Лекцыі па ГБ Крючек

25 жнiўня 1991 г. у сувязi з путчам у Маскве Вярхоўны Савет БССР, большасць якога складалi камунiсты, прыняў пастанову “Аб часовым прыпыненнi дзейнасцi КПСС-КПБ на тэрыторыi Беларусi”. Гэта азначала забарону КПБ i заканадаўчае адхiленне яе ад улады, якая перайшла ў рукi Вярхоўнага Савета.

Пераемнiцай КПБ абвясцiла сябе Партыя камунiстаў Беларусi (зарэгi-

стравана 26.5.1992 г.).

У маi 1993 г. нечарговы ХХХII з’езд КПБ i II з’езд ПКБ прынялi рашэнне аб аб’яднаннi. Аднак стварыць адзiную Кампартыю не ўдалося. 2 лiстапада 1996 г. адбыўся ХХХIII (I аднаўленчы) з’езд КПБ, які пацвердзiў стратэгiчную мэту - пабудову камунiзму, а таксама блiжэйшыя - аднаўленне

СССР, сацыялiзм), старшынёй Савета партыi абраў Я. Сакалова, а I сакратаром ЦК – Чыкiна. Партыя Камуністаў Беларуская дзейнiчае асобна (Калякiн).

Прыняцце Канстытуцыі РБ 1994.

На пачатку 1992 г. на пашыраным пасяджэннi сойма была прынята сумесная заява АДПБ, БНФ, Беларуская сялянскай партыi i Беларускай хрысцiянска-дэмакратычнай злучнасцi аб неабходнасцi правядзення рэферэндуму адносна датэрмiновага пераабрання Вярхоўнага Савета. У лютым у падтрымку рэферэндума выступiла Беларуская сацыялдэмакратычная грамада. Але ў кас 1992 г. Вярхоўны Савет адхiлiў прапанову рэферэндуму

Асноўная ўвага грамадства была скiравана на абмеркаванне Канстытуцыi РБ, якая была прынята 15 сакавiка 1994 (Дзень Канстытуцыi). 5-я па ліку

Паводле яе РБ - унiтарная дэмакратычная сацыяльная прававая дзяржава, заснаваная на прынцыпе падзелу ўлад. Канстытуцыя прадугледжвае прэзiдэнцкую форму кiравання. Прэамбула, 146 артыкулаў, 8 раздзелаў, 8 глаў

З аднаўленнем у правах КПБ група яе членаў аб’ядналася ў фракцыю “Беларусь”, якая рас-пачала барацьбу супраць БНФ, арганiзатараў Вicкулёўскага пагаднення, у тым лiку Шушкевiча. Асаблiва актыўна абмяркоўвалася пытанне аб мiжнародным курсе РБ: у той час, як незалежнiцка настроеныя дэпутаты настойвалi на захаваннi прынцыпу нейтралiтэту, асноўная маса - за сiстэму калектыўнай бяспекi ў складзе СНД. Згоднiцкая палiтыка Шушкевiч больш не задавальняла нi правы, нi левых. У вынiку на пачатку 1994 г. ён быў пера-абраны i пасаду старшынi заняў М. Грыб.

Першыя прэзідэнцкія выбары.

Вясной-летам 1994 г. распачалася выбарчая кампанiя на пасаду прэзiдэнта. Свае кандыдатуры выставiлi Кебiч, Шушкевiч, Пазняк, Дубко, Нoвiкаў i старшыня парламенцкай камiсii па барацьбе з карупцыяй А. Р. Лукашэнка, якi i cтаў 10 лiпеня 1994 г. першым Прэзiдэнтам РБ.

5. Рэферэндумы 1995, 1996 і 2004 гг., прэзідэнцкія выбары 2001 і 2006 гг.

улесе беларускага грамадства.

Уадпаведнасці з Канстытуцыяй РБ 1994 г. А. Р. Лукашэнка набыў статус главы дзяржавы і кіраўніка выканаўчай улады. Але ключавыя рычагі – у руках засталіся ў руках Вярхоўнага Савета (М. Грыб), які часта не зацвярджаў ініцыятывы Прэзідэнта, чым перашкаджаў ажыццяўленню яго перадвыбарчай праграмы. Акрамя таго, у грамадстве выявіліся настроі незадавальнення палітыкай парламента. У тых умовах А. Р. Лукашэнка выступiў з iнiцыятывай правядзення ўсенароднага рэферэндуму па злабадзённых праблемах.

14 мая 1995 г. у рэферэндуме ўзяло ўдзел 64,8% грамадзян. У адказ на пытанне: “Цi згодны Вы з наданнем рускай мове роўнага статусу з беларускай” станоўчы адказ далi 83, 3% галасаваўшых; на другое : “Цi падтрымлiваеце Вы прапанову аб устанаўленнi новых Дзяржаўнага сцяга i Дзяржаўнага герба РБ” – 75,1; трэцяга: “Цi падтрымлiваеце Вы дзеяннi Прэзiдэнта РБ, накiраваныя на эканамiчную iнтэграцыю з РФў” – 83,3; чацвёртага: “Цi згодны Вы з неабходнасцю ўнясення змяненняў у Канстытуцыю РБ, якiя прадугледжваюць магчымасць датэрмiновага спынення паўнамоцтваў ВС Прэзiдэнтам РБ у выпадках сiстэматычнага або грубага парушэння Кан-

стытуцыi” - 77,7 %.

Вярхоўна Савет ХIII склiкання зацвердзiў вынiкi рэферэндуму. У адпаведнасцi з iмі, адбыліся змены дзяржаўнай сiмволiкi i Закона аб беларускай мове.

Уснежнi 1995 г. адбылiся давыбары ў Вярхоўны Савет, куды не трапiла нiводнага прадстаўнiка БНФ. Старшынёй Вярхоўнага Савета быў абраны Шарэцкi. Але памiж парламентам і Прэзiдэнтам канструктыўных адносiн так і не склалася.

Вынiкi рэферэндуму не знялi напружанасцi ў грамадстве. Ва ўмовах палiтычнай канфрантацыi ў парламенце наспела неабходнасць яшчэ аднаго рэферэндуму. Паводле пастановы Вярхоўнага Савета ад 6 верасня абедзве групоўкi звярнулiся да народа. Прэзiдэнт вынес прапановы: 1. перанесцi Дзень Незалежнасцi (“Дзень Рэспублiкi”) на 3 лiпеня; 2. прыняць Канстытуцыю 1994 г. са змяненнямi i дапаўненнямi (новая рэдакцыя Канстытуцыi РБ), прапанаванымi Прэзiдэнтам РБ А. Р. Лукашэнкам; 3. “Цi выступаеце Вы за свабодныя, без абмежаванняў, куплю i продаж зямлi”; 4. “Цi падтрымлiваеце Вы скасаванне пакаранне смерцю ў РБ”.

19-20 кастрычнiка ў Мiнску на Усебеларускiм Народным сходзе з дакладам “Толькi народ мае права вырашаць свой лёс” выступiў сам Прэзiдэнт. Усе дэлегаты адобрылi яго ўнутраную i знешнюю палiтыку, што давала прэзiд камандзе рэальныя перспектывы на перамогу ў рэферэндуме.

Са свайго боку, група дэпутатаў Вярхоўнага Савета сфармулявала тры пытаннi: 1. прыняць Канстытуцыю РБ 1994 г. са змяненнямi i дапаўненнямi, прапанаванымi дэпутатамi фракцый камунiстаў i аграрыяў; 2. “Цi выступаеце Вы за тое, каб кiраўнiкi мясцовых органаў выканаўчай улады абiралiся

непасрэдна жыхарамi адпаведнай адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльнай адзiнкiж 3. “Цi згодны Вы, што фiнансаванне ўсiх галiн улады павiнна здзяйсняцца галосна i толькi з дзяржаўнага бюджэтаў”.

26 лiстапада былi абвешчаны вынiкi Рэферэндуму, праведзенага 24 лiстапада: З 7,6 млн электарату ўзяло ўдзел 6,2 (84,16 %).

За прэзiдэнцкi варыянт Канстытуцыi РБ аддало галасы 5,2 млн (70,45%)

супраць 589 тыс (7, 93 %);

За перанясенне “Дня Незалежнасцi” амаль 5,5 млн (88,18%); Cупраць свабодных куплi-продажу зямлi - 5,2 (82,88 %) Супраць скасавання пакарання смерцю каля 5 млн (80, 44%)

У гэты ж дзень, 26 лiстапада колькасць “падпiсантаў“ - iнiцыятараў iмпiчменту знiзiлася да 40. Па гэтай прычыне Канстытуцыйны Суд 10 галасамi супраць 1 зняў названае пытанне з абмеркавання. Паколькi, на думку старшынi Канстытуцыйнага суда Цiхiнi, “пад выглядам рэферэндуму адбыўся канстытуцыйны пераварот”, члены суда падалi ў адстаўку.

103 дэпутаты Вярхоўнага Савета, сабраныя адмiнiстрацыяй Прэзiдэнта, прынялi закон “Аб перапыненнi паўнамоцтваў Вярхоўнага Савета РБ ХIII cклiкання”. У той самы дзень Прэзiдэнт падпiсаў 2 указы: № 495 “Аб ухваленнi спiсу дэпутатаў Вярхоўнага Савета РБ, уключаемых у склад Палаты прадстаўнiкоў Нацыянальнага сходу РБ” i № 496 “Аб склiканнi пазачарговай сесii Палаты прадстаўнiкоў Нацыянальнага сходу РБ”.

11 снежня на падставе дэкрэта Прэзiдэнта ад 11 снежня 1996 “Аб зацвярджэннi Палажэння аб выбарах членаў Савета РБ” была створана верхняя палата парламента - Савет Рэспублiкi.

Уадпаведнасцi з новай рэдакцыяй Канстытуцыi РБ замест аднапалатнага Вярхоўнага Савета з 260 дэпутатамi быў сфармiраваны двухпалатны – Палата Прадстаўнiкоў (110 абiраемых дэпутатаў) (старшыня Малафееў) i Cавет Рэспублiкi (па 8 абiраемых ад кожнай вобласцi i г. Мiнска i 8 прызначаных Прэзiдэнтам ( з 13 студзеня 1997 г. - старшыня П. Шыпук).

Указамi прэзiдэнта былi пераназначаны на пасады практычна ўсе вышэйшыя далжнасныя асобы, у тым лiку суддзi Канстытуцыйнага Суда. Паўнамоцтвы самога Прэзiдэнта пачыналi адлiк на чарговыя 5 год.

У1999 адбылася перарэгiстрацыя партый, рухаў i аб’яднанняў. У тым жа 1999 годзе, нягледзячы на заклiкi апазiцыi, адбылiся выбары ў органы мясцовага кiравання, у якiх узялі ўдзел 70 % выбаршчыкаў.

З 2000 г. на Беларусi дзейнiчалі 18 партый, 38 рэспублiканскiх прафсаюзаў, 644 мiжнародных i рэспублiканскiх арганiзацыi. Пасля расколу БНФ асноўную апазiцыйную ролю адыгрывае АГП (да 1999 г. лiдэр Карпенка).

Да часу чарговых прэзiдэнцкiх выбараў у вераснi 2001 г. апазiцыя не здолела выставiць кандыдата, якiб мог скласцi сур’ёзную канкурэнцыю А. Р. Лукашэнку. Перадвыбарчыя праграмы Ганчарыка i Гайдукевiча не прыцягнулi ўвагi электарата, у вынiку за ранейшага Прэзiдэнта было аддадзена 75, 6% галасоў.

Перамога на выбарах не знiзiла энергii Прэзiдэнта ў напрамку ажыццяўлення сваёй cтратэгiчнай задумкi – cтварэння саюзнай дзяржавы з РФ, а

таксама ва ўнутранай палiтыцы, якая характарызуецца бескампрамiснасцю з апазiцый, рашучасцю ў вырашэннi гаспадарчых i cацыяльных пытанняў.

У кастрычніку 2004 г. адбыліся чарговыя выбары ў Нацыянальны сход і адначасова – Рэферэндум ад уносе змен у Канстытуцыю. Скасаванне артыкула Канстытуцыі аб абмежаванні (2 тэрміны) удзелу кандыдата ў прэзідэнцкіх выбарах дало магчымасць А. Р. Лукашэнку выставіць сваю кандыдатуру разам з Казуліным, Мілінкевічам і Гайдукевічам на чарговыя выбары, якія адбыліся 19 сакавіка 2006 г.

Як вядома, гэтыя выбары скончыліся пераканаўчай перамогай дзеючага Прэзідэнта А. Р. Лукашэнка, які атрымаў больш за 80 % галасоў выбаршчыкаў.

6 Станаўленне і рэалізацыя беларускай мадэлі сацыяльна-ары- ентаванай эканомікі.

Пасля выбараў першым Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А. Лукашэнкі была прапанавана «Праграма неадкладных мер па выхаду эканомікі Рэспублікі Беларусь з крызісу», якая была задверджана 30 верасня 1994 г. Вярхоўным Саветам.

Мэтаю праграмы было прыпыненне спаду вытворчасці, памяншэнне інфляцыі, недапушчэнне далейшага падзення жыццёвага ўзроўню. У выніку ўдалося запаволіць рост спажывецкіх цэн. У 1995 г. тэмпы спаду вытворчасці, прамысловай і сельскагаспадарчай прадукцыі былі ўжо крыху меншымі, чым у папярэднім годзе. 1995 г. стаў завяршальным годам падзення большасці асноўных вытворчых пакаачыкаў.

Было відавочна, што наспела неабходнасць распрацаваць больш адэкватную рэчаіснасці стратэгію сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь, скласці доўгатэрміновыя прагнозы і праграмы, аб'яднаць іх у сістэму ўзаемазвязаных дакументаў, разлічаных на розныя перыяды. Гэта перадвызначыла распрацоўку ў 1996 г. Нацыянальнай стратэгіі ўстойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь да 2010 г.»

У верасні 1996 г. Прэзідэнт А. Лукашэнка зацвердзіў «Асноўныя кірункі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 1996—2000 гг.». Мэтаю новай праграмы стала пабудова сацыяльна арыентаванай рыначнай эканомікі, дасягненне ў 2000 г. узроўню 1990 г. па важнейшых эканамічных паказчыках. Ставілася задача кансалідаваць сілы і сродкі грамадства на вывад эканомікі з крызісу на аснове стратэгічных мэт рэфармавання ўсёй сістэмы грамадскіх адносін. Да 2000 г. прадугледжвалася прайсці два этапы:

1)1996-1997 гг. — дасягнуць макраэканамічнай стабілізацыі, спыніць спад вытворчасці, знізіць інфляцыю, стабілізаваць курс нацыянальнай валюты;

2)1998-2000 гг. — аднавіць эканамічны рост, забяспе-чыць прырост валавога ўнутранага прадукта не менш як на 5 % у год, забяспечыць рост жыццёвага ўзроўыю насельніцтва.

Зканамічнымі прыярытэтамі праграмы на 1996-2000 гг. былі абвешчаны: экспарт; жыллё; харчаванне,

Уканцы 1990-х гг. згодна з апублікаванымі дадзенымі Беларусь па індэксе развіцця чалавечага патэнцыялу займала ўжо 57-е месца ў свеце. Гэта быў лепшы паказчык сярод дзяржаў СНД (Расійская Федэрацыя – 62-е месца, Казахстан – 73-е, Украіна – 78-е), хаця ў апошнія гады нас значна апярэдзілі краіны Прыбалтыкі і дзяржавы Усходняй Еўропы, якія мелі аднолькавыя з намі стартавыя пазіцыі ў пачатку 1990-х гг. і якія правялі рэфармаванне эканомікі метадам “шокавай тэрапіі”.

Украсавіку 2000 г. Саветам Міністраў РБ былі зацверджаны “Асноўныя напрамкі сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2010 г.”. У дакуменце вызначаліся стратэгічныя мэты, задачы, базавыя прынцыпы і асноўныя прыярытэты на новае тысячагоддзе з улікам таго, што Беларусь невялікая краіна ва ўмовах працэсу глабалізацыі сусветнай эканомікі, калі беларускім прадпрыемствам быў неабходны ўдзел у фінансава-пра- мысловых групах (ФПГ) і транснацыянальных кампаніях (ТНК) з мэтай прыцягнення ў гаспадарку краіны новых тэхналогій і інвестыцый.

Паскарэнне працэсаў інтэграцыі Беларусі ў сусветную эканоміку з’яўляецца важнай перадумовай для паспяховай сістэмнай трансфармацыі яе эканомікі і далейшага прагрэсу чалавечага патэнцыялу.

Усацыяльнай палітыцы стратэгічнымі мэтамі вызначаліся: аздараўленне народа; павышэнне ўзроўню яго дабрабыту на аснове збалансаванага і ўстойлівага эканамічнага росту; забеспячэнне ўмоў для ўсебаковага развіцця чалавека.

Іх дасягненне звязана з паскарэннем росту і паляпшэннем якасных параметраў усяго народнагаспадарчага комплексу краіны. Неабходна пераўзброіць вытворчасць на аснове навейшых тэхналогій, каб перайсці на выпуск прадукцыі сучаснага ўзроўню. Толькі ўдзел у сусветным падзеле працы дае магчымасць вырашыць ў бліжэйшай будучыні стратэгічныя задачы і перш за ўсё забеспячэнне росту даходаў насельніцтва, стварэнне годных умоў жыцця і асяроддзя пражывання чалавека.

Уадрозненне ад эканамічна развітых краін, структура выдаткаў дамашніх гаспадарак у Беларусі характарызуецца высокай доляй затрат на харчовыя тавары, нізкай – на набыццё тавараў культурна-бытавога і гаспадарчага прызначэння і яшчэ больш нізкай – на платныя паслугі. Удзельная вага кошту прадуктаў харчавання ў бюджэце сям’і ў 1999 г. склала 59,5% спажывецкіх выдаткаў. Другі па значэнні артыкул выдаткаў насельніцтва – пакупка нехарчовых тавараў. Нязначныя выдаткі ў сярэдняй беларускай сям’і на культуру, адукацыю, адпачынак і спорт.

Дзяржава вызначыла асноўныя прыярытэты сацыяльнай палітыкі – гэта рост рэальных даходаў насельніцтва праз увязванне зарплаты з ростам эфектыўнасці вытворчасці, распрацоўка дасканалага пенсійнага заканадаўства, калі дзяржава гарантуе пенсійнае забеспячэнне, але грамадзянін таксама нясе асабістую адказнасць за фарміраванне свайго пенсійнага фонду, рэформу сацыльных ільгот, адмену неапраўданых сацыяльных выплат. Адначасова пашыраліся платныя паслугі ў сферы аховы здароўя (акрамя першай дапамогі

і базавага комплекса паслуг) і адукацыі (акрамя абавязковай сярэдняй адукацыі).

На Другім Нацыянальным сходзе была прынята “Праграма сацыяльнаэканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2001-2005 гг. Яе выкананне павінна была стварыць ўмовы, каб забяспечыць стабілізацыю і ўстойлівы эканамічны рост і на яго аснове – павышэнне ўзроўню жыцця народа. Валавы ўнутраны прадукт планавалася павялічыць за гэты час у 1, 24- 1, 33 разоў, прадукцыю прамысловасці – у 1,24-1,28, у тым ліку спажывецкіх тавараў – у 1,28-1,33 разоў, сельскай гаспадаркі – у 1,2-1,3, а прадукцыя сфер паслуг – у 1,4-1,5 разоў. Планавалася палепшыць галіновую структура ВВП: дзе доля прамысловасці складала б 31-32%, сельскай гаспадаркі – 8,8-9%, будаўніцтва

– 6-6,3%, а доля сферы паслуг узрасла да 37-37,5%. Прадукцыйнасць грамадскай працы меркавалася павялічыць на 28-36%. Матэрыялаёмістасць вытворчасці тавараў і паслуг знізіць на 4-5%, а энергаёмістасць ВВП – на 1520%. Асноўнымі прыярытэтамі на гэты тэрмін вызначаліся жыллёвае будаўніцтва, пашырэнне экспарту беларускіх тавараў, забеспячэнне прадуктовай бяспекі, правядзенне іннавацыйнай палітыкі – мадэрнізацыі вытворчасці, прыцягненне ўнутраных і замежных інвестыцый, распрацоўка механізмаў інтэгрыравання ў сусветную эканоміку. У сацыяльнай сферы прыярытэты – гэта здароўе нацыі і рост даходаў насельніцтва.

Дасягненню прадуктовай бяспекі павінна садзейнічаць выкананне “Праграмы павышэння эфектыўнасці аграпрамысловага комплексу да 2005 года”. Галоўная задача – гэта ліквідацыя зерневай залежнасці краіны. Так, валавыя зборы зерня павінны былі скласці 8-9 млн. тон штогод, бульбы – 9- 10, гародніны – 1,5-1,7, цукровых буракоў – 2-2,2 млн.тон, малака – 7-7,5 млн.тон, мяса – 1,3-1,5 млн.тон. Выкананне гэтых паказчыкаў дазволіла цалкам забяспечыць краіну харчаваннем і пятую частку накіроўваць на экспарт. Асноўны ўпор быў зроблены на захаванне на вёске буйнатаварнай вытворчасці (мадэрнізаваных калгасаў), пашырэнне навукаёмкіх тэхналогій, выкарыстанне палепшаных сартоў насення і парод жывёлы.

22 чэрвеня 2004 г. на пасяджэнні Савета Міністраў была абмеркавана і адобрана Нацыянальная стратэгія ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэслублікі Беларусь на перыяд да 2020 г. Згодна з ёю, у Беларусі плануецца дасягнуць ВУП па парытэтнай пакупной здольнасці на душу насельніцтва да ўзроўню 60% ад сярэднееўрапейскага (у 2002 г. гэты паказчык складаў 30%). Для гэтага штогод прырост валавога ўнутранага прадукту павінен складаць не менш чым 6—7 %.

У цэлым у пабудова сацыяльна-арыентаванай рыначнай эканомікі ў Беларусі мае ўстойлівы прагрэс. Першая палова 1990-х гг. характарызавалася разрывам складзеных у перыяд існавання СССР

эканамічных сувязяў, стратаю сыравіннай базы эканомікі і большасці рынкаў збыту прадукцыі, рэзкім спадам вытворчасці, ростам беспрацоўя, гіперінфляцыяй, падзеннем узроўню жыцця насельніцтва. 3 1996 г. пачалося паступовае пераадоленне крызісу. Была істотна ўзмоцнена роля дзяржавы ў эканамічных пераўтварэннях, выпра-

цавана стратэгія развіцця грамадства — пабудова сацыяльна арыентаванай рыначнай эканомікі. Адмова ад шокавай тэрапіі і выбар шляху сацыяльна арыентаванай рыначнай сістэмы падтрымліваецца грамадзянамі. Беларуская эканамічная мадэль, заснаваная на моцнай дзяржаўнай уладзе, спалучэнні розных формаў уласнасці, прыватызацыі ў грамадскіх інтарэсах, арыентацыі на ўтварэнне саюзнай дзяржавы з Расіяй, сацыяльнай скіраванасці, паспяхова дзейнічае і мае перспектывы да далейшага развіцця.

7. Культурнае і духоўнае жыццё беларускага народа на мяжы ХХХХІ стст. Ідэалогія беларускай дзяржавы.

Адыход ад жорсткай ідэалагічнай абмежаванасці звязаны перш за ўсё з ходам «перабудовы» у СССР, калі пачаўся працэс паступовага адказу ад найбольш дыскрэдытаваўшых сябе палітычных і эканамічных метадаў гаспадарання. Гэты працэс суправаджаўся расшырэннем дэмакратыі, вядучую ролю ў якой іграла «галоснасць» ў сродках масавай інфармацыі.

Кіруючыя колы БССР не толькі пляліся ў хвасце перабудоўчых працэсаў, а нават стараліся іх затармазіць. Напрыклад, тагачасны першы сакратар ЦК КПБ Я. Сакалоў безпадстаўна заяўляў, што быццам бы ў рэспубліцы створаны ўсе магчьшасці для развіцця беларускай мовы і беларускай нацыянальнай культуры. А таму, «хто памыляецца ў гэтых пытаннях», — са змрочным намёкам гаварыў ён, — «трэба дапамагчы разабрацца». А між тым, у выніку інтэнсіўнай русіфікацыі беларускай культуры, як і ўсяго жыцця за апошнія дзесяцігоддзі існавання БССР, вырасла не адно пакаленне людзей, цалкам ці ў значнай ступені адарваных ад нацыянальнакультурнай глебы. Практычна амаль усё насельніцтва гарадоў Беларусі жыло як рускамоўны народ, выхоўваючыся ў асяроддзі рускай культуры. Адсюль абыякавасць да свайго нацыянальнага, адсутнасць гістарычнай памяці, пагарда да нацыянальных каштоўнасцей. Нацыянальны нігілізм ахапіў практычна ўсе пласты беларускага грамадства, а нават сціплыя спробы захаваць ці абараніць нацыянальнае — расцэньвалася, як нацыяналізм. На паўсядзённым, бытавым узроўні мянушка «нацыяналіст» гучала як абраза або пракляцце.

У склаўшыхся ўмовах, калі ва ўсіх рэспубліках СССР сталі ўзнікаць розныя партыі і грамадскія арганізацыі, шэраг літаратараў, артыстаў і прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі Беларусі стварылі ў чэрвені 1989 года (г. Вільнюс) Беларускі народны фронт (БНФ) «Адраджэнне». Гэты рух паставіў перад сабою мэту — адраджэнне і далейшае развіццё беларускай нацыянальнай культуры і прыняцце закона аб дзяржаўнасці беларускай мовы. Папярэднічала гэтаму руху дзейнасць маладзёжных аматарскіх аб'яднанняў «Талака» у Мінску, «Паходня» у Гродне і інш. Актыўная грамадская пазіцыя гэтых суполак спалучалася з дзейсным удзелам у рэстаўрацыйных работах у Мінску, Гродне, Лідзе, Оршы і інш. У 1989 годзе распачало сваю дзейнасць Таварыства беларускай мовы (ТБМ) імя

Ф. Скарыны, на чале якога стаў выдатны паэт Ніл Гілевіч. Пад уплывам гэтых рухаў у студзені 1990 года, Вярхоўны Савет БССР прыняў закон аб дзяржаўнасці беларускай мовы і аб свабодным карыстанні рускай мовай, як мовай міжнародных і міжнацыянальных зносін. Гэтае палажэнне аб мовах было зацверджана і ў Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, прынятай 15 сакавіка 1994 года.

Кардынальна змяніліся ўмовы для развіцця нацыянальнай культуры пасля абвяшчэння ў жніўні 1991 г. незалежнасці і суверэнітэта Беларусі і стварэння ў снежні гэтага ж года Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД). Цяпер ужо адсутнічаў «цэнтр», ад якога ўсё залежала і амаль усё яму падпарадкавалася. Лёс беларусаў цяпер стаў залежаць ад саміх беларусаў.

Гэтая ісціна гаворыць, што ад стану адукацыі ў першую чаргу залежыць поспех нацыянальна-культурнага адраджэння. У рэспубліцы была распрацавана і пачала ажыццяўляцца праграма дашкольнага і школьнага навучання і выхавання. Ужо ў 1993/94 навучальным годзе 80% першакласнікаў у Беларусі вучыліся на роднай мове. Сталі стварацца прынцыпова новыя навучальныя ўстановы: гімназіі, ліцэі і каледжы. На пачатак 1992 года працавала 33 гімназіі, 12 ліцэяў і 2 каледжы. З'явіліся прыватныя гімназіі.

Музычнае мастацтва на Беларусі вызначаецца тым, што вядучым жанрам застаецца сімфонія. У гэтым напрамку працуюць: Дз. Смольскі, В. Вонцік, Ул. Дамарацкі, С. Бельцюкоў, А. Сонін. У. Дарохін, К. Цесакоў. Гэтыя майстры музыкальнай справы добра вядомы ўжо і сусветнай фамадскасці.

Новыя творы з’явіліся і ў оперным жанры. Сярод іх опера Ул. Солтана «Дзікае паляванне караля Стаха», якая ўпершыню была паказана ў двары Троецкага прадмесця пад адкрытым небам, С. Картэса «Візіт дамы», А. Банда-рэнкі «Князь Наваградскі» і інш.

Вялікую работу праводзіць пад кіраўніцтвам Міхаіла Фінберга створаны ў 1987 годзе Дзяржаўны канцэртны аркестр Беларусі. Традыцыйным стала правядзенне музычных фестываляў — «Славянскі базар», «Мінская вясна», «Беларуская сакавіца».

У сучасным выяўленчым мастацтве выразна пашырыліся нефармальныя тэндэнцыі. Адкрыліся недзяржаўныя галерэі: «Арт-творчасць», «Вітанова», «Жыльбел», «Верхні горад» і інш. З'явіліся новыя творчыя аб'яд-нанні.

Такім чынам, 80-я — 90-я гады адрозніваюцца значна большай стракатасцю жанраў, форм, напрамкаў у культуры Беларусі, чым папярэднія дзесяцігоддзі. У гэты час змяняюцца абставіны культурнага жыцця, што ўносіць неабходнасць пошуку новых рашэнняў у творчасці.

З пачаткам перабудовы духоўнае жыццё грамадзян Беларусі значна ўзбагацілася. С крахам камуністычнай ідэалогіі назіраецца вяртанне людзей да старых хрысціянскіх каштоўнасцей. Свабода сумлення, якая зафіксавана ў дзеючай Канстытуцыі, рэальна гарантуе выруючым іх права спавядаць любую рэлігію, абе не спавядаць ніякай.

За апошнія два дзесяцігоддзі колькасць рэлігійных арганізацый павялічылася амаль што ў чатыры разы і складае 3 103. Па стану на 1 студзеня 2007 г. у Рэспубліцы Беларусь налічваліся 2 953 рэлігійныя абшчыны, у іх

ліку 1 399 праваслаўных і 440 каталіцкіх, 33 — стараверскіх, 493 — хрысціян веры Евангельскай, 267 — Евангельскіх хрысціян-баптыстаў, 29 — Савет цэркваў ЕХБ (без рэгістрацыі), 13 — грэка-каталіцкіх, 21 — новаапостальская, 29 — іудзейскіх (традыцыйных), 24 — ісламскіх, 26 — сведак Іеговы, 5

—бахаі, 4 — мармонаў, 6 — крышнаітаў. Абшчыны прадстаўляюць 25 канфесій, цэркваў, рэлігійных напрамкаў і дэнамінацый.

На тэрыторыі Беларусі існуюць 2 063 культавыя памяшканні, дзейнічаюць 1 175 праваслаўных цэркваў, 435 касцёлаў і інш. У цяперашні час будуюцца 245 новых культавых будынкаў, у тым ліку 172 —праваслаўных, 45

—каталіцкіх, 25 — пратэстанцкіх; многія культавыя будынкі рамантуюцца або знахо-дзяцца на рэстаўрацыі5.

УРэспубліцы Беларусь са сваімі статутамі дзейнічаюць 150 рэлігійных арганізацый, якія маюць агульнаканфесіяналынае значэнне, у тым ліку 45 рэлігійных цэнтраў і ўпраўленняў (рэспубліканскіх і абласных). Сярод іх 11 праваслаўных і 4 каталіцкія епархіі, праваслаўная і 2 каталіцкія духоўныя

семінарыі. Дзейнічаюць праваслаўная акадэмія і духоўныя вучылішчы, 27 праваслаўных і 8 каталіцкіх манастыроў5.

Асаблівую ролю адыгрывае БПЦ (Беларуская праваслаўная царква) на чале з мітрапалітам Мінскім і Слуцкім, патрыяршым экзархам Беларусі Філарэтам. Паміж Міністэрствам адукацыі і БПЦ усталяваліся канструктыўныя адносіны, скіраваныя на сумеснае выхаванне моладзі, барацьбу з п’янствам, наркаманіяй і інш.

Ідэалогія беларускай дзяржавы

Чалавечае грамадства кансалідуецца сістэмай ідэй, якія аб'ядноўваюць розныя слаі насельніцтва, абумоўліваюць каштоўнасныя арыентацыі, маральныя нормы, пэўны ўклад жыцця, сацыяльную актыўнасць. Такая сацыяльна

значная і тэарэтычна аформленая сістэма ідэй, у якой адлюстроўваюцца глыбінныя інтарэсы адпаведных сацыяльных груп і слаёў і якая прызначана замацаваць або змяніць грамадскія алносіны, і з'яўляецца ідэалогіяй.

Вызначальную ролю ў распрацоўцы ідэалогіі беларускай дзяржавы адыграў сам Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнкі, які ў 2003 г. заявіў: «Ідэалогія для дзяржавы — “Тое ж самае, што імунная сістэма для жывога арганізма. Калі імунітэт слабее, любая, нават самая нязначная інфекцыя становіцца смяротнай. Гэтак жа і дзяржава: калі распадаецца ідэалагічная аснова грамадства, яе гібель становіцца толькі справай часу, якой бы на выгляд дзяржава ні здавалася моцнай і грознай». Ідэалогія дзяржавы — гэта нацыянальная згуртавальная і мабілізуючая ідэя.

УБеларусі на працягу большай часткі XIX і ў XX (стагоддзях было актуальным пытанне пошуку сваёй ідэнтычнасці, натхняльнай нацыянальнай ідэі. У пераломлыя моманты развіцця грамадства асабліва востра ўздымалася пытанне пошуку духоўнай ідэі развіцця Беларусі і яе месца ў свеце.

Упачатку XX стагоддзя нацыянальная ідэя беларусаў была з надзвычайнай дакладнасцю сфармулявана народным паэтам Беларусі Янкам Купалам. Сутнасць яе ў наступных словах: «Мы — беларусы». У вершы «А хто