- •1. Экология пəні
- •2. Экологияның зерттеу нысандары
- •3. Экологияның зерттеу әдістері
- •4. Экология ғылымының қалыптасу кезеңдері жəне құрылымы
- •5.Ғылымдар жүйесінде экологияның орны
- •6. Экология мен экономиканың байланысы.
- •7. Экология мен эволюция iлiмiнiн байланысы
- •8. Экология және адамзат прогресci
- •9. Экология - ғылым
- •10. Биосфера түсiнiгi. Биосфераның бiртұтас заңы
- •11. Биосферанын құраушылары
- •12. Биосферадағы атмосфераның рөлi
- •14. Су тіршілік ортасы.
- •16. Жердің биосферасы.Оның эволюциясы.
- •17.Топырақ тірі ағзалардың тіршілік ортасы.
- •18. «Адам және табиғат» жүйесі
- •21Қауымдастықтардың таралуы
- •22Қауымдастық пен биоценоздардың тұрақты тіршілікте болуы
- •24. Табиғи қор туралы ілім. Табиғи қорлар және оларды тиімді пайдаланудың шектелуі
- •25. Табиғат жəне экономика. Отын-энергия ресурстары түрлері.
- •26. Адамның тұтыну жүйесіне экологиялық тұрғыдан қарау.
- •27. Экология жəне өмір, олардың құқықтық негіздері.
- •28. Ғылым мен білім беру саласы және экология.
- •29.Радиоэкологиялық проблемалар.
- •30Атом энергиясы
- •31 Дара ағзалар экологиясы аутэкология
- •32.Экологиялық факторлар анықтамасы.
- •33. Тірiшіліктің негізгі орталары олардың сипаттамалары
- •34 Либихтің минимум заңы
- •35.Шелфордтын Толеранттық заңы
- •36.Популяциялар экологиясы демэкология
- •37.Популяция анықтамасы. , сипаттамалары
- •38Популяциялардын тиршилик ету зандылыктары
- •39.Экологиялық қуыс анықтамасы.
- •40.Биоценоз, биогеоценоз, экожуйе
- •41. Ағзалар арасындағы қарым қатынастар
- •42. Г.Гаузенин баселестик аркылы жою принципи
- •43. Коректик тизбектер, жане трофикалык денгейлер, коректик торлар
- •44.Экологиялық пирамида анықтамасы.
- •45 Биосферадагы заттар айналымы
- •46 Вернандскийдин ноосфера туралы илими
- •47 Орныкты даму концепциясы. Орныкты дамудын негизги модельдери
- •49.Табиғи ресурстар және Табиғатты утымды пайдалану.
- •50Табиғи ресурс классификациясы
- •52.Экологиялык мониторинг анықтамасы.
- •53 Қазіргі заманның әлеуметтік экологиялық проблемалар және орнықты даму
- •55 Озон кабаты
- •57 Ормандардың азаюы. Шөл шөлейттену
- •58 Әлемдік мұхиттардың ластануы
- •59 Биоалуантүрліліктің азаю мәселелері
- •67 .Биосфераның анықтамасы
- •68 Сукцессия аныктамасы
- •69 . Гена анықтамасы.
- •70. Хромосома анықтамасы.
- •71. Гомеостаз анықтамасы.
- •78 . Популяция анықтамасы.
- •79. Генотип анықтамасы.
- •80. Фенотип анықтамасы.
- •81.Абиотикалық фактор анықтамасы.
- •82.Биотикалық фактор анықтамасы.
- •83. Антропогендік фактор анықтамасы.
- •84. Биогеоценоз анықтамасы.
- •85.Биомасса анықтамасы
- •86.Биотоп анықтамасы
- •87Биоценоз анықтамасы
- •92. Фреондар анықтамасы
- •93. Цунами анықтамасы
- •94. Эйдэкология анықтамасы
- •95 .Мониторинг анықтамасы.
44.Экологиялық пирамида анықтамасы.
Энергия тасымалдау кезіңде қоректік тізбектегі қатынастар нәтижесінде әрбір бірлестік белгілі бір трофтық құрылымға ие болады.
Жалпы жағдайда трофтық құрылымды кезекті трофты деңгейлерден уақыт бірлігіндегі аудан бірлігіне шаққан энергия шамасымен анықтауға болады. Оларды экологиялық пирамида түрінде кескіндеуге болады. Бұл құбылысты зерттеген С.Элтон (1927 ж.) экологиялық пирамиданың 3 негізгі типін бөліп көрсетеді.
1. Сандар пирамидасы (м3/далалар саны) әр түрлі трофтық деңгейдегі ағзалардың санын көрсетеді. Орманның жайылымдық қоректік тізбегінде, продуцент- ағаш, ал бірінші ретті консумент- бунақденелілер болғанда, бірінші реттік консументтердің деңгейі саны жағынан өндірушілер деңгейімен салыстырғанға байланысты. Бұл кезде сандар пирамидасы кері болады.
2. Биомассалар пирамидасы. Әр түрлі трофтық деңгейдегі тірі заттың жалпы құрғақ массасын сипаттайды. (органикалық заттардың құрғақ массасы г/м3). Өндрушілері өте ұсақ және консументтері ірі болған экожүйелерде соңғысының жалпы массасы барлық кезде продуценттердің жалпы массасынан жоғары болады, яғни биомасса пирамидасы да кері болады.
3. Энергия пирамидасы (Дж/м3 жыл) кезекті трофтық деңгейдегі энергия ағынының шамасы немесе «өнімдігін» көрсетеді. Энергетикалық пирамида барлық кезде жоғары қарай сүйірленеді. Бірақ тамақпен бірге жүйеге түсетін барлық энергия көздері есепке алануы керек.
Сандар пирамидасы Биомассалар пирамидасы Энергия пирамидасы
(аудан бірлігіндегі шамалар) (массаның құрғақ салмағы) (Дж/м3 жыл)
45 Биосферадагы заттар айналымы
Зат айналымы- айналасындағы заттар бір трофикалық деңгейден екінші деңгейге өткен кезде әлсін- әлсін зат айналымына түсіп үздіксіз қайталанып отырады.Планетадағы барлық заттар үнемі айналымда болады.Күн энергиясы Жер бетінде екі зат айналымын қамтамасыз етеді:үлкен(геологиялық,биосфералық) және кіші(биологиялық). Биосферадағы заттардың үлкен айналымы негізгі екі кезеңмен ерекшеленеді:Жер дамуының бүкіл геологиялық өне бойында жүріп келетін және биосфераның дамуында негізгі роль атқаратын процесс. Геологиялық зат айналымы-тау жыныстарының түзілуімен,үгілуімен және бұзылған өнімдердің –сынықтар мен химиялық элементтердің кейін басқа жерге ауысуымен байланысты.Организмдер тіршілігінің барысында биосфераның әртүрлі құрылымдық бөлімдері арасында жүретін энергия мен зат айналымын,яғни,химиялық элементтердің тірі организмдердің қатысуымен қозғалуын және өзгеруін биогеохимиялық айналымдар. Кіші немесе биологиялық зат айналымы бұл-өсімдіктер, жануарлар, саңырауқұлақтар, микроорганизмдер және топырақ арасындағы зат айналымы. Биологиялық айналымның мәні екі қарама-қарсы,бірақ бір-бірімен байланысты процестердің нәтижесінде –органикалық заттардың түзілуі және олардың бұзылуы жүреді.
46 Вернандскийдин ноосфера туралы илими
Ноосфера -адамның парасытты тіршілігі оның дамуын қамтамасыз негізгі фактор болып табылатын биосфераның жаңа жай-күйі.
Вернадскийдің шарттары:1)Адамзыттың бір тұтас болуына,кез келген құрылықтың немесе мұхитты бір шетіндегі оқиға Жер бетінің басқа жерлеріне әсер ету
2)Қазіргі таңдағы байланыс құралдары мен ақпарат алмасудың сол сәтте хабардар ету үшін өзгеруі
3)Адам теңдігі ноосфераның қажетті талабы
4)Адамдар теңдігі нәтижесінде жалпы өмір деңгейінің өсуі сондай ақ халықтың мемлекеттік және қоғамдық жұмыстарға шарраларға әсер ету мүмкіндіктері
5)Энергетиканың дамуы ,өмір сүру деңгейінің көтеру үшін жаңа энергия көздерін ашу және пайдалану
6)Қоғам өмірінде соғысты болдырмау