Kenesbay Raxmanov - Birinshi muhabbatim

Keńesbay Raxmanov

BIRINSHI MUHABBATÍM

(Roman)

Mart ayı baslansa da, ele qıstan awısıp qalǵan ayaz suwıq tili

jawǵan menen juregin jalǵap báhárge qulaǵan awıllaslarım birin-biri súyep kiyatırǵanday «juwannıń jińishkerip, jińishkeniń úziletuǵın» arıqshılıq kunlerge tap bolǵan máháli baslandı. Jelemik samallar da jerden basqaǵa jaǵıp atırǵan joq, ayırım búklerdiń astında kókler kógerip qalıptı. Álbette,

mıń aytsań da báhárdiń atı báhár. Keshe ǵana aspan bultlasıp az

ǵana silpi taslaǵan edi, bugin azannan baslap kun ashıq.

- Toyımızǵa Qudaytalaanıń qarasqanı shıǵar, - dedi aǵam aspanǵa moynın sozıp. – Ashıq-jarıq bolıp turǵanǵa ne jetsin, jarqılıq.

Toy demekshi, ájaǵam Aytmurat ersilew qılıq islep qoydı.

Basqa jaqlarda qanday ekenin bilmeymen-dá, qız alıp qashıw degen biziń awıl ushın úrdiske aylanbaǵan. Bir háptelikte hámme uyqlap atır edik, jayımızdıń sırtqı qapısı tarsa-tars, dúrsá-

dúrs bola qaldı. Esheyinde qulaǵımnıń tubinde mıltıq kóshirip jibergende de oyanbaytuǵın men de qapınıń biyjaǵday urılıwınan qorqıp ushıp turdım. Hámmeden burın aǵam oyanǵan qusaydı, ózinshe tońqıldanıp, qarańǵıda kiyimlerin izlestirip

atır. Apam da barı-joǵınıń hámmesin sheship taslaǵan ba, ol da «qarańqalǵırlar, qayda ketti?» dep ústindegi kórpeni awdarıptóńkerip atırǵan eken. Qapı onnan sayın qattı urıla basladı.

- Urıs pitti dep edi ǵoy,- dedi aǵam ashıwlı, qorqınısh aralas sestinen men de hawlıǵayın dedim. Úyiń jańǵır nemisler kelip qalǵan joq pa?

-Qoysh, ǵarrı,- dedi apam. – Qayaqtaǵını tabadı ekenseń!

-Men de barayın ba, aǵa?- dedim qurı jata bergendi qolaysız kórip.

-Áy, jata ber, seniń qolıńnan ne keledi?

Haw, aǵa, «jawǵa jalǵız shappa» degen ǵoy. Sonsha dúbirli shıǵıp tur, sen ne qılasań olarǵa?

Aǵam úndemey sırttı tıńlap turǵanday boldı. Apam shıra jaǵıwdıń hálekshiliginde me, bir nárselerdi sıypalanıp izlep

júr.

- Kempir, jónińe otır! - dep jekirindi aǵam. – Jaqtı shıqpasın! Aytmurat qayda eken? Sol aqmaq úyde bolǵanda arqayın bolatuǵın edik.

-Jańabergen aǵalar menen bir jaqlarǵa qıdırıp ketip edi ǵoy. Tap, keshe ketti.

-Aytpaqshı, sonıń mıltıǵı qayda eken?

-Haw, sonda.., - dep apam shırr ete qaldı. – Atpaqshımısań?

-Atpay ne qılasań? Qapıńdı teptirip qoya bereseń be?

-Aǵa, mıltıǵı bolǵan menen oǵı joq ǵoy.

-Oǵı bolmasa da mıltıqtıń atı mıltıq ǵoy.

Sonıń arasında sırtqı qapı ishke qulap tusse kerek, bir nárse shıyqıldap, gúrs ete qaldı. Ishke qansha adamnıń kirgenin bilmeymen, ǵańǵırlasqan dawıslar esitildi, birewdiń hóktem dawısı shıqtı:

-Baymurat ǵarrı, kókiregińde janıń bolsa, berman shıq!

-Bol tez!- dep ekinshisi qıstastırdı.

Dawıslar bul awıldaǵılardıń dawısına uqsamas edi.

-Ne de bolsa tillesip óleyik, - dedi aǵam aldımızǵa túsip.- Qáne, kempir, Shamurat, sen de er, balam.

Sırtqa shıqtıq. Tas-túnek. Sırtqı esik qulap atır, eki-ush adamnıń qarańlaǵan gewdesi kórinedi.

-Jol bolsın, ballar? - dedi aǵam kelgenlerdiń qanday adamlar ekenin durıslap kórmese de.

- Bizler jetinshi awıldan kiyatırmız, - dedi birewi qarlıǵıńqı dawısı menen.

-Isekeńe mennen sálem aytıńlar! Qızınıń deregi shıǵıwdan xabar etemiz, ballar! Haw, mına qapımız usılayınsha qala bereme?

Dawıtbay kúldi:

-Endi ne qılayıq, Xiywanıń dárwazasın ákelip qurıp bereyik pe?

Olar uzaqlap kete berdi. Japtıń ırashınıń arjaǵında atları

qalǵan qusaydı. Bir gezleri atlardıń dúsirlesip shawıp baratırǵan tuyaqlarınıń dawısı esitilip turdı. Bizler kópke

deyin ózlerimizge kele almay, quwanıshtan ba, ya hawlıqqannan ba, muzlap qalǵan kórpe-tósegimizge kelip jatqan soń da uyqlay almadıq. Usınday da uyqı kimniń uyqısı. Aǵam menen apam kóp nárselerdiń basın shatpalaqlap sóylesip atır. Men ele jas bolǵan soń gápleriniń mánisine onsha túsinbedim, mennen hesh nárse soraǵan da joq. Tek apam:

-Elge dástur bolmasa da alıp qashqanı táwir bolıptı, aǵası,- dep quwanǵanday sóyledi. – Qızdı ayttırıp, nan sındırısıp alar bolǵanda onıń bes kiyimi qalay alamız, qalıń malın qalay tóleymiz?

-Háy, eneǵardıń kempiri! - dep kúldi aǵam. – Alıp qashqan menen qalıń malın almaydı dep otırsań ba? Ǵırnaq ele qorańdı

qasqır shapqanday eter. Háy, meyli, tez arada toyın ótkerip

jiberiw kerek. Arjaǵın kóre berermiz-dá.

Jaydıń kishkene áyneginiń arǵı jaǵında ele tastay qarańǵı tún edi. Bir gezde adamnıń boyı zorǵa jetetuǵın tereze qaǵıldı.

- Tebetuǵın qapını tappadı-aw, shaması, - dedi de aǵam áynekti urıp atırǵanlarǵa dawısladı. – Kele beriń, sizlerdi irketuǵın

esik joq.

Ayaq dúbirlilerine qaraǵanda kelgenler eki-úsh adam bolsa itimal. Apam da kórpeniń astınan basın kóterip, bir jaǵı

quwanǵanınan ba, kúlip jiberdi:

-Bala taǵı birewdiń qızın alıp qashpasa bolar edi?

-Áy, sen de kelistirdiń-aw! - dep jekirindi aǵam. – Qız ne, tawık pa, uslap alsań qoltıǵıńa tıǵıp kete beretuǵın…

Áynek taǵı qaǵılıp arjaǵınan «Baymurat aǵa!- degen dawıs esitildi. - Sırtqa shıǵıń, náp-bále, sáskege shekem jata beresiz?»

Shınında, álleqashan tań atıp, jaqtı tusip ketken eken. áynegimiz altı kózli bolǵan menen kip-kishkene, onıń da eki kóziniń aynası sınıp qalǵan soń birewine góne gúpiniń jeńpeńin, ekinshisine aǵamnıń kúye jep ketken qurashın tıǵıp qoyıppız. Kún tusten awıp, áynek betke aylanǵansha jaydıń ishi súwretshiniń ójiresindey gewgim tartıp turadı.

- Baymurat aǵa!

Bul Jańabergenniń dawısı ekenin hámmemiz de tanıdıq. Endi arqayınlasıp ornımızdan turdıq ta, aldı menen men sırtqa juwırıp kettim. Sırtta birew-birewdi anıq tanıytuǵın jarıq

túsip qalıptı. Jańabergen aǵa, Aytmurat ájaǵam hám úyden bılayıraqta bir nashar tur edi. Aytmurat ájaǵam qulap atırǵan

qapını kórip:

-Mınaw ne? – dep qatal soradı.

-Áy, túnde bir tana bosanıp ketip, qulatıp ketipti…

-Shamurat, ishte aǵańlar bar ma?

-Awa, Jańabergen aǵa! Keshirersiz, sálemlesiwdi de umıtıp ketippen-aw…

Juwırıp barıp qolınan aldım, sonda Jańabergen aǵa biz tárepke bir qıyalap qarap turǵan nashardı iyegi menen nusqap,

«barıp sálemles» degendey ishara bildirdi. «Bolajaq kisheń» dep sıbırlap qoydı. Men bir shette iymenip turǵan qızǵa endi anıqlap ser saldım. Orta boylı, gewdesi tip-tik, tulǵası kelisken nashar eken. Biraq, túr-túsin anıqlap kóre almadım, basındaǵı oramal menen júzlerin qımtap tur edi. Sol bolajaq kishem tárepke jaqınlap bara berdim. Ol meniń qasına jaqınlaǵanımdı sezse kerek, maǵan qarap iyildi, eki alaqanın jerge basıp, juǵıp qalǵan topıraq penen mańlayın sıpadı. Bunday ırımdı birinshi kóriwim.

- Sálem berdik, kishe! - dep bir qolımdı sozdım oǵan. Sol waqta kelbetine kózim tusti. Qaramıqtay kózlerinen meniń jismime qoz túsip ketkendey dirr ete qaldım, onıń qıstı

jamılıp turǵan sahıpjamalınan báhár epkinleri baslanıp atırǵanday boldı. «qudayım-aw, ájaǵam menen baxıtlı bolsın,

úlken shańaraq bolsın, ul-qızları kóp bolsın, ómirleri uzaq bolsın»… dep ishimnen gúbirleniw menen «Men kisheli boldım, meniń de jeńgem bar!» dep átirapqa jar salıp qıshqırǵım, qıstıń sońǵı tańların erterek oyatqım keldi…

***

Ústine tabılǵanın jamılıp shubatılıp shıqqan aǵam menen apam ot tiygen jerden qashıp kiyatırǵanlarday adam tanıǵısız edi. Quwanısh degen-ám adamdı jillige shamalastırıp taslaydı

nárse ayta almay, tek, awılǵa xabar beriw kerek edi… mına, aynalayınım tońıp qaldı-aw…» dep dógereginde páyigi shıǵıp shawıp júrgennen arıǵa bara almay atır.

-Haw, tońsa ishke kirgiz!- dedi aǵam, ol da kempirinen qarq emes, gá kelin tárepke, gá sırtqı esikti qayta qurıp atırǵan jigitler tárepke qarap, suwdan shıqqanday zirildep tur.

-Awıldıń qatınları kelip kirgize qoysın dep edim, ǵarrı…

- Áy, basıń isken eken, olar qashan keledi?! Usı awılda kún shıqpastan burın turatuǵın qatın bar ma? Ishke kirgiz, qápelimde ayazlap qalar.

Aǵam gápin tawısar-tawıspastan kózi maǵan túsip birden janlanıp ketti:

-Hee, Shamurat, sen neǵıp tursań?

-Neǵıp turayın, aǵa, sizlerdey bolıp turman.

-Sen turǵandı qoy! Shap, awıldı bir aylanıp kelinshek túsip atırǵanın xabarla. Jaqsı niyet istiń nesin jasıramız?

Men ushıwǵa qanat tappay turıp edim, úylerdiń arasındaǵı soqpaqqa túsip zıp berdim. Awıl degende, ne bári, onlaǵan

shańaraq barmız. Araları da bir-birinen qashıq emes, tutıp qoyǵan qoraları tutasıp ketken. Ele ayırım úyler oyanbaǵan eken, oyanǵanları sıyır sawıw menen hálek, sırtta jaqqanday otın ǵamlastırıp júr. Tosınnan esitken quwanıshlı xabarǵa olardıń da awızları ańqayısıp qaldı. Sebebi, burınları kelinshek

túsetuǵın bolsa eki-úsh ay burın awıl arasında gúmpildesken

áńgime baslanıp, toyǵa tayarlıq hámmeniń isine aylanatuǵın edi.

qalaberse, biziń Aytmurat ájaǵamdı úylene qoyadı dep dáme etip júrgenler de joq esabı. Onıń qızdı alıp qashıp ákelgeni maqul boldı, ayttırıp alar bolǵanda bul jaǵadan onı unatqanday qız tabıwdıń ózi múshkil sawdaǵa aylanatuǵını turǵan gáp. Onıń minezi shep edi, sál nársege jini tırısıp qaladı da, kóringenge mushın alıp juwıradı.

Awıl ortasında juwırıp jurgenimde taǵı bir oy basımnan ketpedi. Hámmesi ornı-ornına túsip, toydı da tarqatarmız, keyni qalay boladı? Awılda otın qıtshılıq bolǵan soń qıs kúnleri tek bir pechke ot jaǵıp, hámme bir ójirede turıwǵa,