Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Jaqında qızıq boladı

Satiralıq gúrrińler

Muratbay Nızanov

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Qaǵıyda

Bir ǵana qol qoydırıw ushın qıstawlı túrde mámleketlik keńselerdiń birine kirip shıǵıwıma tuwra keldi. «Bólim baslıǵı» dep jazılǵan esiktiń awzında úsh-tórt adam tur eken. Qarasam, hesh qaysısı asıǵıp turǵanǵa usamaydı.

—Keshirersizler, ruqsatınız benen bir qol qoydırıp shıqsam?

—Kireǵoyıń.

Qolımdaǵı portfeldi joldasıma uslattım da, qapını ashtım.

— Múmkin be?

Bólmeniń tórinde otırǵan murtlash jas jigit esitpedi me, basın kótermedi.

— Múmkin be, inim? Taǵı qaytaladım.

Álle nelerdi jazıp otır, menin kirgenimdi sezetuǵın emes.

Eki adım attım.

—Assalawma áleykum...

Selt etpeydi. Tórt adım attım.

—Assalawma áleykum, inim.

Ses joq. Há, meniń sálem bergenim ántek bolǵan shıǵar, aqırı, jası úlkenmen ǵo. Ashıwı kelgen.

Sonda da amanlasıwım lazım.

— Awhallar jaqsı ma, inim?

Ya buǵan bir nárse bolǵan da, yamasa meniń kózime kórinip turǵan bir nárse shıǵar. Bálkim, úyde me ekenmen, yarım aqshamda tús kórip atırǵan shıǵarman... Áste

3

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

aqırın jambaslarımdı shımshıp kóremen, awıradı. Demek, ońım ǵoy. Qoy, basa-bastan meniń kirgenimdi elestirmey turǵan bolıwı kerek. Hár telefon bir shırıldap tınıshın alıp atır. Miy qalama. Jas kishi bolsa da, sálem bereyin.

Áste aqırın adımlap murnınıń astına taqalıp bardım.

— Assalawma áleykum, inim, qolıńdı ber, kóriseyik...

Astapıralla! Qolım sozılıwı menen qaldı. Kózin qaǵazdan almaydı. Shırıldaǵan telefonlardı da, trubkasın kóterip qaytadan basıp taslaydı.

— Mına bir qaǵazǵa qol qoyıp beriwiń kerek eken.

Qudaydıń urǵan bendesi mendey bolmasın. Bir awız juwap ala alsam, qánekey.

—Inim, tek qolıńızdı qoyıp jiberseńiz boldı.

—....

—Asıǵıp tur edim, jáne basqa keńselerge de barıwım kerek.

—....

—Bolmasa qaǵazdı taslap kete bereyin be?

—....

—Bálkim, bir aylanıp kelsem, qolıńız bosaǵan waqta qoyaǵoyarma edińiz?

—....

Dúnyaǵa shıǵıp bunday adam kórmegen ekenmen. Qorqınıshlı jerden qutılǵansha asıqqan adamday, ayaǵımnıń ushınan basıp sırtqa shıqtım. Sestim shıqpaydı, ańım ushıp ketken eken.

—He, ne boldı? — dedi joldasım hawlıǵıp.

—Yah?!..

4

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Ne boldı dep atırman?

—Bilmeymen... mına birewdiń qanday adam ekenin. Ya sóylemeydi, ya sálemdi almaydı, ya sálem bermeydi.

—Sálemin ne qılasań, qol qoydırsań bolǵanı emes pe?

—Qolıńa da, betińe de qaramaydı.

—Yapırmay-á!

Kúni menen bizlerdi baqlap turǵan kelinsheklerden biri kúldi.

—Birinshi keliwiniz be deymen, qáyinlerim?

—Awa, birinshi.

—Shaması bar. Bul jer bank degen, bir kelgennen sálemdi ala bermeydi.

Áne qalas! Hár kásiptiń ózine ılayıq qaǵıydası boladı eken dá!

22. 09. 1997-jıl

Ániypa

Qız ayttırıp shıqqan eki jigit, ákeleriniń dostı Nawrızbaydıń úyine keldi. Olar tanısa basladı, aldılarında jartı nanı bar qurı dasturxan. Kelisim boyınsha jigit aǵası sóylep otır, kúyew bolmısh jigit jım.

—Sóytip Tawmurattıń balasıman de, júdá bárekella!... Al, sen kimniń balasıman dep ediń?

—Jumamurattıń.

—Jumamurat bolǵanda .. ana bessarıdaǵı ma?

5

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Awa, sol.

—Nasosshı bolatuǵın?

—Awa, nasos aydaytuǵın edi.

—He, sonıń balasıman de. Ákeń paqır jaqsı adam edi. Ózimizdiń ballar ekenseń ǵo.. Ániypa!

—Huw.

—Shayıńdı ákelmeysen, be?

—Házir.

—Tawekeń ne islep atır?

—Jaqında dem alısqa shıqtı.

—Áne qalas! Mudamı ǵawırlıǵa úyrenip qalǵan adam, úyge sıymay otırǵan

shıǵar.

—Awa. Házir de tez-tez mektepke barıp turadı.

—Aytıp otırman ǵo, úyrengen qalǵan adam tórt diywaldıń ishine sıymaydı.

Ániypa taq ettirip bir sháynek shay ákelip qoydı.

—Gúlbiy qurdas ne qılıp atır? Ele dúkanda ma?

—Awa.

—Bárekella! Deni saw adamǵa jumıs jaqsı, isley bersin.. Ániypa!

—Huw!

—Kesalarıńdı ákelmeyseń be?

6

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

Ániypa állenemirde kesalardı ákeldi.

—Nawrızbay aǵa, ózińiz jumıstasız ba?

—Áy, yaq. Bıyıl mına kózim ázzileńkirep, glaukoma deyme, сifrlardı dúgistirip ala bergen soń qoydım... Ániypa!

—Huw!

—Bosıraq nanıń joq pa?

—Házir.

—Ániypa azıraqtan keyin bir shetinen qurttay alınǵan nan ákelip qoydı.

—Al, endi balalar, jası úlken bolǵan soń jol bolsın soraw parızımız-barıs qayda, kelis qaydan?

Jol boyı kelisim boyınsha buǵan da jigit aǵası juwap berdi.

—Jer ólshep júrmiz aǵa, usı átirapta shıpalı suw bar degen boljaw bolǵan eken, erterekte. Soǵan hár jerden qazıp topıraq áketemiz.

—Onday suw shıqsa táwir bolar edi-aw, inilerim... Ániypa!

—Huw!

—Qant ákelmeyseń be?

—Házir.

—Nawrızbay aǵa, burın usı átiraptıń bári baǵ edi ǵoy, búgin jol boyı bir túp terek kórmedik.

—Pay, pay nesin soraysań inim, mına qısqı suw degen bále qurtıp ketti ǵo.

Házir eshek baylawǵa qazıq taba almaysań... Ániypa!

— Huw!

7

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Tistewishiń qayda?

—Házir.

—Inim, siziń jaqlar tolıq baǵshılıq bolıp ketti-aw deymen-á?

—Awa, jartısı kartoshka. Qawın-qámegi de bar.

—Sonısı maqul bolǵan... Ániypa?

—Huw!

—Dastúrxanǵa qoyǵanday sarı may-parı mayıń joq pa?

—Bar ǵoy.

—Alıp kelsesh!

—Buyaqqa avtobus siyrek júreme deymen?

—Awa, dım janǵa tiyip tur sóyeri. Qalaǵa barıp keliw úlken kúsh. Basshılardıń astında mashina bolǵan soń bilmeydi... Ániypa!

—Huw!

—May jaǵatuǵın pıshaǵıń qayda?

—Házir.

—Jeńgeńiz-ám qartayayın dedi me, sál umıtshaqlaw. Oyaǵın elestirmeysiz, ballar.

—Yaǵá, otaǵası, zıyanı joq.

—Ániypa!

—Huw!

—Awqatqa aynalıstıń ba?

8

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

—Yaq.

—Haw! Aynalısa bermeyseń be, endi!

—Yaq, Nawrızbay aǵa, biz ketemiz.

—Ketesiz ǵoy, sonda da «quwıs úyden qurı shıqpa» degen. Azmaz shıdań, biziń kempir háp zamatta tayın etedi... Ániypa!

—Huw!

—Gazdıń úlken oshaǵın jaqtıń ba?

—Yaq, kishkentayın jaqtım ǵo.

—Áy, sen-ám bir. Ballardıń asıǵıp otırǵanın kórip tursan ǵo. Qoyıp tur, ózim barayın.

Ǵarrı urman-purman gazxanaǵa shıqtı.

—Kelgen jumısımızdı aytsaq pa eken? — dedi kúyew bolmısh jigit.

—Dım úndemey-aq qoy, «Sheshesin kórip qızın al» degen usı eken. Onnansha tez óksheni kótereyik.

Olar ayaqların sılt ettirmesten qapıdan shıǵıp zım ǵayıp boldı. Azıraqtan keyin Nawrızbay ǵarrı sóyleniwi menen kirip keldi.

— Sóytip inilerim, ózimizdin ballar ekensiz ǵoy. Qurı awız ketken degen uyat

boladı, azımaz shıdan, házir ...

Haw. Astapıralla, jin be, shaytan ba?... Ániypa!

12. 03. 1994-jıl

Dińgektegi danıshpan

9

Muratbay Nızanov - Jaqında qızıq boladı

«Qulan qudıqqa qulasa, qulaǵına qurbaqa úymeleydi» degen durıs eken. Esheyinde qol shoshaytıp sóylewge qorqatuǵın kósemlerimizdiń moynına endi tros ilinip, eskertkishleri alıp taslana basladı. Solardıń biri biziń kolxozımızdıń

aldında tur edi. Jaqında ol da ketti. Eskertkishi alınǵan adam boylı dingek eki ayǵa deyin bos turdı. Úshinshi ayǵa qaraǵan kúnlerdiń birinde kolxozda jańadan at qoyıwǵa arnalǵan májilis boldı.

— Húrmetli jámáát, — dedi basqarma baslıǵı saltanat penen, — Mine sizler ǵárezsiz eldiń azamatlarısız. Barlıq erk qolıńızda. Sizlerge hesh kim joqarıdan kelip, burınǵıday kórsetpe bere almaydı. Sonlıqtanda, kolxozımızǵa at qoyıw máselesi de ózlerińizdiń qolıńızda. Usınıńlar, men sizlerdiń xızmetińizdemen!

Demokratiyanıń samalı menen adamlardıń tanawı jibise de, tap mınaday ǵarkálleziy erkinlikti kórmegen eken. Dáslep, bir kesa shay ishimdey waqıt jım bolıp qaldı. Soń barıp, ortaraqtan jası otız bes-qırıqlardıń shamasındaǵı

jaǵı súmpiygen bir jigit túrgeldi.

—Men ádebiyat muǵallimimen, — dedi ol hámmege bir qatar názer taslap. — Lekin, ózim tariyxqa qızıǵaman. Oylap tursam, usı kúnge deyin orıslardıń Kutuzovı menen Suvorovın úyrene bergen ekenbiz. Uyat, bul, ózlerimizde batır joq pa? Ne ushın biz Suvorovtıń ornına Sháryardı uluǵlamaymız? Maspatshanı

tóbege kótermeymiz. Menińshe kolxozǵa Sháryar dep at qoyıw kerek. Máspatshanıń atındaǵı patsha sózi adamlarǵa jaqpawı múmkin.

—Sháryar batır emes tá, — dedi birew turıp.

—Batır! Ádebiyat muǵallimi pikirinen qaytpadı. Onı taǵı birew jópledi.

—Meyli, batır bolmay-aq qoysın, báribir xalqımızdıń qaharmanı ǵoy,

—Qayaqtıń qaharmanı! Ol patshanıń taslandı balası bolǵan.

—Áy, bereket tap! Kúshik penen pıshıqqa awmastıratuǵın emes pe?

—Áy, sol Ánjimniń inisi me ya aǵası ma?

10