Tilewbergen Jumamuratov - Aralga keldim oralip

Janǵan ottay jaynap tursa gúl degen, Kim bar sonıń sulıwlıǵın bilmegen.

Kóziń menen, kóńliń menen ólshener, Hámellini maqtamay-aq til menen.

Jasıl miywa tiliń menen egilmes,

Meniń anıq dostım bolsań kóńilles, Aytpay kórset wapadarlıq belgińdi, Hesh birew de qurı suwǵa semirmes.

Jaqsılıq qılsań — eskertkish,

Saqlawlı olja tapqanıń.

Jamanlıǵıń — seskentkish, Ózińniń túser qaqpanıń.

Jaqsı-jaqsı til qatsań,

Shiyrin juwap alarsań.

Tiliń menen oq atsań,

Mashaqatqa qalarsań.

Jaqsıǵa hamal ırıstay,

Ardı qoldan bermeydi.

Aqmaqqa hamal qılıshtay,

Alapaǵa sermeydi.

Jigitlikti mártlik penen taptıń ba?

Bul ǵarrı da bóbek bolǵan waqtında.

Qart aldında jaslıǵıńa maqtanbay, Oylanıp qoy keleshegiń haqqında.

Jılap tuwdıń bul dúnyaǵa kelerde, Qayǵı ortaq, adam bolsań egerde. Heshbir qayǵı shekpeseń de ómirde,

Eń bolmasa bir jılarsań ólerde.

21

Jurttıń bári jaqsı kórer jańanı,

Jańa kiyim, jańa zatlar tabadı. Jańadan da jaqsıları bar eken, Góne dostıń bolmas sirá jamanı.

Jaqsılar kóp dúnyada,

Bawırıńa tartqanday.

Jamanlar bar dúnyada,

Dozaq bolsa atqanday.

Jet sońınan jaqsı isti basla da,

Aqmaq dushpan jaman dese, taslama.

Gewdesindey moynı juwan bolǵan soń,

Juldız bárha kórinbeydi shoshqaǵa.

Jaqsı hayal, erin «jaman» demeydi, Álpeshleydi, ayǵa, kúnge teńeydi. Jaman hayal sál nársege bultıyıp,

Júregińdi tili menen egeydi.

Jigit boldım jaslayımnan úylenip,

Shad turmısta jasasam da, sıy kórip, Jaqsı uya salıwdı da bilmeppen, Eń bolmasa qurqıltaydan úyrenip.

Jaslayımnan ádebiyat ermegim, Qısılsam da, ardı qoldan bermedim. Bazbirewler hámel menen ursa da, Haqıyqatlıq joldan tayıp kórmedim.

Jaman sınshı naǵız qıysıq aynaday,

Sulıwlıqtı jasıradı qaynaqay. Sheńgeldi ol kórsetedi gúl etip,

Qumırsqanı qompaytadı pil etip.

22

Jazda etken miynetiń,

Qırmanıńdı kórkeyter.

Jasta etken xızmetiń,

Mártebeńdi úlkeyter.

Jaslarda da jaslar bar,

Hadal tuwǵan xalqınan.

Qálbinde biyik asqarlar,

Qıyalı kókke talpınǵan.

Jurttan jaqsı gáp kúteseń ele sen,

Basqalarǵa nege azar bereseń?!

Hesh birewdi tiliń menen tırnama,

Eger óziń jaqsı sózdi qáleseń.

I

ISHKI SÍRDÍ AŃLAMAYDÍ HÁR KISI...

Ishki sırdı ańlamaydı hár kisi,

Bala ushın zarlar ana bayǵusı.

Biybisánem jaltıldaǵan gúl edi,

Tezden qartaytıptı perzent qayǵısı.

Izrail qanın sormaq arabtıń,

Arablar da qalaǵoymas qarap dım. Hár waqıtta kim burın mush kóterse,

Ótkir jaǵı soǵan tiyer jaraqtıń.

Insapsızdıń qásiyeti az bolar,

Ómir mudam ózgeriste qozǵalar.

Lepsiqawdıń jıyǵanları joǵalıp,

Jaqsılardan tozbaytuǵın sóz qalar.

Inge qolın aparǵan, Záhár shekken jılannan.

Ílas balshıq qoparǵan, Pataslıqqa bılǵanǵan.

23

Irikkenińdi qızdıń ózi jaqtırmas,

Pisken miywe shaqasında kóp turmas.

Teńi kelse, tegin berseń bolmay ma,

Qalıń alıp, hesh kim baylıq arttırmas.

K

KÚNNIŃ NURÍ JERGE ASHÍQ PÁRMANA

Kúnniń nurı jerge ashıq pármana,

Bawırına baylıq tolǵan Jer-Ana. Ekewiniń ıshqısınan dóregen,

­áziyneler adam ushın ardana.

Kóp nalıma, shuǵıl sırttan sókkenge,

Sen márt bolsań, kek saqlama ókpeńde. Sen tastırsań abıraydıń bulaǵın, Túwesilmes awzı menen tókkenge.

Kózdiń nurı jerim menen aspanım,

Elde júrse, asqar tawdan asqanım.

Qástelikte baxıt bolıp kórindi,

Qara jerdi qayra-qayra basqanım.

Kim qartaysa órisi tar, dım qattı,

Jıl ózgerter shıray menen sımbattı. Hesh bir adam jaman kórmes óz jasın, Hár birewge óz qatarı qımbatlı.

Kóp oqıp, kóp bildim, bul azlıq etti,

As bilmes naysaplar aspazlıq etti.

Bilip turıp ayttım talay naqıldı,

Aqmak hámel menen ustazlıq etti.

Kúnshil jora, ishiń jaman tarılıp,

Ayıqpadıń, bul awırıwdan arılıp. Kúnshillik te, awır kesel, abayla,

Ókpeń tıǵıp, ólip qalma jarılıp!

24

Kúshlimen dep, jazıqsızǵa tas attıń, Shamalı kún qapalıqta jasattıń.

Atqan tasıń qayta tiyip ózińe, Awırlıǵın óziń tarttıń azaptıń.

Kún sáwlesi turǵanında tóbeńde,

Jaramsız dos jalpıldaǵan kóleńke. Bultlı kúni buǵıp qashar súrinseń,

Qudıq qazıp iyteredi tereńge.

Kórip edim, Dáwlet aǵa ızalı,

— Átteń, qaldı jaslıǵım! — dep qızadı. ­ arrılıq ta jaraspay ma ózinshe,

Hár bir máwsim tábiyattıń nızamı.

Kózdi tartar sulıwlardıń jamalı, Qıynasa da muhabbattıń samalı, Adam ushın muhabbatsız ómirdiń,

Marhumlıqtan ayırması shamalı.

«Kishkentaysań» dese, shirkey kónbepti,

—Ushsam boyım terek penen teń, — depti. Geshshe shımshıq ayaq sozıp, sháltiyip,

—Aspan, jerdi tirep turman men, — depti.

Keń minezli ne bir dana adam bar,

Insan kórse, bári onıń dosları. Tekeminez, kelte pikir nadanlar, Jatırqaydı urıwınan basqanı.

Kóp simirse araq-sharap, konyaktan, ­ arǵanı da búlbúl etip sayratqan.

Birazlardı es-aqıldan ayırıp,

Q ılmıs júklep miliciyaǵa aydatqan.

Kim qashadı abıray menen ataqtan,

Geybir zalım talant kórse, otatqan. Ilham gúli jaynap óser janlanıp, Tamırları tazalansa jantaqtan.

25

Q

QUYASH SENI BALALÍQTAN ÚLKEYTER

Quyash seni balalıqtan úlkeyter, Quwat berip, sımbatıńdı kórkeyter. Átteń, biraq, qayta sorıp deneńdi,

Bara-bara tayaq berip eńkeyter.

Qartlıq dáwran «kel!» dep qolın bılǵaydı, Qara shashtıń aǵı jeńip ulǵaydı,

Waqıt degen bara-bara bildirmey,

Shırayıńnıń sulıwlıǵın urlaydı.

«Qartlıq — ataw, aynalası jar eken» — Dep, naqıldı bilip aytqan qarekeń.

Jańa túsken kelinshektey sınawlı, Sóyler sózi, barar jeri tar eken.

Qapalıqta ótkerdim men jaslıqtı, Kúnshillerden kórdim talay qaslıqtı.

Jas ótkende kúnim tuwıp ońınan, Ísqırısqan qısım ketip, jaz shıqtı.

Qansha bárha jeńillikke shabarsań, Ráháti bar, qol eńbekte qabarsa.

Ashshı miynet kórmey tatlı ómir joq, Túnsiz kúndi qay jaqlardan tabarsań?!

Qay adamlar qátelesip súrinse,

Qala bermes qátelesken túrinshe.

Bilgenler de, bilmesler de gáp tabar,

Bilimpazdıń bir qátesi bilinse.

Qartayǵanda kim aljassa, sol jaman,

Jáne taǵı bos qalǵanday oljadan,

Haqtı kúnlep, arzalardı qoltıqlap,

Nahaqlardı quwatlaǵan shal jaman.

26

Q ıyal geyde ermekleydi adamdı:

«Kózim tústi, átirapı qarańǵı...»

Túsińde de kóriw qıyın ólgen soń,

Tirilikte qádirley bil anańdı!

Qabaq úyip bultańlaysań, basqarma,

Júregińde erimestey tas bar ma?!

Sen olardıń kim boların bilmesseń,

Kóz alartıp, hákireńleme jaslarǵa!

Q ayda qaldı kórkem sınıń-sıyaǵıń,

Sırttan kórip, tap anańday ayadım.

Á lem gezgen «Sputnik»tey sharıqlap, Kúni-túni tınım tappas qıyalıń.

Qosıq degen júreklerdi qozǵasın,

Men bilmeymen sózim tozar-tozbasın.

Sońǵılıqqa miyras bolıp qalar dep,

Bilgenimdi shıjbaylayman óz basım.

Q ońsılarda qońsı bar,

Dushpanıńdı dos etken.

Q ońsılarda qońsı bar,

Awzı tınbas ósekten.

M

MUHABBAT QARAMAS ÚLKENGE, JASQA...

Muhabbat qaramas úlkenge, jasqa,

Biraq, hár máwsimniń samalı basqa.

Muhabbat qádirin bilmewshi de bar,

Mańlayı «dik» etip tiygenshe tasqa.

Móldirshindey sulıw tartıp mıyıǵın,

Betin bastı, salıp kózdiń qıyıǵın...

Íntıqsa da jigitine aytpadı,

Qara, «súydim» dewdiń sonsha qıyının!

27

Mına úyge barıw qıyın, jasqanbay,

Barsań gil ırıldı, iyt talasqanday.

Mensinbeydi bir-biriniń sózlerin,

Hár biriniń kókiregi aspanday.

Men bilmedim bul dúnyanıń sırların,

Aspan, jerde neshe túrli sır barın,

Biraq, seni kosmonavt der edim,

El ishinde sharıqlasa jırlarıń.

N

NAǴÍZ SHAYÍR KEM BOLMAYDÍ PATSHADAN

Naǵız shayır kem bolmaydı patshadan,

Gáp qozǵamań abıray menen aqshadan.

Qartayǵansha qálemleri shınıqpay, «Jas shayır» dep tańılıwshı at jaman.

Niyetim kóp ele iske aspaǵan,

Bazı birewler sırttan atar, tas maǵan.

Qarsılasqan dushpanımnan qorıqpadım,

Qáwiplisi eki júzli dos jaman.

Niyeti — túlkilik peyili jamannıń,

Bahasın ne bilsin jaqsı adamnıń. Dúzdegi biyligi duzsız sorpaday,

Úyine biyligi jetpegen jannıń.

Nesiybeniń ózi kelmes jer-kókten,

Ráhát kórer miynet shegip, ter tókken.

Saqla quday, er qorlaǵan qatınnan,

Eldiń arın arlamaǵan erkekten.

29

Nápsi qulı, áy biydáwlet qaraǵım,

Júz grammǵa qızarsa da qulaǵıń.

Hal ketkenshe kúni-túni simirip,

Q urtpaqpısań magazinniń araǵın?!

Naǵız aqmaq dım turmaydı aqılǵa,

Onı sirá táwir iske shaqırma!

Aytqan menen sóziń zaya ketedi.

Jarıq ushın sham jaqqanday soqırǵa.

O

OPALÍ DOS

Opalı dos ayrılmaydı ólmeseń,

Qashıq ketip, eger ózin kórmeseń,

Sonda hám ol táǵdirińe ortaqlas,

Aljaspayman, bir júregim sol desem.

Ó

ÓZIŃ EMES, JURT ÓLSHEYDI BAHAŃDÍ

Óziń emes, jurt ólsheydi bahańdı, Bilgiń kelse jaqsı menen jamandı,

Márt maydanda belli, degen naqıl bar, Shamalı kún bolıp kórsin hamallı.

Ómir jolı beles-beles aspa qum,

Hárbir kúniń — keshegiden basqa kún. Q alǵan jaǵı jáne jaysań nuw teńiz, Deseńdaǵı, tattım ómir qaspaǵın!

Ójetlikti bara-bara tuwardım, Durıs jolǵa túskenime quwandım.

Jaqsı menen jamanlardı úyretti, Kópti kórgen Waqıt degen muǵallim.

30