2.3. Tarmaqlı maǵlıwmatlar bazası.

Tarmaqta sistema ierarxiyalıq sistemaǵa qaraǵanda kóp qolaylıqlarǵa iye, sonlıqtan bul sistemada maǵlıwmat (fayl)lar ortasında kóp baǵıtlı baylanıslardı ornatıw múmkin. Bunday baylanıslar paydalanıwshıǵa kerekli maǵlıwmat (fayl) dı ierarxiyanıń joqarı basqıshlarındaǵı fayllarǵa mirát qılmastan tabıw múmkinshiligin beredi. Mısalı, dúkándaǵı ónimler tabliсası menen ónimler bahasınıń tabliсası menen ónimler bahasınıń tabliсaları arasında ayrım baylanıslar ornatılıp, ol kerekli ónim bahasın tabıw múmkinshiligin beredi.

Bir tarawdaǵı maǵlıwmattıń basqa tarawdaǵı maǵlıwmat penen eki yamasa onnanda kóp baylanısatuǵın túrine maǵlıwmatlardıń tarmaqlı modeli delinedi.

Maǵlıwmatlardıń tarmaqlı sistemasın jaratıw hám onnan paydalanıw ushın jaratılǵan sistemaǵa tarmaqlı MBBS delinedi.

§ 3. Maǵlíwmatlar bazasín basqaríw sistemalarí

MB nı dúziw, olarǵa qosımsha maǵlıwmatlardı kiritiw hám bar MB dan paydalanıw ushın ayrıqsha MB lar menen isleytuǵın programmalar zárúr boladı. Bunday programmalar jıyındısı maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları (MBBS) dep aytıladı. Anıqlap ayttqanda, MBBS-bul kóp paydalanıwshılar tárepinen MB-ın jaratıw, oǵan qosımsha maǵlıwmatlardı kiritiw hám MB nı birgelikte isletiw ushın zárúr bolǵan programmalar jıyındısı boladı. MBBS nıń tiykarǵı quramınıń bir-bólegi-maǵlıwmatlar bolsa, basqa bólegi-paydalanıwshılar boladı. Bulardan basqa Hardware‑texnikalıq hám Software-programmalıq támiyinlew MBBS nıń nátiyjeli islewin támiynlewshi quramınıń bólekleri boladı. Hardware sırtqı qosımsha qurılmadan tursa, programma bólegi bolsa MB menen paydalanıwshı arasındaǵı dialogtı ámelge asıradı. MBnıń dúzilisi úyreniletuǵın obekttiń maǵlıwmatlarınıń kórinisi, mánisi, dúzilisi hám kólemine baylanıslı boladı.

Ádette, paydalanıwshılar tómendegi, kategoriyalarǵa bólinedi:

• paydalanıwshı-programma dúziwshi;

• sistemalı programma dúziwshi;

• maǵlıwmatlar bazası administratorı.

Bunda programma dúzgen paydalanıwshı MBBS ushın jazǵan programmaǵa juwap beredi, sistemalı programma dúziwshi bolsa pútin sistemanıń islewi ushın juwapker esaplanadı. MB administratorı sistemanıń saqlanıw jaǵdayına hám isenimliligine juwap beredi.

3.1. Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemalarınıń arxitekturası

MBBS ayırım alınǵan tómendegi modullerden turadı:

 MBnı basqarıw blogi-disklerdegi maǵlıwmatlar menen paydalanıwshı programması hám sistemanıń sorawı (guery) arasındaǵı interfeysti anıqlaydı;

 Fayl menedjeri-maǵlıwmatlar dúzilmesi menen diskler ortasındaǵı baylanıstı basqaradı.

 Guery proсessor-anglichan tilinde jazılǵan; guery gáplerin MB nıń basqarıw blogi túsinetuǵın tilge ótkizedi;

Prekompilyator DML (Data Maniplation Lanquaqe) -maǵlıwmatlar menen manipulyaсiya etetuǵın til bolıp, ol tómendegi ámellerdi orınlaydı:

• MBdan maǵlıwmatlardı ajratıpa alıw;

• MBǵa maǵlıwmatlardı kiritiw;

• MBdan maǵlıwmatlardı alıp taslaw;

• MBnı modifikaсiya (ózgeriwler) etiw;

 Kompilyator DDL (Data Definiton Lanquaqe) MB tilin, onıń dúzilisin hám sırtqı yadtaǵı informaсiya túrin anıqlaydı. MBnıń dúzilisi tabliсa kórinisinde boladı.

Barlıq MBBSlar relyaсmyalıq modeller tiykarında dúziledi. Usını esapqa alǵan Microsoft Office korporaсiyası MBlar menen islewge arnalǵan Microsoft Access programmasın jarattı. Bul programma quralları ıxtıyarıy oblasttaǵı joqarı dárejedegi professional hújjetler tayarlaw múmkinshiligin beredi, sonıń menen birge Visual Basic for Application programmalactırıw ortalıǵında makroslar jaratıp, paydalanıwshıǵa hár tárepleme jetilisken hújjetler tayarlawǵa járdem beredi.