Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Jazıwshı Muxammedovtıń úyi me?

—Awa. Muxammedovtıń úyi.

—Ilham qalay?

—Sıymay atır.

—Svet bar ma?

—Bar!

—Men GRES tiń bas qániygesimen. Siziń ilhamıńızdı soraw hám svetińizdiń óship qalmawın baqlap turıwdı maǵan tapsırıp edi.

—Raxmet.

Besinshi kúni túngi úshte ol uyqılamay, qońırawdı kútip jattı. Úmiti pushqa shıqpadı, shıńǵırladı.

—Jazıwshı Muxammedovtıń úyi me?

—Awa.

—Ilham qalay?

—Jaman emes.

—Svet bar ma?

—Bar!

—Men GREStiń jetekshi qániygesimen. Siziń ilhamıńızdı soraw hám svetińizdiń óship qalmawın...

—Raxmet.

21

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Altınshı kúni túnde de tap belgilengen waqıtta telefon shırıldadı. Muxammedov sorawdı kútip otırmastan sawdıratıp juwabın tógip tasladı.

—Bul jazıwshı Muxammedovtıń úyi, men ózimen, ilham jaman emes, svet bar, xosh taǵı qanday maǵlıwmat qızıqtıradı?!

—Bolǵanı tek usı. Maǵan siziń ilhamıńızdı soraw hám svetińizdiń óship qalmawın qadaǵalaw tapsırılǵan edi. Men GREStiń smena masterimen.

Jetinshi kúni taǵı.

—Men jazıwshı Muxammedovpan, — dedi trubkanı alar-almastan. — Ilhamım jaqsı. Svet bar, tınıshıma qoyasız ba meni, joq pa?

—Biymálel, otaǵası. Men tek tapsırmanı orınlap atırman. Maǵan siziń

ilhamıńızdı soraw hám svetińizdiń óship qalmawın qadaǵalaw tapsırılǵan edi.

—Siz kim bolasız?

—Men GREStiń avariyalıq xızmet boyınsha injenerimen.

Segizinshi kúni túngi úshte telefon shıńǵırlamay-aq qol sozıp edi, jańa qońıraw kelip atır eken.

—Muxammedovtıń úyi me?

—Awa, Muxammedovtıń úyi, men ózimen, ilham hesh jerge sıymay atır. Svet bar. Taǵı ne kerek?

—Hesh nárse kerek emes. Maǵan siziń ilhamıńızdı soraw hám svetińizdiń óship qalmawıp qadaǵalaw tapsırılǵan edi.

—Siz kim bolasız?

—Men GREStiń náwbetshi operatorıman.

—Oy, qudayǵa shúkir, sonıń menen tawsılasız ba?

22

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

— Qayda sizge! Bizde toqsan altı operator, qırıq segiz texnik bar, olardıń hámmesine usı tapsırma boyınsha grafik dúzip berilgen.

Áne, usı gápten keyin Muxammedov telefondı diywalǵa tartıp urıp sındırıp, kóshege shıǵıp ketti. Tań saz beriwden qonsılardı oyatıp telefonların sındıra basladı, soń keńsedegilerdi... Qalǵan jaǵı ózlerinizge málim.

Gáptiń qısqası, úlken adamlardıń zeynine tiyip alıwǵa bolmaydı eken. Olardıń tábiyatı názik boladı.

6. 08. 1996-jıl

Isenimli maǵlıwmat

Qońsımız Qarlıbay menen bir podezdde turamız. Esigimiz bir-birine qarasqan. Biraq, barıs-kelisimizdiń onsha mazası joq. Gápimiz úylese bermeydi. Sebebi, Qarlıbaydıń atqan adımı aqsha. Júz mıń degenler awzınıń bir shekesinen shıǵıp ketedi. Hayalınıń ústinde dúnyanıń hasıl tawarları, qollarında hinjiw-marjanlar. Biz olardıń qasında gileń bir mayda-shúyde ıbırsıqlar menen aylanısıp júrgendeymiz. Qullası, tárezide tasıń teń kelmese, bir esikten kirip shıqqan menen ekewiń eki dúnyanıń adamlarınday bolıp ketedi ekenseń.

Bir kúni túste olardıń úyine birewi orta boylı, birewi tapaltastan kelgen eki jigit keldi. Ekewi alma-gezek qońırawın bastı. Ishten saza bolmadı. Sebebi, olar úyinde joq edi.

—Mına úydiń adamları joq pa eken? — dedi soń biziń úydiń esigin ashıp.

—Joq.

—Qayaqqa ketkenin ayta almaysız ba?

—Azanda Tashkentke ketti.

—Keshke shekem aylanıp keler me eken?

23

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Yaq, kele almaydı.

—Bir-eki kún bolamız dedi me?

—Bizlerge hesh nárse aytqan joq, biraq, birewlerge arjaǵına Bishkekke ushamız dep turǵanın esitip edim.

—Múmkin, reysi irkilip ushpay qalıwı da...

—Yaq, ushtı. Azanda men de balamdı shıǵarıp saldım. Birge ketti.

—Raxmet.

Eki jigit tez-tez júrip tómenge túsip ketti.

Sol kúni televizorda da durıslı kórsetiw bolmay, erte jatıp qaldıq. Azanda shay-pay iship jumısqa shıqsam, qapınıń tutqasına bir qaǵaz ildiriwli tur. Ala sala oqıdım!

«Bergen isenimli maǵlıwmatıńız ushın raxmet. Túste kórgen jigitlerińiz».

Qarasam, qońsımızdıń esigi ayqara ashıq, ishi húwlep tur.

9. 07. 1996-jıl

Jaza qurıq

Dúnyada yaratqannan basqanıń bári jańılısadı eken. Hátte Ázireylide! Soсializmniń dáwleti gúrlep turǵan bir payıtta Ázireyliniń qátesi menen úlken bir zavodtıń direktorı dúnyadan ótipti. Jazmıshtıń biz bilmeytuǵın

nızamları boyınsha bunday óliler «jaza qurıq túsken» dep esaplanıp, qaytadan tiriltip jiberiledi eken. Lekin, o dúnyanıń isleri de mudamı taq-tuynaqtay bola bermeytuǵın qusaydı ǵo. Bul sorlınıń hújjetleri kóp qaǵazlardıń arasında qalıp, on bes jıldan keyin qáte ólgeni málim bolıptı,

24

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Yaratqan onı tiriltip jiberip, úyine kelse, bayaǵı saray ornında bar dá, biraq, ishi húwlep qalǵan. Ózi ólgende jeti jasında qalǵan Azbergen ǵırıstay jigit bolıptı. Biraq, ústi-bası jupını. Úyde basqa hesh kim joq. «Ákeńmen» degenge balası inanbay, bir kún awzı kópirip, zorǵa isendirdi.

—Úydegi dúnya-múlikler qayaqqa ketti? — dedi soń balasına.

—Hámmesin mamam aylanısqa satıp joq qıldı.

—Aylanıs degen ne?

—Sawdaǵa pul aylandırıw. Zat ákelip, zat satadı.

—Aqmaq! Endi biziń teńimiz sawdagershilik pe edi? Ózi qayaqta?

—Eki jıl boldı, sawdagershilikke barıp júrgen jaǵında birewge tiyip ketti.

—Ox, opasız seniń? Ájapań qayda?

—Liсeyge kelgen muǵallimlerdiń birewine turmısqa shıǵıp ketti.

—Neǵıldeydi? Túrkler neǵıp júr búyerde? Shegaradan qalay ótken?

—Házir ońday, shegaradan ótiw degen mashqala joq. Túrkler bizde bala oqıtıp atır.

—Úx-x! Men túsinbedim.

Tirilip kelgen hámeldar óz úyinde qayta-qayta gúrsinip, arman-berman júrdi.

—Yaqshı, menin partbiletimdi alıp shıq, raykomǵa barıp keleyin, dedi soń. Bala ákesine qarap ań-tań boldı.

—Partbiletińizdi mamam musorǵa taslap jibergen.

—Ne?! — Tirilip kelgen hámeldar shep kókiregin uslawı menen birden lars etip quladı.

25

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Bul iret Ázireyli aljaspaǵan edi.

1996-jıl

Qosımsha soraw

Házirgi waqıtta jurtta «Muǵallim bilseń de qoymaydı» degen pikir payda bolıp ketken. Men, tap usınıń ótirigin shıǵarayın dep oqıwǵa kirgen kúnnen baslap, shuqshıyıp kitaptıń izine tústim. Kóshede qıdırmadım, toy-merekege de barmadım, esi-dártim imtixanlardan óz kúshim menen ótiw boldı.

Yarım jıllıq semestr baslandı. Birinshi mártebe imtixan tapsırıp atırman.

— Birinshi sorawdı aytıń, — dedi muǵallim.

Shabatuǵın attay suwlıqqa taslap turǵan adamǵa jırma, sawdıratıp ayttım da berdim.

—Ekinshi sorawǵa ótiń. Bulda kewildegidey boldı.

—Úshinshi sorawdı baslań.

Úshinshi sorawdıń da túbelegin túsirdim.

—Boldı. Endi qosımsha bir soraw beremen, bilseń — bes, eger bilmey qalsań ókpeleme: —Sessiyanı tabıslı juwmaqlaw ushın ne islew kerek?

—Jaqsı tayarlanıw kerek.

—Taǵı?

Írasın aytsam, taǵı ne islew kerekligin bilmeytuǵın edim. Tubaladım da qaldım.

26

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Bar, tayarlanıp keliń, — dedi muǵallim knijkamdı aldıma atıp urıp. Sırtqa shıǵıwım máttal, studentler qorshap aldı.

—Neǵıldıń?

—Jıǵıldım.

—Qalayınsha?

—Úsh sorawdı da aytıp berdim, biraq, qosımsha sorawǵa juwap bere almaǵan soń qoymadı.

—Ańsatı qosımsha soraw ǵoy, — desip atır hámmesi jabırlasıp, — Bizler bir sorawǵa da awzımızdı ashqanımız joq, biraq, qosımsha sorawdı tas qıldıq.

—Qanday edi sorawıńız?

—Ol soraw hámmege birdey.

Jigitlerdiń birewi áste knijkasın ashıp kórsetti. Onda beli búklenbegen bir-eki júzlik salıwlı tur edi.

—Bul ne?

—Endigi imtixannıń qosımsha sorawına.

9. 07. 1996-jıl.

Rul

Alıs rayonlardıń birindegi orta dármiyan kárxanalardıń birewine direktor bolıp usınılıp atırǵan Taymasov, buyrıq alıp ketiw ushın basqarma baslıǵınıń aldına keldi. Baslıq onıń menen biraz waqıt gúrriń ótkerdi, soń maqul dep tapsa kerek, qániygeler bóliminiń xızmetkerin shaqırıp, buyrıq

27

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

tayarlawǵa tártip berdi.

— Endi siz sharbaqtan bir aylanıp keliń, — dedi baslıq Taymasovqa. — Kireberistegi birinshi bastırmanıń astında bir jeńil mashina tur, sonı dıqqat penen kóriń, qayıl bolsańız sonı sizge xızmet babında miniwge beremiz.

Taymasov sharbaqtan apalaqpap tez qaytıp keldi.

— Haw, aqsaqal, — dedi xawlıǵıp, — ol mashinanıń ruli joq ǵoy.

Baslıq mıyıqtan kúldi.

—Alaberiń. Mashinańızdıń ruli bizde turadı. Taymasov azǵana waqıt sam-saz bolıp turdı da, soń:

—Men qayılman, — dedi bas iyzep.

—Bárekella! — dedi baslıq kewilli túrde. — Házir direktor bolǵanıńız haqqında buyrıqtı alasız. Sizden aldın jiberilgen eki jigit te rul soraǵanı ushın buyrıq ala almay ketken edi.

1996-jıl

Qátere

—Dáwirxan kózińdi ash!

—Aǵası-aw, qorqıta bermeshi! Ne boldı saǵan?!

—Aǵa! Aǵa deymen!

Qulaǵıma sonday dawıslar emeski esitiledi. Biraq qayaqtan shıǵıp atırǵanın bilmeymen. Kózimdi ashqım keledi, ashalmayman. Qıyalıma suwdıń astında júrgendeymen. Hámme jaq gúńgirt. Állen waqıtları barıp ózime kele basladım.

28

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Qarasam tas tóbemde eki doktor, oń jaǵımda balam, sol jaǵımda hayalım. Olar meniń kózimdi ashqanımdı kórip quwanıp qoya berdi.

—Ya alla, balalarınıń nesiybesine qudaytaala qayttan berdi ǵoy, — dedi hayalım, jaǵasına túpirip.

—Aǵa, men ǵo, — dep balam qoltıǵıma kirip atır.

Doktor olardı sırtqa shıǵarıp jiberip, meni palataǵa alıp kirgizdi. Men ele áwere-sarsańman. Bul jerlerge qalay kelip qaldım? Ne boldı? Neden baslandı? Meniń bunday talma keselim joq edi ǵoy? — deymen ózimshe. O-o, jańa esime tústi. Bul keshe-búgin payda bolǵan awırıw emes, bunnan bir jıl burın bir awız qátere sebepli moynıma ilingen táshwish edi.

Awılımızda Jarılqaǵan degen jası úlken bar edi.

Sol bir kúni keshletip biziń úyge keldi.

—Dáwirxan inim, kóp irkilmeymen, dedi dásturxannan nan awız tiyip. — Kishkentay bir jumısım bar, sonı pitirerme ekenseń dep keldim.

—Qolımnan keletuǵın jumıs bolsa pitireyin aǵa.

—Qolıńnan keledi. Biziń Alımbaydı bir muǵallim imtixannan eki qoyıp sabaqtan shıǵarıp jiberipti. Jeti qızdıń ishinde erkelep ósken bir bala edi, keshe úyge bardı, awqat ta jemeydi, shay da ishpeydi, tuńjıraydı da otıradı. Aqırı, shıdamay saǵan keldim, qosshım.

—Ol muǵallimdi men tanıyma ekenmen?

—Tanıysań. Jumagúl degen kelinshek, sizlerdiń oyaq-buyaǵıńızda qońsı qusaydı.

Írasında da, ol bizler menen úsh-tórt jay bılayıraqta turatuǵın qońsı edi. Jası úlkenniń sózin qıymay, bardım.

— Dáwirxan aǵa, men ol balanı oqıwdan ulıwma shıǵarıp jibermekshi edim, — dedi ol maǵan. — Men oǵan muǵallim emes, tap jeńgesindeymen, uyalmay oynaǵısı

29

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

keledi. — Úshinshi parǵa kirip, jurnaldı barlayın dep jańa otırǵanım, ókshem muzday bolıp ketti. Ne nárse eken dep qarasam, rápiydaday bir tasbaqa ayaǵımdı jalap tur. Shorshıp kettim. Nashar ballardı ózińiz bilesiz, tıshqannan, qurbaqadan, jılannan zárresi qalmaydı.

—Kim ákeldi bunı! — dep baqırsam jańaǵı bala tartınbastan:

—Men ákeldim muǵallim, bul meniń menshik tasbaqam, — deydi.

—Nede bolsa endi siz keldiniz, keshirim bermeske ilaj qansha? — dedi pásine qaytıp. — Lekin sizge aytajaq bir jumısım bar edi, eger qıylanbasańız?

—Nege qıylanamız? Adam kúni adam menen degen...

—Telefonǵa arza berip qoyǵanıma bes jıl boldı, sirá bir sáti túspeydi.

Sizdegi sheshemniń aǵası sol jerde basshı jumıslarda isleydi eken. Kelistirip

berse anaw-mınawsınan qashpas edik...

Bir adam jumısıńdı pitirip atırsa, onıń qaytarıp salǵan jumısı ushın, «anaw-mınawsı» degen gáp bolıwı múmkin be? Bir tiyinsiz tez kún ishinde telefon qurǵızıp beretuǵıń bolıp, tabanlı túrde wáde berdim.

Awıldan kelgen jası úlken tóbesi kókke jetip qayttı. Onıń esesine hayaldıń qabaǵı mushtay boldı.

—Biziń tórkinde ne bolıp ne qoyıp atırǵanı menen isiń joq. Aǵamnıń ol jerden shıǵıp ketkenine bir yarım ay boldı, sen bolsań atın satıp, wáde etip qaytıp júrseń.

—Endi ne qılamız?

—Bilmeymen!

Ólimnen uyat kúshli. Lebizimdi shaymalamayman dep qaynaǵamızdıń úyine bardım.

— Bunday jumıstı ózim islep júrgende aytıwıń kerek edi, — dedi ol da nazırqanıńqırap. — Meyli, endi birge baramız, sóyerde ne degenin esiterseń.

30