Finans bazarı
.pdfámelge asırılmaslıǵına jol qoymaw kerekligi. Sol qaǵıydaǵa muwapıq, ol bul eki process bir waqıtta júz beredi hám kelisim belgilengen múddette orınlanadı yamasa processlerden hesh biri ulıwma orınlanbaydı. Keyingi jaǵdayda ol ulıwma orınlanbaydı hám barlıq nárse ornın qaplaw menen tamamlanadı, yamasa kelisim keyinirek orınlanadı hám barlıq nárse likvidlik táwekelshiligine dus keledi.
Qadaǵalaw ushın sorawlar
1.Finans bazarı kanday dúziliske iye?
2.Finans bazarı infrastrukturası hám onıń strukturalıq bólimleri kanday ańlatıladı?
3.Finans bazarın klassifikaciyalaw ne ushın zárúr?
4.Finans bazarın qaysı belgiler boyınsha klassifikaciyalaw múmkin?
5.Finans bazarınıń funkciyaları nelerden ibarat?
6.Finans bazarı wazıypaları nelerden ibarat?
7.Finans bazarınıń kanday rolin bilesiz?
8.Finans bazarınıń kanday principlerin bilesiz?
9.Finans bazarınıń kanday segmentlerin bilesiz?
10.Finans bazarında resurslar háreketi qaysı faktorlarǵa baylanıslı?
11.Finans bazarınıń mazmunı neden ibarat?
II- BAP. Finans bazarı instrumentleri hám bahalı qaǵazlar
2.1. Bahalı qaǵazlar bazarınıń túrleri hám olardıń gruppalanıwı
Bahalı qaǵazlar bazarı sawda kapitalınıń rawajlanǵan dáwirinde payda bolǵanlıǵı hám kópshilik batıs mámleketlerinde ol xojalıq mexanizminiń eń turaqlı hám jolǵa qoyılǵan bólimlerinen biri esaplanıwı haqqındaǵı maǵlıwmatlardı bilemiz.
Ózbekstanda bahalı qaǵazlar bazarınıń payda bolıwı, mámleketlik kárxanalardıń menshiklestiriliwi hám akcionerlik kárxanalarına aylandırıw procesi menen baylanıslı ekenligin de biz búginge shekemgi ekonomikalıq ádebiyatlar tiykarında úyrenip shıqqanbız.
Bahalı qaǵazlar bazarınıń qáliplesiw procesi kózqarasınan: birlemshi bazarlarǵa
ekilemshi bazarlarǵa forması jaǵınan: birjalıq bazarlarǵa
birjalıq emes bazarlarǵa bólinedi.
Endi usı bazarlardıń hár birin óz aldına kórip shıǵamız.
Bahalı qaǵazlardıń birlemshi bazarı – bul bahalı qaǵazlar emissiyasın hám birlemshi jaylastırılıwın ámelge asırıw, yaǵnıy bahalı qaǵazlardı emitent yaki onıń wákili tárepinen dáslepki investorǵa satıw bazarı bolıp tabıladı.
Emitent tárepinen bahalı qaǵazlardı tákirar shıǵarılıwı (máselen, ustav fondın arttırıw iaqsetinde) yaki ekilemshi emissiyası da birlemshi bazar sheńberine kiredi. Birlemshi bazardıń eń áhmiyetli sıpatlaması, emitentler tárepinen informaciyanıń áshkara etiliwi boladı. Bunda emitent haqqında tolıq maǵlıwmat beriletuǵın emissiya prospektin yaki bahalı qaǵazlardı aylanısqa shıǵarıw haqqındaǵı maǵlıwmatlardı járiyalawdan baslap, tap fond bazarı tarawında qadaǵalaw wazıypaların ámelge asırıwshı arnawlı mámleketlik birlespelerine usınılatuǵın bahalı qaǵazlardı jaylastırıw haqqındaǵı esabatqa shekem járiya etiledi. Bahalı qaǵazlardıń birlemshi satılıwı ǵalaba qural qurallarında emitent haqqındaǵı maǵlıwmattı járiyalaǵan halda bahalı qaǵazlardı satıp alıwdı ashıq usınıs etiw formasında (qálegen imkaniyatlı investor ushın) hám de jabıq, jazılıw formasında
tek ǵana tiyisli mámleketlik basqarıw uyımına bildirgen qaǵıyda bahalı qaǵazlardı shaxslardıń sheklengen sheńberi ortasında jaylastırıw jolı menen ámelge asırılıwı múmkin.
Bahalı qaǵazlardıń ekilemshi bazarı – bul burın shıǵarılǵan hám hesh bolmaǵanda bir márte satıp alınǵan bahalı qaǵazlar aldı-sattısı (aylanısı) ámelge asırılatuǵın bazar bolıp esaplanadı.
Onıń funkciyası bahalı qaǵazlardıń aldı-sattısın tezlik penen támiyinlew bolıp tabıladı. Bunda satıwshı hám qarıydardı ushırastırıw, bos kapitaldı ekonomikanıń eń paydalı tarawına tezlik penen jumsaw, táreplerdiń óz-ara máplerin támiyinlew ekilemshi bazardıń tiykarǵı wazıypası bolıp esaplanadı.
Ekilemshi bazardıń tiykarǵı kórsetkishlerinen biri likvidlik bolıp esaplanadı. Joqarı likvidlikke iye, yaǵnıy qısqa waqıt ishinde júdá úlken muǵdardaǵı bahalı qaǵazlardı olardıń kursınıń sezilersiz ózgeriwi sharayatında kem qárejet penen aldı-sattıǵa tarta alıw bolıp tabıladı. Basqasha etip aytqanda, bazardıń likvidligi – bul belgili waqıt aralıǵında bazar bahalarınıń kem muǵdarda ózgerip turǵan halda bahalı qaǵazlardıń úlken bóleginiń joqarı tezlikte aylanısqa túsiwin támiyinlew imkaniyatı boladı.
Birlemshi hám ekilemshi bazarlar ortasındaǵı óz-ara qatnasıq ekonomikalıq qatnasıqlardıń rawajlanıwına, fond bazarınıń qáliplesiwine, onıń «jasına», sondayaq, aylanısta bolǵan bahalı qaǵazlardıń hár qıylı túrlerine baylanıslı.
Máselen, ekonomikaǵa salıstırmalı turaqlı bolǵan, bahalı qaǵazlar bazarınıń tariyxı bolsa esa, bir neshe júz jıllardı qamtıǵan rawajlanǵan kapitalistik mámleketlerde bahalı qaǵazlardıń derlik barlıq túrleri boyınsha ekilemshi sawda ústin turadı.
Birlemshi bazardaǵı bahalı qaǵazlar aylanısı usı mámlekette ekilemshi bazar aylanısınıń 5-10 procentin quraydı. Ádette, kópshilik rawajlanǵan mámleketler fond birjalarında bahalı qaǵazlardıń birlemshi jaylastırılıwı ámelge asırılmaydı, sonıń ushın ol jerlerde uzaq aylanıs múddetine iye bolǵan bahalı qaǵazlar bahalanadı.
Ǵalaba menshiklestiriw menen baqlanatuǵın bazar qatnasıqların júzege keltiriw procesi bolıp atırǵan hám endi ǵana óziniń fond bazarların dúzip atırǵan
mámleketler ushın reformalardıń dáslepki basqıshlarında bahalı qaǵazlardıń birlemshi bazarı ústin turadı.
Ózbekstanda da 90-jıllardıń ortalarında birlemshi bazardıń ústinligi seziletuǵın edi, lekin keyin ala bul qatnas ózgerip bardı. 1995-jılı Respublikada bank hám kommerciyalıq veksellerdiń ekilemshi bazarı, 1996-jıldan baslap bolsa,
Mámleketlik qısqa múddetli obligaciyalardıń (MQMO) ekilemshi bazarı kúshli rawajlana basladı hám olardıń salmaǵı bir qansha ósiwi baqlandı.
a) Bahalı qaǵazlar bazarınıń birlesken hám birlespegen túrleri.
Bahalı qaǵazlardıń birlesken bazarı – bahalı qaǵazlardıń aylanısta bolıwı tarawı bolıp, onda bahalı qaǵazlar operaciyaları usı kelisimler qatnasıwshıları ushın bahalı qaǵazlar sawdasınıń shólkemlestiriwshisi tárepinen belgilengen ilajlar hám shártler menen tártipke salınadı Bahalı qaǵazlardıń birlespegen bazarı bul bahalı qaǵazlardıń aylanısta bolıw tarawı bolıp, onda bahalı qaǵazlar menen operaciyalar sawda shólkemleriniń usı kelisim predmeti hám onıń qatnasıwshılarına qoyǵan talaplarına ámel etilmegen halda ámelge asırıladı. Bul sonday bazar, onda shártnamalar dúziw, bahalı qaǵazlar qatnasıwshılarına qoyılatuǵın talaplardıń qaǵıydaları belgilenbegen, sawdalar satıwshı hám qarıydarlardıń jeke qatnası arqalı ıqtıyarlı ráwishte ámelge asırıladı. Bul bazarda dúzilgen kelisimler haqqındaǵı informaciya sisteması joq. Bunnan tısqarı, kelisimler qatnasıwshıları qanday da qorǵanıw hám qamsızlandırıw mexanizmlerinen paydalanılmaǵan halda ámelge asırıladı. Kelisimler arnawlı dizimge alıwshılar tárepinen nızam menen belgilengen ulıwma tártipte rásmiylestiriledi. Bul bazar «kóshe», yaki «tártipsiz» bazar dep atalıwına qaramay, ol ulıwma tártipsiz bazar emes, eger aldawshılıq jaǵdayları anıqlansa tártipke salıwshı mámleketlik organı tergew jumısların alıp baradı. Bunday bazarda sıpatlı bahalı qaǵazlar kem, olar boyınsha ya dividendler alıw, yaki barlıq qoyılǵan qarjılardı joq etiw múmkin bolǵan dáramatlı bahalı qaǵazlar da, sonday-aq, emitetleri qıyın finanslıq jaǵdayda qalǵan, yaki bankrotlıq jaǵdayında bolǵan, jaramsız dep atalıwshı akciyalar da satılıwım múmkin. Ózbekstan Respublikasında birlesken bazarda jańa dúzilgen, sonday-aq, menshiklestirilgen
kárxanalardıń birlemshi hám ekilemshi emissiyaları akciyaları, bank hám de kommerciyalıq vekselleri satıladı hám satıp alınadı.
MIFlar akciyalarınıń tikkeley MIFlardıń ózleri tárepinen ámelge asırılǵan yaki
Xalıq banki bólimleri arqalı birlemshi satılıwı bunday bazarlarǵa mısal bola aladı.
b)Bahalı qaǵazlardıń birja hám birjadantısqarı bazarları.
Bahalı qaǵazlardıń birja bazarı bul bahalı qaǵazlar menen fond birjası sheńberinde birlesken túrde sawda islew islew tarawı bolıp tabıladı.
Fond birjası (bul haqqında biz keyingi temalarımızda tolıq maǵlıwmat beremiz) bahalı qaǵazlar menen fond birjası sheńberinde sawda islew ushın shártsharayatlardı támiyinlewshi óz aldına bólek mákeme bolıp, onda sawda tek ǵana bahalı qaǵazlar bazarınıń professional qatnasıwshıları broker-dáldálshılar, maklerler-dáldálshılar, dilerlersawdagerler tárepinen arnawlı qaǵıydalar boyınsha alıp barıladı.
Fond birjasında eń jaqsı bahalı qaǵazlar menen sawda etiledi.
Bular «Tashkent» Respublika fond birjası hám onıń wálayatlardaǵı 13 bólimi arqalı ámelge asırıladı.
Olarda, korporativ bahalı qaǵazlar, mámleketlik qısqa múddetli obligaciyalar sawdası qáliplesken.
Ózbekstandaǵı akciyalar bazarınıń ózine tán ózgesheligi sonda, onıń úlken bólimin mámleketlik kárxanaların menshiklestiriw nátiyjesinde dúzilgen akcionerlik jámiyetleriniń bahalı qaǵazların birlemshi satıw boyınsha dúzilgen shátnamalar quraydı.
Bahalı qaǵazlardıń birjadan tısqarı bazarı – bul fond birjasınan tısqarıda bahalı qaǵazlar menen sawda islew tarawı bolıp tabıladı.
Onda fond birjasında satıwǵa qoyılmaǵan bahalı qaǵazlar bazarınıń erkin sawdası dilerler tárepinen arnawlı telekommunikaciya tarmaqları (telefon, telefaks, kompyuter quralları) járdeminde ámelge asırıladı. Bul sawda dáldálshılarǵa fond birjaları tárepinen ornatılǵan joqarı stavkalı komission jıyımlardan qashıwǵa sharayat jaratadı.
Birjadan tısqarı birlesken bazarlar AQSH hám Evropa mámleketlerinde jaqsı rawajlanǵan, Ózbekstanda bunday sawda 1998-jıl 1 iyunnan baslap «ElsisSawda» birjadan tısqarı elektron sisteması arqalı ámelge asırılıp kelinbekte.
Bahalı qaǵazlar menen bolatuǵın operaciyalardı tolıq qamtıp alıwshı birjadan tısqarı bazardı eki túrge bóliw múmkin.
Stixiyalı bazarlar;
Dilerler bazarı.
Stixiyalı bazarda aldı-sattı qarıydar menen satıwshılardıń jeke baylanısı arqalı tártipsiz júzege keledi. Onda aldı-sattınıń tártip-qaǵıydalarına, bahalı qaǵazlar hám qatnasıwshılarına hesh qanday talap qoyılmaydı. Sawda-satlıq qálegen túrde ámelge asırıladı.
Dilerler bazarında satıwshılar satıwǵa túsetuǵın bahalı qaǵazlardıń bahasın ashıqtan-ashıq járiyalaydı. Sol sebepli satıwshı ortasında tuwrıdan-tuwrı ashıq báseki júz bermeydi.
Óz náwbetinde dilerler bazarında bahalı qaǵazlardı usınıs etiwdiń tómendegi túrleri tiykarında da shólkemlestiriw múmkin:
sheklengen (máselen, naq aqshaǵa satıw ushın bir neshe anıq orındı belgilew); bólistirilgen (investorlar, bahalı qaǵazlar, tólem túrleri boyınsha bazar orınlarınan tarqalǵan tarmaqlar shólkemlestiriw);
uzayttırılǵan (máselen, kommerciyalıq yaki jamǵarma banklardiń filial tarmaǵında bahalı qaǵazlardıń hár qıylı túrlerin hárdayım usınıs etiw qáliplesedi).
V) Kim zıyat sawdası tiykarında dúziletuǵın bahalı qaǵazlar bazarı.
Bahalı qaǵazlar menen sawda islew texnologiyalarınıń barlıq túrlerin eki toparǵa birlestiriw múmkin.
Birinshi. Kim zıyat sawdası boyınsha sawda-satlıq, buǵan ápiwayı kim zıyat sawdası kiredi.
Ekinshi. Gollandsha kim zıyat sawdası hám jup kim zıyat sawdası
Ápiwayı kim zıyat sawdası bunda tek ǵana qarıydarlar básekilesedi. Satıwshılar tuwrıdan-tuwrı básekilespeydi. Sawdalar baslanıwınan aldın satıp alıw ushın buyırtpalar hám buyırtpalar dizimi (kotirovka beti) toltırıladı. Sawdalar usınıslar
diziminiń ashıq-aydın izbe-izlik penen járiyalanıwı arqalı ámelge asırıladı. Hár bir anıq usınıs ushın jańa bahalardıń belgileniwi jolı menen qarıydarlardıń básekilesiwi ashıq ótedi.
Baslanǵısh bahanı, ádette, satıwshı belgileydi. Aqırǵı baha bul qarıydarlar tárepinen dawagerler básekilese almaytuǵın dárejedegi ashıq usınıs etilgen baha bolıp tabıladı. Ápiwayı kim zıyat sawdası Burınǵı Awqamnıń barlıq birjalarında eń kóp tarqalǵan usılı edi.
1991-jıldan baslap Ózbekstanda da bul usıl keń tarqaldı. «Tashkent» RFBda kompyuterden paydalanǵan halda bul usıl qollanıladı. Bul usıl sawda
ótkeriwshilerdiń barlıq qatnasıwshıları ushın anıq hám túsinikli boladı.
Gollandsha kim zıyat sawdası.
Sawdalardı ótkeriwdiń bul usılında qarıydarlardıń buyırtpaları aldınnan jámlenedi, onnan keyin buyırtpalar emitent tárepinen yaki onıń mápleri ushın xızmet etiwshi dáldálshı tárepinen sırttan kórip shıǵıladı. Birden bir rásmiy baha belgilenedi. Ózbekstanda bunday usıl DKMO nıń birlemshi jaylastırılıwı boyınsha kim zıyat sawdaların ótkeriwde qollanıladı.
Bul usılda kimzıyat sawdaların ótkeriw mexanizmi tómendegishe: Respublika fond birjası tárepinen qarıydarlar buyırtpalarınıń jıynalıwı; Buyırtpalar dizimin dúziw hám onı Finans ministrligine usınıs etiw;
Finans ministrligi tárepinen ámelge asırılatuǵın qarıydarlardıń sırtqı básekilesiwi hám bahanıń tómengi shegarasın belgilew;
Buyırtpalardı qanaatlandırıw.
G) bahalı qaǵazlardıń regionallıq, milliy hám xalıq aralıq bazarları
Úlken aymaqlarǵa iye bolǵan mámleketlerde, ádette, bahalı qaǵazlardıń regionallıq yaki lokal bazarları qáliplesedi. Máselen, Ózbekstanda bahalı qaǵazlar menen sawda etiliwi Qaraqalpaqstan Respublikası, Tashkent qalası hám 12 wálayattan ibarat bolǵan adminstrativlik-aymaqlıq sistemalardan ibarat.
Bahalı qaǵazlardıń milliy bazarı degende, fond baylıqları menen mámleket shegerasında sawda islew tarawı túsiniledi.
Bunda hár bir mámlekettiń ózine tán ózgeshelikleri esapqa alınadı.
Bahalı qaǵazlardıń xalıq aralıq bazarı bul jáhán kóliminde bahalı qaǵazlar menen sawda islew tarawı bolıp tabıladı. Bunda bahalı qaǵazlar menen sawda islew nátiyjesinde kapital bir mámleketten ekinshisine aǵıp ótedi.
Bahalı qaǵazlar menen sawda etetuǵın xalıq aralıq iri oraylar payda boladı. Bul máselelerdi ámeliy shınıǵıwlar waqtında tolıq úyrenemiz.
- investiciya portfeliniń iyesi (akcioner).
Bul túrdegi investiciya fondları Avstriyada, Germaniyada, SHveycariyada keń tarqalǵan.
Investiciya fondları Kanada hám Ullıbritaniyada korporaciya formasında, Italiya hám Niderlaniyada sheklengen sherikshilik yaki juwapkershiligi sheklengen korporaciya formasında dúzilgen, AQSHta bolsa naq bahalı sertifikat fondları, birlesken investiciya trastları hám menedjerler (basqarıwshı) fondları kórinisinde dúziledi.
Ashıq túrdegi basqarıwshı fondlardıń akcionerleri (dúziwshileri) olardıń xızmetin shegaralawshı shólkemlerden basqa barlıq, yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar bolıwı múmkin. Bunday shólkemlerge mámleketlik, jergilikli basqarıw hám jámáátlik organları, sonday-aq, investiciya fondında 25 hám onnan artıq procent dawısqa iye bolǵan kárxanalar yaki nızam fondınıń 25 hám onnan artıq procenti mámleketke tiyisli bolǵan kárxanalar kiredi.
Investiciya fondınıń nızam kapitalı onı mámleket dizimine alınǵan kúnnen baslap 30 kún ishinde akcionerler tárepinen pul qarjıları kórinisinde (75 procent) tolıq tólengen bolıwı lazım.
Investiciya fondınıń finanslıq aktivleri tómendegi usıllar menen anıqlanıwı múmkin:
taza aktivler minus finanslıq emes aktivler (tiykarǵı qurallar, óndiris qorları hám qárejetleri);
uzaq hám qısqa múddetli finanslıq investiciyalar summası, sonday-aq, uzaq hám qısqa múddetli passivlersiz pul qarjılarınıń summası.
Investiciya fondınıń dáramatları tómendegilerden ibarat:
Bahalı qaǵazlar boyınsha dividendler, procent dáramatları hám bahalı qaǵazlar menen baylanıslı ámellerdi orınlaw tiykarında alınǵan dáramat.
Investiciya fondınıń dáramatı (salıqlardan hám májbúriy tólemlerden, basqarıwshı hám depozitariydiń xızmet haqınan qalǵan bólegi) tek ǵana onıń nızam fondın kóbeyttiriw hám akcionerlerge dividend tólew ushın sarplanadı.
2.2. Bahalı qaǵazlardıń háreket etiw procesi ciklı
Bahalı qaǵazlardıń háreket etiw (ómir súriwi) ciklı (dáwir basqıshların óz ishine alıwshı) tómendegi proceslerdi óz ishine aladı: emissiyaǵa tayarlıq (emissiya aldı), emissiya kitapshasın mámleket diziminen ótkerip shıǵarıw hám jaylastırıw (emissiya), bazar aylanısı, aylanıstan shıǵarıw. Xár bir procestegi jumıslar nızam hújjetlerinde belgilengenindey ámelge asırıladı.
Birinshi basqısh (emissiyaǵa tayarlıq) tómendegi proceslerden ibarat: shıǵarılajaq bahalı qaǵazlardı, olardıń kólemi hám qunınıń bazisine ekvivalentliligi dárejesi tiykarında maqsetke muwapıqlılıǵın, bazar tendenciyasın, shártlerdi engiziw hám tiykarlaw; emissiya taktikası hám strategiyasın islep shıǵıw; onı dodalaw hám shıǵarıw haqqında qarar qabıl etiw (wákillikli tárepinen); emissiya kitapshasın mámleket diziminen belgilengen tártipte ótkeriw ushın tayarlaw.
Ekinshi basqıshta emissiya kitapshası mámleket diziminen ótkeriledi, nızam hújjetleri hám kitapshada belgilengen tártipte reklama etilip, potencial investorlar ortasında jaylastırıladı, emissiya nátiyjeleri haqkında esabat berip barıladı.
Úshinshi basqıshta jaylastırılǵan bahalı qaǵazlar ekilemshi bazarda onıń końyunkturasına baylanıslı halda erkin aylanısta boladı, bunıń ushın emitent olardıń ekvivalentlilik dárejesin úzliksiz támiyinlep, bazardaǵı kursın monitoring etip baradı. Bunda emitent hám bazardıń tranparentliligi (ashıqlıǵı) úlken áhmiyetke iye.
Tórtinshi basqısh bahalı qaǵazlardı olardıń kitapshası shártlerine tiykarlanıp, hám de (yaki) nızam hújjetlerinde belgilengen jaǵdaylarda hám tártipte aylanıstan toqtatıw.
Ózbekstan Respublikasınıń ―Bahalı qaǵazlar bazarı haqqında‖ǵı nızamı joybarına tiykarlanıp korporativ bahalı qaǵazlardıń (akcionerlik jámiyetleri akciyaları hám obligaciyaları, kárxanalardıń derivativleri) turmıs cikli procesleri bunday qaǵazlar menen baylanıslı qatnasıqlardı tártiplestiriwshi wákillikli mámleketlik organı (házirde bahalı qaǵazlar bazarı xızmetin muwapıqlastırıwshı hám qadaǵalaw
Orayı) tárepinen muwapıqlastırıladı hám qadaǵalanadı. Bunda kommerciyalıq banklerdiń akciyalarınıń shıǵarılıwı bahalı qaǵazlar bazarı xızmetin muwapıqlastırıw hám qadaǵalaw Oray (keyingi tekslerde Oray dep júrgiziledi) tárepinen Oraylıq bank penen kelisilgen tártipte ámelge asırıladı.
Banklerdiń aktivleri menen baylanıslı bahalı qaǵazlardı Oraylıq banktártiplestiredi. Veksellerdiń shıǵarılıwı Oraylıq bank hám Finans ministrligi tárepinen tártiblestiriledi.
Mámleket bahalı qaǵazları bazarın wákillikli mámleketlik organları (qaǵaz túrlerine qarap Ministrler Keńesi, Finans ministrligi, Olaylıq bank) tártiplestiriledi.
Korporativ bahalı qaǵazlardıń shıǵarılıwında emitentten mámleket byudjetine nızamda belgilengen kólemde emission túsim alınadı.
Wákillikli mámleketlik organv respublikada mámleket diziminen ótkerilgen bahalı qaǵazlardıń ulıwma mámleket reestrin júrgizedi hám dizimin úzliksiz reklama etiledi.
Bahalı qaǵazlardı mámleket diziminen ótkermesten ǵalaba quralları arqalı reklama etiw qadaǵan etiledi.
2.3. Bahalı qaǵazlar hám olarǵa túsinik
2.3.I Akciyalardıń mazmunı hám olardıń túrleri
Bahalı qaǵazlar túsinigi
1993-jılı 2-sentyabrde qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń "Bahalı qaǵazlar hám fond birjaları haqqında"ǵı Nızamına muwapıq "Bahalı qaǵazlar — bul olardı shıǵarǵan shaxs penen olardıń iyesi ortasındaǵı múliklik huqıqların yaki qarız