Tilewbergen Jumamuratov - Aralga keldim oralip

TILEWBERGEN JUMAMURATOV

ARALǴA KELDIM

ORALÍP

NÓKIS 2015

SHAYÍR HAQQÍNDA SÓZ

Tilewbergen shayırǵa Allah Taala ilhám bergen.

Mirtemir. Tashkent.

Tilewbergen Jumamuratov — ullı shayır.

Ǵafur Ǵulam. Tashkent.

Tilewbergen Jumamuratov — lábinen ot esken shayır.

Shuxrat. Tashkent.

Yapırmay, Tilewbergen, bala, aǵıp turǵan dárya ǵoy!

S. Muxanov. Almatı.

Júzden júyrik shayır ediń sen sonday!

... Kópler qosıq jazadı, al, ol shayır boldı.

I. Yusupov.

Haqıyqıy shayır dep Tilewbergendi aytıwǵa boladı.

A. Dabılov.

Q ádirlegen qálem janın,

Ishken sózdiń zám-zám palın,

Sheberliktiń sáranjamın,

Uqqan shayır Tilewbergen.

S. Nurımbetov.

Tilewbergen óziniń tuwılıp ósken jerleri — Aral teńizi jaǵalarında tap sol jerde tuwılıp, ómir súrgen ustaz-shayır babaları — Berdaq, Kúnxoja, Ájiniyaz benen Ayapbergenniń hasıl sóz marjanların kókiregine toqıp, solardan shayırlıq ónerin úyrendi. Bul jaǵınan qaraǵanda Tilewbergen, sonday-aq Abbaz aǵa menen Sadıq aǵalardı, tap sol ullı klassik shayırlardıń tvorchestvosın dawam ettiriwshi nızamlı miyrasxorları dewge boladı.

I. Saǵıytov.

3

Dóretiwshiliginiń xarakteri jaǵınan Tilewbergen xalıq shayırları bolǵan Ayapbergen shayır, Abbaz shayır, Sadıq shayırlarǵa júdá jaqın turadı. ... sheber shayır Tilewbergen Jumamuratovtıń házirgi zaman xalıq shayırları A. Muwsa ulı, Abbaz shayır Dabıl ulı hám Sadıq shayırlarǵa qaraǵanda, álbette, onıń tvorchestvosında kóp ǵana ózgeshelikler bar, hátteki poetikalıq texnikalıq jaqtan olardan alda turadı. Sonlıqtan

da, xalıq shayırı Abbaz shayır bir sózinde «haqıyqıy shayır dep Tilewbergendi aytıwǵa boladı» degen edi.

Á. Paxratdinov.

Tilden paydalanıwdı ele jaqsı bilmeytuǵın kóplegen jas avtorlarǵa men xalıq tiliniń taptırmaytuǵın sheberleri

Q. Ayımbetovtan, T. Jumamuratovtan, S. Nurımbetovtan úyrenińiz der edim.

M. Nurmuxammedov.

Ó ziniń barlıq xarakteri menen Tilewbergen Jumamuratovtıń talantı siyrek ushırasatuǵın talant. Al, talant — xalıq ǵáziynesi.

S. Axmetov

Shayır muzası, shayır júregi «Doslıq, doslıq, doslıq» dep soǵadı.

Q. Maqsetov.

Bir ilimpaz, bir tilshi, ádebiyatshı qaraqalpaq tilin qansha dárejede tereń bilemen dese de, T. Jumamuratovtay biliwi múmkin emes. Bunı ayrıqsha belgilep ótiw kerek.

Q. Sultanov.

Qosıq bolıp atılǵanda,

Albıradı batırlar da...

K. Raxmanov.

Minberge shıqsańız gúwler shapalaq,

Kórkem sóz tiregi óser shaqalap,

Jiyendey sózińdi eliń bahalap,

Kimseń Tilewbergen bolıp turıpsań.

T. Mátmuratov.

4

Yoshar Omar Hayyam bolıp,

Sóz zergeri Tilewbergen.

K. Mámbetov.

«Makarya sulıw» qosıq romanında jarqın obrazlılıq, aforizmlilik, asıǵıs dialoglar, yumorǵa tolı xalıq tili qaraqalpaqlar turmısın keń túrde anıq, isenimli kórsetiwge múmkinshilik bergen.

Anatoliy SHerbakov.

Tashkent, «Zvezda Vostoka» jurnalınan.

Qaraqalpaq shayırlarınıń aǵlası — Tilewbergen Jumamuratov.

Azerbayjan jazıwshıları.

Qaraqalpaqtıń iri shayırı. Siz óz úlkeńizde qazaq ádebiyatınıń da úgit-násiyatlawshısı bolıp tabılasız. Diydarıńız da,

otlı qosıqlarıńız da keń dalamızǵa, keń peyilli xalqımızǵa júdá tanıs, qımbatlı!

Qazaqstan Jazıwshılar Awqamı.

Siz ózińizdiń shıǵarmalarıńızda tuwǵan xalqıńızdıń qaharmanlıq islerin sheber jırlaysız, satiranıń otı menen talaytalay unamsız qaharmanlardı órteysiz. Ómirińiz uzaq bolǵay!

Ukraina Jazıwshılar Awqamınıń prezidiumı.

Qaraqalpaqstanda shayır Tilewbergen Jumamuratovtıń qosıqları keńnen taralǵan, onıń ózi barlıq jerde súyispenshilik penen kútip alınadı. Bul óz úlkesiniń, jerlesleriniń ómirin

hám qaraqalpaq xalqınıń tariyxın tereń biletuǵın jazıwshı. Onıń poeziyası tuwılǵan topıraq, milliy folklor menen tamırlasıp ketken. Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı ataqların alıw teginlikte bolmaydı.

Yuriy Karasev. Moskva. «Ogonyok» jurnalınan.

Belgili xalıq shayırı, shayır-filosof, shayır-azamat, shayırinsan, xalıqlar doslıǵınıń hám tuwısqanlıǵınıń ájayıp jırshısı, tábiyǵıy talantı, hasıl dóretpeleri Watanǵa xızmet

5

T. Jumamuratov

etiwdiń jarqın úlgisi bolǵan xalqınıń ataqlı perzenti, aqsaqallarınıń biri, biziń sadıq dostımız Tilewbergen aǵa Jumamuratovqa.

Eń jaqsı tilekler hám húrmet penen

Cheln jazıwshıları.

Bayanlawdıń jaǵımlılıǵı, dinamikalılıǵına bola, «Makarya sulıw» kólemli shıǵarma bolıwına qaramastan bir dem menen oqıp shıǵıladı.

I. Mixaylova. «Literaturnoe obozrenie» jurnalınan.

Meniń aldımda Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı

Tilewbergen Jumamuratovtıń jańa «Makarya sulıw» kitabı. Avtor bunda ádillik hám gumanizm ideyaların jırlawshı «Qırıq qız» kibi ájayıp qaharmanlıq dástandı dóretken xalıq dástúrlerine sadıq qalǵan.

Djeyms Patterson— amerikalı.

«Moskovskiy literator» gazetasınan

Hújjetlerdi hám bay folklorlıq miyrastı izertlew

T. Jumamuratovqa romanda uzaq dáwirdiń psixologiyalıq ayqın atmosferasın tiklew imkániyatın bergen.

...Ótken ásirlerdegi kórkem sóz ustalarına qurı eliklew emes, al, olardıń kórkem polotnolardı dúziwdegi kóp planlı hám quramalı dástúrlerin dawam etiw hám rawajlandırıw shayırdıń

«Makarya sulıw» shıǵarmasın ayrıqshalap turıptı.

Lyudmila Kislova «Smena» jurnalınan.

Ráńbáreń dóretpeleri menen biziń mámleketimizdiń barlıq xalıqlarınıń estetikalıq ǵáziynesin bayıtıwǵa úles qosqan qaraqalpaq xalqınıń dana hám ullı perzenti, shıǵıstıń súyikli shayırlarınıń biri, asa húrmetli aqsaqal — Tilewbergen Jumamuratov.

Ataxan Seyfullaev. Dushanbe.

6

Jaqsılıq tozbastan saqlanar este.

Birge júzgen shad ómirdiń aydının,

Doslar meniń eń qádirli baylıǵım.

Dúnyadaǵı kórkemlikke tús bergen,

Eń sulıwlıq eńbek súygen bilekte.

Shınlıq— altın,jaynap turar nur bolıp.

Gónermeydi elge etken jaqsılıq.

Haq sóz aytsań hesh abıray túspeydi.

Kip-kishkene balanıń da qıyalı,

Aydan ótip, barıp qaytar Marsqa.

8

Eńbek penen turmısıńdı hásemle!

A

ADAM KELER, KETER DÚRKIN HÁM DÚRKIN...

Adam keler-keter dúrkin hám dúrkin,

Júrek qıymaq emes dúnyanıń kórkin.

Ulıqmanday mıń jıl ómir súrseń de,

Sonıń arjaǵında bar taǵı bir kún.

Adam boyı alasa dep tarıspa,

Pil de onnan artıp túspes alısqa.

Kip-kishkene balanıń da qıyalı,

Aydan ótip, barıp qaytar Marsqa.

Adamǵa jamanlıq — qurallı urıs,

Jaqsılıq — sıylıqqa bergen gúldáste.

Silteseń siltener qılıshqa qılısh,

Jaqsılıq tozbastan saqlanar este.

Adam ushın eń sulıwlıq júrekte,

Gózzallıq az, miywe pitpes terekte.

Dúnyadaǵı kórkemlikke tús bergen,

Eń sulıwlıq eńbek súygen bilekte.

Adamdaǵı túrli-túrli sır qanday,

Birewler zor, birew quday urǵanday.

Millet eter tursa kirttáy hámelge,

Húkimetti jalǵız ózi qurǵanday.

Anam aytıp edi, bilsin jaslar, dep,

Aldıńızda talay taw hám tas bar, dep.

Basıp óttim sol jollardıń mánzilin,

Alda taǵı asatuǵın asqar kóp.

Aspan-jerdey dos-dushpannıń arası,

Biraq, mınaw hádiysege qarashı:

Iyt qapqannan jamanıraq awırdı,

Bir dostımnıń sırttan shaqqan jarası.

9

Aqmaq bárha aqıllını kúydirer, Pıshıq bolıp tırnaqların tiydirer.

Onıń ushın ókpelewge orın joq, Jaqsıǵa da, jamanǵa da iyt úrer.

Awızdan sóz shıqpaq kerek bayqalıp,

Gáp mánisin ilip alar jay xalıq. Abaysızda aytqan ayıp sózińdi, Atlı quwıp alalmassań qaytarıp.

Ataq-abıray — dawıllardıń quyını, Órleyberseń jıynaladı jıyını. Múlgip jatsań kórsetpeydi qarasın,

Sonday onıń saqlawınıń qıyını.

Aytıp bergen aljasıqtı, maquldı,

Kórip turǵan jıraq penen jaqındı, Danıshpanlar ǵáziynesin saqlaǵan, Jan sırlasım — kitap degen aqıllı.

Alım bolmaq — mártebe,

Tegin adam jaray ma,

Adam bolmaq bir tóbe,

Alımlıqtan ońay ma?!..

Aqmaqlar da hámel ushın qumar dım,

Alma pitpes aǵashında shınardıń. Eshek qalar bárha eshek jayında, Tóbesine kóterseń de minardıń.

Ah urǵanda shatılıp zor nawqasqa, Q apashılıq ushırassa da bul basqa,

Sen qádirsiz adam bolmaq emesseń, Wapalı dos haq kewilli joldasqa.

Alaberseń az bolmaydı salmaǵı,

Bergenniń de bolmay qalmas almaǵı.

Qoldan kelse jaqsılıq et adamǵa,

Ol ózińniń quwanıshıń aldaǵı.

10