Muratbay Nizanov Tanlamali shigarmalar_roman_gurrinler_drabller

— Tómenge tús, — dedim oǵan.

Oksana tústi. Biz mashinanıń hámme esiklerin ashıp qoyıp, az ǵana shamallatqan boldıq. Lekin, sayań ózińnen qalmaǵanınday, Oksananıń qolındaǵı iyis qalay taysalaqlasaq ta bizdi qutqarmas

edi.

— Qolıńdı qum menen ısqıla, — dedim men oǵan.

Ol tómennen bir uwıs sarı qum alıp, qolın juwǵanday etip, qum menen ıstı.

—Ketpeydi! — dedi qolın murnına aparıp kórip.

—Alaqanlarıńdı qumǵa bas.

—Qáytip?

—Eńkey! — Ol dizesin jerge tiyer-tiymes etip eńkeydi. Alaqanların ebeteysiz túrde topıraqqa bastı. Lekin, barmaqları joqarǵı buwınnan búgilip turar edi.

—Barmaqlarıńdı tegis soz. Endi ısqıla!

—Tfu-u, bilmeymen!

Men náylaj onıń qollarınıń ústine qolımdı qoydım hám arman-berman ısqılay basladım. Barmaqları búgilip, qumǵa kirip ketpewi ushın qollarımdı onıń barmaqları arasınan taramıslap aldım. Soń ısqılawdı dawam ettim. Topıraq dárya boylarındaǵıday jumsaq qum emes, sonlıqtan alaqanlarına mayda qıyırshıq taslar bata basladı.

—Awırıp ketti! — dedi ol qolların tartıp almaqshı bolıp. Men ısqılaǵandı qoydım da, lekin, jibermey basıp turdım. Názik sawsaqlarındaǵı qanday da bir jıllılıq meniń deneme ótip atırǵanday edi. Endi onıń qolların ısqılaw emes, usılay uslap tura bergim keler edi.

—Qansha turamız? — dedi ol maǵan qıya baǵıp.

—Alaqanlarıń jımbırlaǵansha!

—Onda házir jımbırladı.

—Maǵan sezilmey atır.

—Meniń alaqanım seniń alaqanıń emes tá!

Men qolımdı aldım.

Ol qolların awırsınǵanday, qayta-qayta barmaqların ashıpjumıp hám izinen murnına tutıp iyiskep kórdi.

— Ketip pe?

Oksana meniń sawalımdı esitpegendey bolıp turdı da, birden oń qolınıń suq barmaǵı menen murnıma shertip jiberdi. Murnım

zirildep ketti. Kózimnen jas shıǵa jazladı. Al, ol bolsa meniń awırsınǵanıma shaqalaq atıp kúliwi menen mashinaǵa barıp otırdı.

— Kettik!

***

Erteńine arqa rayonlardıń birine bardıq. Oksana kúndegi waqıttan derlik yarım saattan kóbirek kesh shıqtı. Men podezdiń aldında mashinanıń eki esigin ayqara ashtım da, bilgen qosıǵıma ıńıldap otıra berdim. Bir máhál ol meni aynadan kórdi de, «keshirerseń, házir, házir» dep ishke qaray juwırıp ketti. Izinshe sumkasın shep qolınıń ushında aylandırıp, ekinshi qabattan teztez júrip túsip keldi. Oń qolında ortasına juqa etip kesilgen eki bólek kolbasa salınǵan eki buterbrod bar edi.

—Má, birewin al, — dedi ol kabinaǵa otırıp.

—Raxmet. Men shay iship shıqtım.

—Ishseń de al. Birew qasımda qarap otırsa, men awqat jey almayman.

—Men aldıma qarap otıraman.

—Bola-ar, qızday naz ete berme.

Meniń de bir qolımda buterbrod, bir qolımda rul, jónep ket-

tik.

—Keshe tawǵa shıǵıp sharshap qalıppan, — dedi ol keshikkenine báháne tawıp. — Ayaqlarım awırıp shıqtı.

—Ol taw emes ǵoy, tóbeshik.

—Báribir de! Eki júz metr bar ya!

—Bar bolsa bar shıǵar.

—Ele de buksirde shıqtım.

Onıń sál nársege sharshap qalǵanına dáslep onsha isenbesem de, úlken sháhárde piyada júrip kórmegen qızdıń názikligi meniń bul oyımdı biykarladı.

Biz barǵan rayonnıń emlewxanası kórer kózge júdá usqınsız, tozıwı jetken bir qabatlı jayda jaylasqan eken. Qashanlardúr atpa ılaydan salınǵan qorǵanshasınıń sıbawları hár jer — hár jerden túsip, arjaǵında kesegi, ayırım jerlerde úńireygen tesikten qorǵanshanıń ishi kórinip turar edi.

Paxsanıń sırtında kishkene qol salma bolıp, onıń jaǵasına egilgen aq sókitler qarawsızlıqtan hám suwsızlıqtan, shaqaları tarbayıp, japıraqları quwarıp, quwraw halına kelip turǵan eken.

jaqsı kórdi. Menińshe, onı «juwas, awıldıń balası» dep ayaytuǵın edi. Oǵan pisirgen awqatınan pay qoyatuǵın edi. Bizlerge joq, oǵan bar! Úshinshi kurstan keyin bul taltayıp ketti. Taltayǵanı sol, azımaz qıysańlańqırap keletuǵındı shıǵardı.

—He, bul ne?

—Áy, stependiya alıp edik, jigitler menen pivo ishtik.

—Babajan barmadı ma?

—Áy, ol hesh kimge qosılmaydı. Bir tiyindi on túyedi.

—Siz qáyerde oqıytuǵın edińiz? — dep onıń gápin bóldi jasıraq bir jigit.

—Men TIMSX daman. Ekewmiz hújjet tayarlap júrip tanısıp qalıp edik. Qullası qálám, ol kúnde-kúnde iship keletuǵın, Xanipa apa da endi oǵan pisirgen awqatınan pay qoymaytuǵın boldı.

—Bileseń be, Tórebek jora, — dedi ol bir kúni meni moynımnan qushaqlap alıp. Araqtıń bád iyisi ókpeme atıp baratır. Ári-beri taysalaqlayman, yaq, ol jazdırmaydı.

—Bizler hár kúni bir kesellik haqqında sabaq ótemiz — bir kúni tuberkulez, bir kúni meningit, bir kúni aq qan... júregiń jarıladı. Hár sabaq ótken sayın sol keselliktiń belgileri ózlerimizde payda bola baslaǵanday, qara uwayım basadı. Aqshamları tınıǵıp uyqılay almaysań: úy bette jıyın bolıp atırǵan, qur dúzilip baqsı aytıp atırǵan... bileseń ǵo, bunday túslerdiń jorı-

lıwı jaqsılıqqa aparmaydı. Áne, sol uwayımdı umıtıw ushın ishemen araqtı. Etimiz úyrenisip ketkennen keyin qoyaman! Iseneseń be?

—Isenemen!

—Olla isenemen de!

—Olla isenemen.

Ol betimniń dus kelgen jerinen bılshıraǵan awzı menen súymege qaraydı. Keyingi waqıtları men de. Babajan da ilajı barınsha onıń kózine túspewge tırısatuǵın edik.

Qasıńda eki doktor bolǵannan keyin, olardıń da saw waqtında aytısatuǵını kesellik hám onıń dáslepki belgileri haqqında bolǵan soń men de ózimniń tamırımdı uslap kórip, pulsimdi sanap biletuǵın boldım. Jım-jırtlıqta tıńlasam, júregimniń dúrsildisi qulaǵıma esitiletuǵınday. Sóytsem, bir kúnleri júregim shalshıq suwda qalǵan shabaqtay shıpırlap-shıpırlap ketetuǵındı shıǵardı. Dáslebinde jańaǵılardıń tásiri shıǵar dep

ózimdi jubattım. Onıń menen bul shıpırlı qoymadı. Qasımdaǵılarǵa aytayın desem, isenbedim. Olar ele oqıwshı. Bulardıń aytqan dárisin alıp jep, ólip qalarman dedim de, poliklinikaǵa bardım. Doktor tıńlap kórip taxikardiya dedi me, áytewir, bir nárse kardiya dep dárige qaǵaz jazıp berdi. Dárixanada qolıma pencilin shiyshedey bir dárini usındı hám qasına pipetka qosıp berdi.

—Usınnan úsh-tórt tamshı dárini bir urtlam suwǵa tamızıp, úsh mezgil isheseń, — dedi dárixanadaǵı qız.

Hesh kimge kórsetpey úsh-tórt kún ishtim. Júregim azıraq tınıshlanǵanday boldı, biraq, shıpırlısı ele bar.

Bir kúni endi dárini qolıma alıp atırǵanım, taltańlap Qudıyar kirip keldi.

—Mınaw ne? — dedi qolımdaǵı dárini julıp alıp.

— Maǵan ber, bul júrektiń dárisi! — dep qolına asıldım.

—Úsh-tórt tamshı tamızıp ish dep berdi doktor.

—Wáy, sen-ám... Mennen úlken doktor bar ma? Bunı úsh-tórt tamshıdan emes, solayı menen isheseń, mine biytip, — dedi de awzındaǵı tıǵının alıp, bir kóterdi. Ózi jámi jıynalǵanda

bir urtlam shıqpaytuǵın dári, Qudıyardıń awzına juǵım bola ma? Ǵılq etti de jiberdi.

—Way, Tórebek, way, men kettim! — dedi de ol sılq etip qasımdaǵı krovatqa boyın tasladı. Qarasam júzinde qan joq, beti

aq qaǵazday aǵarıp baratır. Kem-kem mańlayınan muzday ter quyıla basladı. Bardım da, tamırın usladım. Joq! Soqpaydı! Bir waqları barmaǵımnıń ushına dúrs etip bir urǵanı bilindi. Soń

jáne joǵaldı.

Basıńdı awırtıp ne qılayın, pulsı minutına tórt uradı.

Endi ne qılaman? «Tez járdem» shaqırayın desem kvartirada telefon joq. Bar bilgenim, bir qolım menen betin jelpiymen, bir qolım tamırda. Qudıyarda bolsa ses joq, kózin ashıwǵa dimarı qalmadı. Bir waqları pulsi on ekige kóterildi. «Áy, qudayım, óziń saqlaygór, biyabıroy etpe» dep tileginde otırman. Basqa qolımnan ne keledi? Jańa jigirmaǵa shıqqan jas jigitpen. Ólip baratırǵan adamnıń basında bolıp kórippen be? Usınnan ólip qalsa, meniń de júregim shorshınıp, keselge shatılatuǵın shıǵarman degen oyǵa da barıp úlgerdim.

—Qudıyar hali-yam doktor ma? — dedi soń.

—Doktor.

—Ayting, wziga boshqa ish qidirsin! Wǵlingiz soppa-soǵ, hech qanaqa porog yuq.

Sóytip, qayta-qayta pátiyamdı berip qayta berdim.

—Balańız rasında da awırmadı ma sonnan keyin, — dedi otırǵanlardıń biri.

—Yaǵa-aw, kóz tiymesin, tımawǵa jeńislik berip kórgen joq. Házir institutta, fizvosta oqıp atır.

Nawqaslardıń áńgimeleri meni ertek tıńlaǵanday eliktirip aldı. Oksana qaysı esikke kirdi, qashan shıǵadı, ábzeli ele-berin shıqpaǵanı kerek edi maǵan.

— Jaqsı doktorlar, balalar, erterekte ótip ketti, — dedi kúni menen gáp qospay, waqtı-waqtı saqalın taramıslap otırǵan jasıl shekpenli bir ǵarrı. — Bir gezleri men asqazan awrıwǵa tap boldım. Ol asqazan ba, basqa jer me, bilmeymiz ǵo. Áytewir, ishim búredi. Ákem biyshara ayta beretuǵın edi. «Jalǵız dayım bar edi, qırq eki jasında ótlewden ólip ketti» — dep. Sol ótlew dep júrgeni házirgi soqır ishek eken ǵo! Sonday, men de bir kúni

ótlewden ólip ketpesem bolǵanı ǵo, dep uwayımlayman. Doktorǵa barıwǵa da qorqaman, sonnan bir nárse dep salsa, ájelimnen burın ólermen.

Aqırı, bolmadı. Rayonǵa, doktorǵa bardım. Ol waqta «kimseńqara doktor» dep atı shıqqan, bayaǵı awdarıspaqtıń waqtında Moskvaǵa kelip qalǵan Tedya Sing degen hind doktor bar edi. Moskva onı oqıw pitkergennen keyin Tashkentke jibergen, Tashkent bizge...

Qullası, asqazandı rentgende kórip bolmaydı eken. Qara doktor awırıwımnıń belgilerin soray basladı.

—Qáytip awıradı?

—Ishim búredi. Túyip turǵanday boladı. Awqatım sińbeydi.

—Dáretińe qan aralasa ma?

—Jaqınnan berli aralasatuǵın boldı.

—Asqazanıńda jara bar, — dedi de ol aldındaǵı qaǵazdı toltıra basladı.

—Emlewxanaǵa jatıwıń shárt emes, — dedi keyin. — Saǵan óziń islep alatuǵın dári buyıraman. Eki júz grammlıq stakanǵa

az tolmas etip araq quyasań.

—Men araq ishe almayman, — dedim dárhal gápin bólip.

—Toqtap tur, saǵan araq ish dep atırǵanım joq. Soǵan, uzınlıǵı bir súyemdey eki dana aloeniń japıraǵın maydalap tuwraysań. Dıqqat penen tuwra, shiresi sırtqa tambasın. Soń oǵan mayskiy paldan bir qasıq pal qosasań.

—Stakandaǵı araq sırtqa shıǵıp ketpey me? — dedim men. Duqtır kúlip jiberdi.

—Hámmesi eki júz gramm bolsın, araqtı az tolmas etip quy dep atırman ǵo. Tayarlap bolınǵan dárini, bul endi araq yaki pal emes — dári, awzın bekitip, qarańǵı jerde bir hápte saqla. Bir hápteden keyin awqattan yarım saat burın bir shay qasıqtan ish. Tawsılǵannan keyin maǵan kelip kórin, — dedi.

Kóriniw qayda?! Stakandaǵı dári yarım bolǵan gezlerinde-aq asqazanımnıń qayaqta ekenin umıttım. Burın jaǵdayıma qarap suyıq etip góje ishetuǵın edim, endi túyeni túgi menen jutaman. Onnan beri de aradan jigirma jıl ótti. Jolım tússe bir raxmet

aytıp ótermen dep júr edim, ol paqır da ólipti dep esittim.

—Áne, duqtır bolǵanıńa!

—Pay, sadaǵań keteyin!

Olardıń ele de áńgimeleri kóp qusaǵan edi. Usı waqıtları ishten julqınıp shıqqan Oksanaǵa kózim tústi de, ornımnan turdım. Oksananıń izinde eki doktor hayal bir nárselerdi aytıp, erip keler edi. Lekin, ol hesh biriniń gápine qulaq aspastan, túptuwrı kelip, mashinaǵa otırdı.

Radio on ekidegi esittiriwdiń sazın shertip baslaǵan waqıtları Nókiske qaray gúzar jolǵa tústik.

Oksana álle negedúr qapa edi. Áste kóz astımnan qarayman, ol barmaqlarınıń tırnaǵına úńilip alǵan, únsiz. Waqtı-waqtı eki

iynin kóterip tereń dem aladı, suwıq dem. Men onnan «ne boldı?» dep sorawǵa batına almadım. Waqtı kelip ózi ashılıspasa házir sirkesi suw kótermey kiyatır. Usı kelisten mashina podezdge kelip tirelgenshe ún qatpadı. «Shúyk» etip toqtaǵan waqıtta barıp, tereń qıyal qushaǵınan shıqqanday boldı.

— Júr, úyge kiremiz, — dedi ol mashinanıń esigin ashıp atırıp.

—Raxmet. Qayta bereyin.

—Yaq, yaq, qaytpaysań! Házir kimgedúr dártimdi aytıp jeńillespesem, jarılıp ketemen.

Ol meniń rizashılıǵımdı kútip otırmastan podezdge qaray betledi. Men naylaj izine erdim. Onı usı awhalda taslap ketiwdi ózime múnásip kórmedim.

Ol ishke kirdi de sumkasın divanǵa atıp urıp, asxanaǵa kirip ketti. Asxanada álle qanday ıdıslardıń shaqırlısı, gazdiń ısıldap janǵanı, soń ishtey ashatuǵın jaǵımlı iyisler jay ishine tarap, tanawımdı qıtıqlay basladı.

—Alik, túslik tayar, — dedi ol meni stolǵa shaqırıp. Eki kishkene tarelka ústine qoyılǵan chashkalardaǵı kofelerden iyreńlegen puwlar joqarı kóterilip, soń jayılıp kózge kórinbey ketip atır. Men aldımdaǵı kofege qarar ekenmen, úplep jiberseń óship keteyin dep turǵan aq-sarı kóbiklerdi kórip, súwretli jurnallarda kóretuǵın reklamalar kóz aldıma elesledi.

—Siz ishe beriń, men házir, — dep Oksana meniń aldıma qaǵazlı shokolad salınǵan tarelkanı jaqınlatıp qoydı.

Onıń háreketi sonday tez, názerimde gazge qoyılǵan tabalar da multfilmdegidey awqattı jıldam pisirip taslaǵanday kóriner

edi. Ol hár birimizge tawıq góshinen islengen eki sosiska menen bir máyekten quwırıp, stolǵa qoydı. Soń jıltır shómish penen lawabı kesaǵa «Shi» quydı, ózine bolsa kishkene, shúńgillew tarelkaǵa.

—Bayaǵı ishkenińiz Dáwletbiyke apań pisirgen «Shi», al, mınaw meniń «Shi» diń iyesiniń pisirgen taǵamı, — dedi ózin kewilli kórsetkisi kelgendey kúlimsirep. «Shi» diń iyesi bolıp atırǵanı olardıń milliy taǵamı ekenligin názerde tutıp atırǵanlıǵın túsindim.

—Qáne, basladıq, — dedi ol meni awqatqa mirát etip.

—Sizge awqat jetpey qaldı ma? — dedim oǵan.

—He, nege? — dedi ol tańlanıp. — Mında bar ǵoy.

—Tarelkańızdı kishkene kórip aytıp atırman.

—He –e, — dep mıyıqtan kúlip qoydı. — Maǵan usınıń ózi kóp. Figuram buzılıp ketedi. Al, sizler, silniy pol, kóp jep, kóp ishiwińiz kerek.

—Nege oyaqtan qapa bolıp shıqtıńız? — dedim awqat arasında gáp baslap. — Yaki, jáne bir náreste... «Ólip qaldı ma?» dewge tilim barmadı.

—Ministrdiń orınbasarı menen kelise almay qaldıq.

—Jumabay aǵa ma? Ol qashan kelgen?

—Bilmeymen. Men barsam, bas shıpakerdiń xanasında májilis ótkereyin dep atır eken. Kirip barǵanım sol, maǵan sonday bir jerkenish penen qaradı-ı... Lekin, shıǵıp tur dep ayta almadı. Májilistiń mazmunı — joqarıǵa jazılǵan arza boyınsha eken. Bunnan úsh ay burın rayonlıq tuwıw úyinde bir hayal bosana almay qaytıs bolǵan. Tuwılajaq náreste de nabıt bolıptı. Hayaldıń kúyewi joqarıǵa jazıptı. Faktler tastıyıqlanǵan. Baladan burın, hayaldan kóp muǵdarda suw ketip qalǵan. Nátiyjede bala kewip qalıp, hayaldıń tuwıwı qıyınlasqan. Birinshi járdem

kórsetilmegen. Ya Nókiske jibermegen, ya oyaqtan doktor shaqırmaǵan. Nátiyjede, ekewi birden nabıt bolǵan.

Sol kúngi náwbetshi ginekolog Faya Akchurina degen tatar hayal eken. Ministrdiń orınbasarı Akchurinanı jumıstan bosatıp,

xatqa juwap beriwdi usınıs etti. Jıynalısqa arza iyesi de qatnasıp atır eken.

—Men qayıl emespen! — dedi jigit túrgelip. Eki birdey in-

sandı óltirgen adam nege endi jumıstan bosatılıw menen ǵana qutılıp ketedi? Men birewdi óltireyin, házir aparıp qamaydı. Al, ol... Yaq, joldas zam ministr, siziń bul sheshimińizge qayıl emespen. Men jáne arız etiwge májbúr bolaman.

—Hayalıńızdıń ólimine ózińiz ayıpkersiz! — dedi Faya túrgelip. — Nege onıń densawlıǵına qaramaysız? Nege tuwmastan aldın ákelip kórsetpedińiz? Hayalıńız kem qan! Al, siz onı derlik hár eki jıldan hámle kóteriwge májbúrleysiz!

—Bul gápińdi dálillep ber.

Dálilleymen! On eki jılda jeti bala tuwsa sizge onnan artıq qanday dálil kerek!

On eki emes, on eki yarım! Otırǵanlar duw kúlip jiberdi.

—Siz neni jazıp alıp otırsız? — dedi bir waqta Jumabaydıń maǵan kózi túsip.

—Bolǵan hádiyselerdi...

—Siz ilim menen shuǵıllanasız ba, yaki shpionlıq penen?

—Ne dedińiz? Gápińizdi tákirarlap aytıń?! — dedim ashıwım murnımnıń ushına shıǵıp. Aqırı, «shpionlıq» degen... qaydam, kim onday ǵáremetti kótere aladı?