцивасци моу: 1) мова – гэта сродак зносин у грамадстве, 2) мова удзельничае у фармираванни и выражэнни думак, 3) мова мае пэуную будову, зъяуляецца систэмна-структурнай арганизацыяй, 4) мова можа функцыянираваць у вуснай и письмовай формах, 5) мова атрымливае пры адпаведных гистарычных умовах литаратурнае, нарматыунае и стылявое чляненне.

Вопрос №3 Мауленне, яго функцыи и тыпы.

Мауленне – гэта арганизаваны па законах мовы працэс, выкарыстоуванне моуных адзинак з мэтай выражэння пэунага зместу.

Вопрос №4 Вусная и письмовая формы мовы.

Вусная мова – гэта групавая форма мовы, якой карыстаюцца людзи у непасрэдных зносинах памиж сабой. (гаварэнне и слуханне)

Письмовая мова – гэта графичная форма мовы, якая дазваляе кантактаваць апасрэдавана, гэта значыць з дапамогай тэкста. (письмо и чытанне).

Вопрос №5 Формы белорусской национальной мовы: литаратурная и дыялектная.

Дыялектная мова – гэта сукупнасць мясцовых гаворак, што бытуюць на тэрыторыи Беларуси. (дыялект, гаворка, дыялектызмы).Дыялект – группа аднатыповых гаворак абЪяднаных пэунай тэрыторыей. Гаворка – мова пэунай мясцовасци аднаго ци некальки населённых пунктау. Дыялектызмы словы мясцовых гаворак ужитыя письменникау у мастацких творах.

Литаратурная мова – гэта унармаваная, агульнапрынятая и абязковая для усих членау грамадства.

Вопрос №6 Систэмы норм беларускай литаратурнай мовы.

Арфаэпичная – правильнасць вымаулення гукау.

Акцэнталагичная – гэта правильная пастаноука нациску у слове.

Арфеграфичная – гэта перадача вуснай мовы на письме у адпаведнасци с пэуными правилами.

Фразеалагичная – гэта правилы карыстання устойливыми вырастами роднай мовы.

Лексичная – гэта правила ужывання слоу ва уласцивых им значэннях и правильнасць спалучэння слоу па сэнсу.

Граматычная : 1) марфалагичная – правильнасць ужывання слоу, 2) синтаксичная – гэта правильнае спалучэнне слоу у словазлучэннях и сказах.

Словаутваральная – гэта правильны адбор марфем для утварэння слоу ад иншых.

Пунктуацыйная – правильная расстаноука знакау прыпынку.

Стылистычная – гэта правильнае выкарыстоуванне моуных сродкау у адпаведнасци з выбранным стылем.

Вопрос №7 Гисторыя узникнення развицця беларускай мовы.

Беларуская мова пачала складвацца у 12 – 14 ст. Яе асновай стала агульнаусходнеславянская мова з яе дыялектычными асабливасцями. У ВКЛ дзяржаунай мовай была беларуская. На гэтай мове вялась дыпламатычная пераписка. У сувязи з акаталичваннем беларусау у 1569 г. Развиццё беларускай литаратурнай мовы спынилася надоуга, Але беларуская мова жыла у вуснай народнай творчпсци. У канцы 18 ст. у вынику 3-х падзелау РП Беларусь адыходзиць да Расийскай имперыи, таму беларуская мова не мела спрыяльных умоу для свайго развицця: не вывучалася у школах, друкаваць на ёй забаранялася. У 20-я гг. 20 ст. пачалося адраджэнне беларускай культуры: пачалося вывучэнне беларускай мовы у школах, Яна пачала ужывацца у ВНУ, на ёй гаварыу урад. Но гэта доуга не прадлилася. У 30-я гг. у час сталинскага тэрору были знишчаны шматликия грамадския и культурныя дзеячы, прадстауники беларускай асветы, паэты, письменники. У 1990 г. Беларуская мова становицца дзяржаунай на тэррыторыи РБ. Пасля рэферэндума 1995 г. На тэррыторыи РБ зъяуляюцца 2-е дзяржауныя мовы: русская и беларуская.

Вопрос №8 фанетыка и яе адзинки.

Фанетыка – гэта раздзел мовазнауства у яким вывучаецца гукавы склад мовы, класификацыя гукау, их утварэнне, змяненне, чаргаванне, а таксама склад и нациск.

Адзинками фанетыки зъяуляюцца гуки, склады, нациск и фанетычнае слова.

Склад – гэта гук, ци спалучэнне гукау, якия вымауляюцца адним штуршком паветра.

Гук – гэта минимальная, найдрабнейшая, непадзельная, нязначымая адзинка маулення.

Нациск – гэта вымауленне пры дапамозе гукавых сродкау.

Фанетычнае слова – гэта группа складоу, абъяднаных адним нацискам и аадаленых ад другой мовы складоу непрацяглай паузай

Вопрос №9 Алфавит. Литара. Гуки и литары, их суаднесенасць.

Алфавит – гэта сукупнасць литар, размешчаных у пэунай паслядоунасци.

Литара – гэта графичнае абазначэнне гука на письме. Гукау у бел. Мове 45 ци54 з яких зычных 39 ци 48. Литар у алфавици 32 ци 34.

Вопрос №10 Гуки беларускай мовы и их класификацыя.

Гукау у беларускай мове 45, ци 54, з яких зычных 39, ци 48.

Гуки бываюць: 1) галосныя (а, о, у, и, ы, э). Умовы, пры яких литары (е, ё, ю, я) абазначаюць 2-а гуки: а) на пачатку слова, б) пасля галосных, в) пасля апострафа, г) пасля раздзяляльнага мяккага знака, д) пасля (у) нескладовага; 2) зычныя – органы маулення: а) санорныя (ч, ш, (в, р, л, н, м, у кароткае, й)), б) шумныя: а) звонкия (ж-ш, з-с, д-т, дз-ц, г-к, б-п, дж-ч, --ц, --к, --ф), б) глухия (г, ш), в) свисцячыя (з-с, дз-ц), г) шыпячыя (ж-ш, дж-ч).

Класификацыя: 1) удзел губ, 2) месца утварэння галосных, 3) спосаб утварэння.

Вопрос №11 Фанетычныя асабливасци беларускай мовы.

1) литара а (з нацискных о, э) пасля цвёрдых зычных ва усих уласнабеларуских словах не пад нацискам, 2) литара я на месцы е, ё пасля мякких зычных у першым складзе перад нацискам, 3) падоужаныя зычныя, 4) литара у кароткая пасля галосных, 5) цца у зваротных дзеясловах, 6) спалучэнни зн, сн, сл, нц, рн, рц на месцы спрадвечных здн, стн, стл, лнц, рдн, рдц.

Вопрос №12 Фанетычныя працэсы беларускай мовы.

1. Змена зычных: зычныя Гуки у слове, як и галосныя, вымауляюцца неанолькава. Адны з их чуюцца выразна, другия у моунай плыни пад уплывам сумежных гукау або у канцы слова могут змяняцца, набываць розныя адценни.

2. Асимиляцыя – гэта прыпадабненне аднаго гука да другога. (асимиляцыя па мяккасци и асимиляцыя па глухасци.

3. Падаужэнне зычных – характэрнай асабливасцю зъяуляецца фанетычнае падаужэнне зычных. Гуки у мяккасци (з, с, ц, дз, л, н, ж, ч, ш) могуць вымауляцца падоужана. На письме падоужаныя зычныя абазначаюцца двайным написаннем литар, а доуги гук (дз) абазначаецца 3-ма литарами (ддз).

Вопрос №13 Правапис о, э, а.

Галосныя гуки о, э у спрадвечна беларуских словах вымауляюцца тольки пад нацискам, у ненацискных становишчах замест их чуецца -а- (аканне), у адпаведнасци з фанетычным прынцыпам беларускага правапису гэта перадаецца и на письме. Литара –о- пишацца у ненацискных складах тольки у нязменных иншамоуных словах на канцы слова пасля галоснай. У запазычаных иншамоуных словах замест нацискнога –о- таксама вымауляецца гук –а-, яки перадаецца на письме. У невяликай группе слоу на месцы ненацискнога –о- пишацца –ы- гэта словы СА спалучэннями ро, ло, якия не пад нацискам пераходзяць у ры, лы. Литара –э- не пад нацискам захоуваецца: 1) у иншамоуных словах, 2) у першай частцы складаных слоу. У запазычаннях са славянских моу, а таксама у ненекаторых иншамоуных словах на месцы ненацискнога –э- пишацца –а-. У асобных иншамоуных словах на месцы ненацискнога –э- у адпаведнасци з вымауленнем пишацца –ы- и вытворныя ад их.

Вопрос №14 Правапис е, ё, я.

Литара –ё- звычайна пишацца пад нацискам. У першым складзе перад нацискам на месцы –ё- и –е- пишацца –я- (яканне), у иншых складах перад нацискам и пасля пишацца –е-. Карэннае –я- перадаецца на письме нязменна незалежна ад нациску. Пачатковае –я- (карэннае ци на месцы, -е-, -ё-, у першым складзе перад нацискам) у имёнах и прозвишчах захоуваецца незалежна ад месца нациску. Словы иншамоунага паходжання не падлягаюць правилу якання, гэта значыць, литара –е- захоуваецца у их и у першым складзе перад нацискам. У невяликай группе иншамоуных слоу на месцы –е- у першым складзе перад нацискам пишацца –я-. У словах запазычаных са славянских моу, у першым складзе перад нацискам пишацца –я-.

Вопрос №15 Правапис спалучэнняу галосных у иншамоуных словах.

Спалучэнне галосных гукау –ио-, -иа- у иншамоуных словах перадаюцца на письме у беларускай и рускай мовах неаднолькава: у рускай мове гэтыя спалучэнни не змяняюцца, а у беларускай – галосныя раздзяляе гук –й- пасля –и- (ы) пишацца литары –ё-, -я-. Спалучэнне –иа- памиж зычными перадаецца литарами –ия- (пасля цвёрдых –ыя-). Спалучэнне –ио- у сярэдзине слова перадаецца пад нацискам литарами –иё- (ые), не пад нацискам –ия- (ыя). У пачатку слова спалучэнне –ио- пад нацискам захоуваецца, не пад нацискам перадаецца литарами –иа-. Спалучэнне –йо- пасля галосных и у пачатку слова перадаецца литарай –ё- пад нацискам и литарай –я- не пад нацискам. Спалучэнне –иэ- на письме перадаеццца литарами –ие- (ые) незалежна ад нациску и месца у слове. Спалучэнне –йэ- перадаецца литарай –е-. Спалучэнни галосных –эо-, -эа- на письме перадаюцца литарами –эо-, -эа- ( пасля мякких зычных –ео-, -еа-, прычым у ненацискным становишчы замест –о- пишацца –а-.

Вопрос №16 Правапис д-дз, т-ц.

На месцы д, т, перад галосными е, ё, и, ю, я и перад ь у адпаведнасци з вымауленнем пишуцца дз и ц. Перад мякким в зычныя д и т таксама змяняюцца на мяккия дз и ц, аднак прыставачнае д и суфиксальнае т перад мякким в захоуваюцца. У словах иншамоунага паходжання зычныя д и т звычайна цвёрдыя, пасля их пишуцца литары ы, э. Аднак перад суффиксами и злучэннями ейск, еец,, ёр, ин, ир, мяккия дз, ц, што абазначаецца адпаведна литарами дз, ц. Пишуцца литары дз, ц у иншамоуных словах таксама перад галоснай литарай ю. У имёнах уласныя зычныя д, т, або дз, ц, пишуцца у адпаведнасци з вымауленнем.

Вопрос №17 Правапис галосных у складаных словах.

Складаныя словы утвараюцца пры дапамозе злучальных галосных о (а), е (я), або без их. У складаных словах могуць быць два нациски – асноуны и дадатковы – пабочны. Пабочны нациск маюць тыя словы, у яких асноуны нациск прыпадае не на першы склад. Кали у складаным слове нациск падае на першы склад другой асновы, то галосныя палпарадкоуваюцца агульным правилам, ненацискное о пераходзиць у а, е, ё – у я. Кали ж у другой частцы складанага слова нациск падае не на першы склад, тады у першай частцы праяуляецца пабочны нациск и пишуцца о, ё. Складаныя словы, у яких першая частка личэбник, пишуцца як простыя словы незалежна ад месца нациску у другой частцы. Литара о пишацца у складаных словах з личэбниками, займенниками, а таксам аз частками проци, фота, мота, гросс, контр. Кали складанае слова мае больш за дзве асновы, то кожная з гэтых асноу мае свой нациск, пад нацискам захоуваецца о. Литара э у першай частцы складаных слоу захоуваецца.

Вопрос №18 Правапис спалучэння зычных на стыку кораня и суффикса.

Спалучэнни зычных дс, тс, чс, кс вымауляюцца як гук ц. Спалучэнни дч, тч вымауляюцца як двайны гук ч, а спалучэнни дц, тц, чц - як доуги зацвярдзелы ц. Литара ц на месцы спалучэнняу тс, чс, кс, цс. Спалучэнни зычных зс, жс, шс, гс, хс. Зычны яд, т у спалучэннях дс, дч, тч.

Вопрос №19 Правилы написання литар на стыку прыстауки и кораня.

Литары з або с у прыстауках з (с), раз (рас), без (бес), уз (ус), цераз (церас). Пасля прыставак, якия канчаюцца на зычны, а наступная частка слова пачынаецца з и , замест и пишацца литара ы. Аднак литара и захоуваецца у словах з прыстауками миж, звыш, пан, суб, контр, дэз. Литара и таксама пишацца у некаторых складаных словах. Пасля прыставак, якия канчаюцца на галосны, замест и пишацца й. Аднак пасля прыставак на галосны литара и захоуваецца, кали утварае склад.

Вопрос №20 Правапис прыстауных зычных и галосных.

У беларускай мове ёсць прыстауныя зычныя в, г и галосныя и, а.

Прыстауное в пишацца: перад пачатковым нацискным о и пасля прыставак, кали нациск сыходзиць з о и на месцы о становицца а , то прыстауное в не пишацца, у сярэдзине некаторых слоу перад нацискным о, у, перад каранёвым у у пачатку и у сярэдзине слова, пал нацискам и у вытворных ад их словах не пад нацискам.

Прыстауное в не пишацца: перад пачатковым нацискным о у словах иншамоунага паходжання и уласных назвах, перад пачатковым у (нацискным ци ненацискным) у словах иншамоунага паходжання и ва уласных назвах, перад у прыставачным и перад у, якое развилося з в, прыстауное а пишацца у нямногих словах перад збегам зычных, першая з яких р, м., прыстауное и пишацца заусёды перад збегам зычных, яки пачынаецца з м, а кали пачынаецца з л, р, то пишацца пасля папярэдняга слова, якое заканчваецца на зычную литару, пасля знакау прыпынку и у пачатку сказа, кали папярэдняе слова канчаецца на галосную литару, то прыстауное и не пишацца, пасля прыставак и першай частки складанага слова, якия канчаюцца на галосную, прыстауныя литары перад м, р, л не пишуцца

Вопрос №21 Правапис змякчальнага мяккага знака.

Мякки знак пишацца пасля литар дз, з, л, н, с, ц, для перадачы мяккасци адпаведных гукау: 1) на канцы слова, 2) у сярэдзине слова пасля мяккага зычнага перад цвёрдым, пратым мякки знак тут захоуваецца и тады, кали цвёрды зычны пры змене слова становицца мякким, 3) пасля мяккага л мерад мякким и цвёрдым зычным, 4) перад суффиксам ск у прыметниках, утвораных ад назвау месяцау на нь, 5) у слове ледзьве, а таксама у постфиксе сьци (сь), суффиксе еньк ( эньк, аньк).

Мякки знак не пишацца: 1) пасля няпарных цвёрдых ж, дж, р, ц, ( не з (т)), ч, ш, губных б, п, м, в, ф, и т.д, 2) памиж падвойными зычными, 3) перад суффиксам ск у прыметниках, што утварылися ад назоуникау на нь (акрамя тых, штоутвораны ад назвау месяцау, 4) пасля дз, з, с, ц перад мяккими зычными , якия у гэтых словах не могут быць цвёрдыми.

Вопрос №22 Правапис раздзяляльнага мяккага знака и пастаноука апострафа.

Раздзяляльны мякки знак и апостраф ужываюцца для таго, кааб паказаць, што литары е, ё, и, ю, я абазначаюць 2-а Гуки – зычны й и адпаведны галосны у становишчы пасля зычных, мякки знак ставицца пасля литар, якия абазначаюць мяккия зычныя, а апостраф – цвёрдыя зычныя: лье.

Раздзяляльны мякки знак пишацца: 1) пасля литар дз, з, л, н, с, ц перад ётавыми галосными е, ё, и, ю, я у словах иншамоунага паходжання, а таксама ва уласных имёнах, утвораных ад имён на Ий, перад суффиксальным еу (ев), 2) пасля литары л ва утварэннях ад дзеяслова лиць и у некаторых имёнах, апостраф пишацца перад ётавыми галосными е, ё, ю, я и нацискнам и у наступных выпадках: а) пасля прыставак, якия заканчваюца на зычную, б) пасля няпарных цвёрдых зычных (ж, дж, ч, ш, р), губных (б, п, м, в, ф), в) заднеязычных (г, к, х). Апостраф не пишацца пасля у нескладовага перад ётавыми галосными.

Вопрос №23 Виды марфем. Формаутваральныя и словаутваральныя марфемы.

Марфема – гэта найменьшая значымая частка слова.

Виды марфем: корань, прыстаука, суффикс, канчатак, аффикс, постфикс.

Словаутваральная марфема – гэта раздзел мовазнауства, у яким вывучаецца будова слоу и спосабы их утварэння.

Вопрос №24 Спосабы утварэння новых слоу.

Марфемны – вытворныя словы звычайна утвараюцца пры дапамозе тых ци иншых марфем.

Прыставачны – утварэнне слоу шляхам далучэння прыстауки да утваральнага слова.

Суфиксальны – утварэнне слоу з дапамогай суффикса, яки далучаецца да асновы утваральнага слова разам з канчаткам.

Бяссуфиксны - утварэнне слоу без матэрыяльна выражанага суффикса.

Прыставачна – суфиксальны – утварэнне слоу шляхам адначасовага далучэння да утваральнай асновы прыстауки и суффикса.

Постфиксны – утварэнне новых слоу з дапамогай постфиксау.

Складанне – утварэнне новых слоу на базе дзвюх ци больш асноу

Зрашэнне – абъяднанне двух слоу, звязаных падпарадкавальнай сувяззю, у адно без далучэння афиксау, без змены формау слоу-кампанентау словазлучэння, простым зрашчэннем их у адно цэлае.

Вопрос №25 Паняцце часцины мовы. Роля часцины мовы у сказе, их месца.

Часцины мовы – гэта лексика-граматычныя классы слоу, словы таких класау характарызуюцца адзинствам абагульнення значэння, агульными граматычными катэгорыями и синтаксичными асабливасцями.

У сказе часцины мовы выступаюць у роли дзейника, выказника, дапаунення, азначэння и г.д.

Вопрос №26 Самастойныя часцины мовы и их агульная характарыстыка.

Самастойныя часцины мовы – гэта часцины мовы, якия маюцьпэунае самастойнае значэнне (называюць прадметы, их колькасць, якасць, дзеянне и выконваюць ролю членау чказа – назоуники, прыметники, личэбники, дзеясловы, прыслоуи, а таксама займенники.

Самастойныя часцины мовы падраздзяляюцца на скланяльныя, япрагальныя и нязменныя.

Вопрос №28 Правапис суфиксау назоуникау.

Суффиксальным спосабам утвараюцца назоуники ад розных часцин мовы: назоуникау, дзеясловау, прыметникау, личэбникау, займенникау, прыслоуяу. Суфиксальныя назоуники могут абазначаць асобу, канкрэтныя прадметы, прастору, адцягненае дзеянне, стан, прымету, сукупнасць прадметау, адзинкавасць, называць маладых истот. Сярод суфиксау назоуникау ёсць прадуктыуныя – з дапамогай их актыуна утвараюцца новыя словы и непрадуктыуныя – яны не выкарыстоуваюцца для утварэння новых слоу. Пры утварэнни назоуникау СА значэннем асобы па роду заняткау прадуктыунасць маюць суффиксы чык (шчык). Назоуники, якия называюць асобу па прыналежнасци да грамадскай арганизацыи, вучэння, светапогляду, актыуна утвараюцца суффиксами ец. Назоуники-характарыстыки асоб (паводле уласцивасци, знешних прымет)часта утвараюцца суффиксами ник. Назву асоб и иншых истот жаночага полу утвараюцца пры дапамозе суфиксау к-а, их-а, иц-а, ин-я ад адпаведных назоуникау мужчынскага роду. Назоуники-назвы прадметау, памяшканняу и г.д. утвараюцца суффиксами ник. Абстрактныя назоуники СА значэннем дзеяння утвараюцца ад дзеясловау суффиксами нн-е, енн-е. Зборныя назоуники маюць суффиксы ник, няк. Назоуники СА значэннем адзинкавасци утвараюццца суффиксами ин-а, инк-а, к-а. Назоуники-назвы маладых истот маюць суффиксы ян-я (ан-а).

Вопрос №29 Правапис складаных назоуникау (разам, праз злучок).

Разам: 1) складаныя назоуники, утвораныя з дапамогай злучальных афиксау, а таксам аз першай скарочанай часткай, 2) геаграфичныя назвы з другой часткай (горад, град, горск), 3) складаныя назоуники з першыми иншамоуными частками ( авия, агра, бия, вела, гидра, микра, неа).

Праз злучок: 1) складаныя назоуники, утвораныя спалучэннем самастойных слоу, 2) складаныя назвы адзинак вымярэння, 3) складаныя прозвишчы, утвораныя з дзвюх уласных назвау, 4) геаграфичныя назвы, якия складаюццца з двух назоуникау и прыметника, 5) геаграфичныя назвы – спалучэнни назоуникау з прыназоуникам, 6) назоуники з першай часткай иншамоунага паходжання, 7) назоуники з першай часткай пау и другой – уласным именем.

Вопрос №30 Правапис складаных прыметникау (разам, праз злучок).

Разам: 1) якия утвораны спосабам словаскладання, 2) якия утвораны суфиксальна-складаным спосабам ад спалучэння назоуника и залежных ад яго слоу.

Праз злучок: 1) прыметники, утвораныя асноваскладаннем ад двух ци больш прыметникау, 2) прыметники з першай часткай заходне, усходне, пауднёва, пауночна, якия абазначаюць напрамки свету ци уваходзяць у састау геаграфичных назвау, 3) прыметники, утвораныя з двух назоуникау, а таксама ад назоуникау, што пишуцца праз злучок.

Вопрос №31 Правапис складаных прыслоуяу (разам, праз злучок).

Разам: 1) прыслоуя утвораныя ад прыслоуяу пры дапамозе прыставак за, на, не (ня), пи, а таксама постфикса сьци, 2) прыслоуи утвораныя ад личэбникау: удвух, утрох, удзвюх, удваих, утраих, (па двух, па трох, па двое па трое), 3) прыслоуи утвораныя ад каротких и поуных прыметникау: зрэдку, злева, 4) прыслоуи, утвораныя ад назоуникау ва ускосных склонах: дадому, зверху, 5) прыслоуи, утвораныя ад займеникау пры дапамозе прыставак: нашто, навошта, зусим, 6) складаныя прыслоуи, першай часткай яких зъяуляецца займенник: штогод, штодзень, таксама, мимаволи.

Праз злучок: 1) прыслоуи з прыстаукай па, утвораная ад давальнага склону поуных прыметникау и прыналежных займенникау, 2) прыслоуи з прыстаукай па, утвораныя ад прыметникау на ы, 3) складаныя прыслоуи, у каторых паутараюцца аднолькавыя або близкия словы з мэтай узмацнення, ци прыблизнага абазначэння прыметы, колькасци, часу, месца, 4) прыслоуи з прыстаукай абы и постфиксам небудзь.

Вопрос №32 Личэбник: асабливасци ужывання, правапис, скланенне.

Личэбник – гэта самастойная часцина мовы, якая абазначае абстрактныя лики, колькасць прадметау, Але парадак их пры личэнни.

Личэбник мае марфалагичныя асабливасци: амаль усим личэбникам уласцива скланенне, личэбники, якия абазначаюць парадак прадметау пры личэнни, змяняюцца па ликах и родах, змяняюцца па ликах.

Синтаксичныя асабливасци: спалучэнне личэбникау тольки з назоуниками, у сказе личэбники, або спалучэнни личэбникау з назоугиками могуць выконваць ролю дзейника, выказника, дапаунення, акаличнасци.

Вопрос №33 Дзеяслоу. Асабливасци спражэння дзеясловау.

Дзеяслоу – гэта самастойная часцина мовы, якая абазначае дзеянне ци стан прадмета як працэс и мае уласцивыя ёй граматычныя катэгорыи.

Спражэнне – гэта змяненне дзеясловау па асобах и ликах ц цяперашним (будучым простым) часе абвеснага ладу.

Вопрос №34 правапис суфиксау дзеясловау.

Суффикс ава (ява) пишацца у неазначальнай форме и прошлым часе дзеясловау, якия у 1-й асобе адзиночнага лика канчаюцца на ую (юю).

Суффикс ива (ыва) у неазначальнай форме, прошлым и цяперашним часах дзеясловау пишацца пасля спалучэння зычных, у яких апошни р, л, м.

Суффикс ва у неазначальнай форме, у прошлым и цяперашним часе пишацца пасля адзиночных зычных, а таксама пасля спалучэння зычных, у яких апошни не р, л, н.

Вопрос №35 Дзеепрыметник, Яго утварэнне и ужыванне.

Дзеепрыметник – гэта неспрагальная дзеяслоуная форма, што абазначае прымету прадмета паводле дзеяння, якая праяуляецца у часе.

Утварэнне и ужыванне дзеепрыметникау.

Дзеепрыметники незалежнага стану: абазначаюць прымету паводле дзеяння, якое ажыццяуляе сама асоба ци прадмет. Дзеепрыметники незалежнага стану цяперашняга часу утвараюцца ад асновы неазначальнай формы пры дапамозе суфиксау л, ш, уш, и канчаткау прыметникау. Дзеепрыметники незалежнага стану цяперашняга часу утвараюцца ад асновы дзеясловау цяперашняга часу пры дапамозе суфиксау уч (юч), ач (яч) и канчаткау прыметникау. Дзеепрыметники незалежнага стану прошлага часу з суффиксам л пашыраны у беларускай мове.Дзеепрыметники незалежнага стану прошлага часу у беларускай мове ужываюцца з суффиксами ш, уш, аб, а у цяперашним часе з суффиксами ач, яч, уч, юч, ем, им.

Дзеепрыметники залежнага стану: абазначаюць прымету паводле дзеяння, якое утвараецца иншым прадметам ци асобай. Дзеепрыметники залежнага стану прошлага часу утвараюцца ад асновы неазначальнай формы пры дапамозе суфиксау н, ен, ан, он, ён, т, и канчаткау прыметникау. У беларускай мове дзеепрыметники залежнага стану прошлага часу пишуцца з адным н. Дзеепрыметника залежнага стану прошлага часу з суффиксами ан, ен, н, т шырока выкарыстоуваюцца у беларускай мове.

Вопрос №36 Дзеепрыслоуе, яго утварэнне и ужыванне.

Дзеепрыслоуе – гэта нязменная форма дзеяслова, якая абазначае дадатковае дзеянне пры галоуным, выражаным дзеясловам-выказникам.

Утварэнне дзеепрыслоуяу: Дзеепрыслоуи незакончанага трывання утвараюцца ад асновы цяперашняга часу дзеясловау 1 спражэння пры дапамозе суфиксау учы (ючы) и дзеясловау 2 спражэння пры дапамозе суфиксау ачы (ячы). Дзеепрыслоуи закончанага трывання утвараюцца ад асновы неазначальнай формы (або прошлага часу) пры дапамозе суфиксау ушы (пасля галосных) и шы (пасля зычных). Ад дзеясловау незакончанага трывання утвараюцца дзеепрыслоуи незакончанага трывання. Дзеепрыслоуи закончанага трывання утвараюцца ад дзеясловау закончанага трывання.

Вопрос №37 Словазлучэнне. Виды сувязи слоу у словазлучэнни.

Словазлучэнне – гэта сэнсава-граматычнае адзинства, утворанае на аснове палпарадкавальнай сувязи двух ци некальеих самастойных слоу.

Виды сувязи слоу у словазлучэнни: 1) дапасаванне – гэта таки вид сувязи, кали залежнае слова ставицца у тым жа родзе, лику, склоне, або у лику и склоне, або тольки у склоне,, што и галоунае, 2) кираванне – гэта таки вид сувязи, кали залежнае слова ужываецца у форме ускоснага склону, якога патрабуе лексика-граматычнае значэнне галоунага и сэнс залежнага слова, 3) прымыканне – гэта таки вид синтаксичнай сувязи, пры якой залежнае слова связваецца з галоуным паводле сэнсу.

Вопрос №39 Сказ. Тыпы сказау па мэце выказвання, паводле будовы.

Сказ – гэта граматычна и интанацыйна аформленая адзинка моуных зносин, у якой фармируецца и выражаецца пэуная думка.

Тыпы сказау па мэце выказвання: 1) апавядальныя – паведамляецца пра факты рэчаиснасци, зъявы, паняцци, падзеи, прыметы, наяунасць, або адсутнасць чаго-небудзь, 2) пытальныя – заключаюць у сабе пытанне, часта ужываюцца у гутарковай мове з мэтай атрымаць у субяседника якую-небудзь инфармацыю, пацверджанне або непацверджанне выказанай думки., 3) уласна-пытальныя – прадугледжваюць дадатны, ци адмоуны адказ на пытанне або инфармацыю ад субяседника, 4) пытальна-рытарычныя – не патрабуюць адказу, у пытальнай форме сцвярджаюць, або адмауляюць штосьци, 5) пытальна-пабуджальныя – сказы у форме пытання, якия вырвжаюць пабуджэнне да лзеяння, просьбу, 6) кличныя – апавядальныя, пабуджальныя, пытальныя сказы, кали им надаецца узмоцненае адценне экспрэсиунасци и кличная интанацыя.

Вопрос № 40 Просты сказ

Просты сказ складаецца з адной граматычнай асновы, якая можа быць двухсастауная (ёсць дзейник и выказник) ци аднасастауная (ёсць ци дзейник, ци выказник), напрыклад: З буйных лип i бяроз листы валяцца. Дорога дорога. Дрыжиць,млее у далечыни блакитная смуга . Сказы, у яких ёсць хоць бы адзин даданы член, называюцца

развитыми, а сказы, якия складаюцца тольки з галоуных членау,— неразвитыми. Сказы бываюць поуными и няпоуными. Мадэль простага сказа – галоуныя члены (дзейник, выказник) даданыя ( азначэнне, дапауненне и акаличнасць)

Вопрос №41

Складана злучаны сказ, у яким часки раунапрауныя, злачаны злучальнай сувяззю. Прыклад: Пасля поудня моцна прыгрэла сонца, и з дрэу закапала снегавая вада. Памиж частками на письме найчастей ставицца коска. Коска не ставицца кали у сказе ёсць агульны член яки аднолькава адносицца да абедзьвух яго частак: У хвойных лясах густа рос верас и зелянеу ягадник. Кали частки сказа развитыя и маюць свае знаки прыпынку то памиж ими ставицца кропка з коскай.Кали другая часка сказа паказвае выник, супрацьпастауленне, хуткую змену падзей, ставицца працяжник.

Вопрос 42

Складаназалежны сказ, у яким частки сказа залежаць адна ад другой, нераунапрауныя, звязаны памиж сабой падпарадкавальнай сувязью. Даданая частка, якая стаиць у сярэдзине галоунай выдзяляецца косками з двух бакоу. Коска неставицца у сказе з некалькими аднарадными сузалежными частками кали яны звязваюцца адзиночными злучниками и, ци , або. Працяжник можа ставицца пасля даданай частки або некальких даданых частак , кили яны размешчаны перад галоунай и вымауляюцца з умоцненай интанацией. Двукропье ставицца пасля галоунай частки разкрываюць сэнс слоу адно, аднаго у галоунай частцы и памиж ими можна уставить словы.

Вопрос 43

Бяззлучникавы сказ у яким частки сказа звязаны па сэнсе и интанацыйна .Коска ставица памиж частками ,у яких выражаюцца адносины адначасовасци ци паслядоунасци.Двукропъе ставица а)кали другая частка ци частки паясняе, удакладняе змест першай; памиж частками можна уставить злучники што, як,ци словы.б)кали другая частка абазначае прычыну таго,пра што гаворыца у першай в)кали др. частка дапауняе першую, памиж частками можна уставить злучники што,як,ци словы.г)кали першая частка абагульняе настпныя

Вопрос№ 45

Мнагазначнасць – уласцивасци слоу мець некальки лексичных значэнняу . Метафара – гэта слова або выраз ужитыя з пераносным значэннем на аснаве падабенства. Метанимия - перанясення имени аднаго прадмета на други на аснове их знешняй ци унутранней сувязи. Синекдаха – перанясенне назвы паводле колькаснай прыметы : частки замест цэлага, адзиночнага лику замест множнага лику, видавога замест радавога.

Вопрос № 46

Сiнонiмы – гэта словы, якiя абазначаюць адно паняцце, Але адрознiваюцца адценнямi значэння або стылiстычнай афакрбоукай, гучаннем i напiсаннем: клiкаць – зваць, гукаць.

Семантычныя сiнонiмы адрознiваюцца сэнсавымi адценнямi значэння.

Стылiстычныя сiнонiмы маюць розную стылiстычную афарбоуку.

Паронiмы – гэта аднакарэнныя словы з падобным гучаннем, Але рознымi значэннямi.

Вопрос № 47

Антонiмы – гэта пары слоу з супрацьлеглымi значэннямi.

Амонiмы – два або больш слоу, якiя гучаць аднолькава, Але маюць разныя значэннi: смлiць або юшка.

Лексiчныя амонiмы – гэта словы, якiя адносяцца да адной часцiны мовы, супадаюць напiсаннем i гучаннем ва усiх формах поунасцю або часткова: метрыка або кар`ер.

Марфалагiчныя амонiмы , або амаформы – гэта словы, якiя звычайна адносяцца да розных часцiн мовы, супадаюць гучаннем i напiсаннем у адной цi некалькiхмарфалагiчных формах: вусны,соты.

Фанетычныя амонiмы, або амафоны – гэта словы, якiя гучаць аднолькава, а пiшуцца па-рознаму плод i плот.

Графiчныя амонiмы, або амографы – гта словы, якiя пiшуцца аднолькава, Але адрознiваюцца у вымауленнi месцам нацiску: музыка музыка.

Вопрос № 48

Слова - гэта фанетычна i граматычна аформленная адзiнка мовы з пэуным значэннем.

Значэнне слова – гэта прынятая грамадствам суадноснасть гукавой абалонкi слова з пэуным прадметам цi з`явай рэчаiснасцi.

Паняцце – гэта абагуленае уяуленне людзей пра iстотныя прадметы i уласцiвасцi прадметау, з`яу рэчаiснасцi.

Лексiчнае значэнне перадаецца асновай слова, граматычнае значэнне выражаецца канчаткам, прыназоунiкам i канчаткам адначасова, прыстаукай, суфiксам, прыстаукай i суфiксам, нацiскам, формами лiку,часу, ладу i iнш.

Вопрос № 49

Актыуная лексiка – гэта усе сучасныя вядомыя i зразумелыя нам словы, якiя не маюць адзнак устарэласцi цi навiзны.

Пасiуная лексiка – гэта рэдкаужывальныя словы, якiя маюць адценне устарэласцi або навiзны.

Вопрос № 50

Да агульнаужывальнай лексiкi адносяцца шматлiкiя словы, якiя не абмежаваны ва ужываннi, могуць выкарыстоувацца ва усiх моуных стылях i складаюць устойлiвую аснову сучаснай беларускай мовы: мацi,бацька,святло,краiна i т.д.

Вопрос № 51

Стыль мовы – гэта сукупнасць прыёмау адбору i выкарыстання моуных сродкау у залежнасцi ад характару I зместу выказвання, з улiкам таго, дзе, калш, для чаго I Каму выказваецца думка.

Вопрос№ 52

Размоины (размоуна-бытавы, гутарковы) стыль абслугоувае сферу бытавых зносiн i часцей выкарыстоуваецца у форме вуснага маулення (у пiсьмовай форме у тэкстах мастацкага стылю, асобных жанрах публiцыстычнага). Асаблiвасцi жывога, вуснага маулення вызначаюць у большасцi асаблiвасцi размоунага стылю, для якога характэрна нязмушанасць, суб'ектыунасць, дыялагiчнасць i эмацыянальнасць.

Так, нязмушанасць, адсутнасць спецыяльнай падрыхтоукi да гаворкi, размовы дзвюх або некалькiх асоб вядзе да выкарыстання, з аднаго боку, фрагментау размовы, няпоуных сказау, экспрэсiуна-эмацыянальнай лексiкi, пытальных i пабуджальных сказау, а з другога — розных нямоуных, цi невербальных, сродкау: жэстау, мiмiкi, разнастайных рухау.