G.Ibragimova Men awil balasiman

«Mına qızlardıń bálesin-áy. Juwılmaǵan qasıqtay aralaspaytuǵın iske suǵılısadı. Tınıshına otıra berse bolmas pa eken» — dep ishimnen gijinip otırman.

— Qánekey, kapitannıń ózi ne der eken? Onı da tıńlap kóreyik, — dedi muǵallimimiz.

—Biziń Nókiste dógereklerge, sport sekciyalarına qatnasatuǵın oqıwshılardı paxta teriminen azat etetuǵın edi, — dedim men.

— Biz sennen Nókistegi jaǵdaydı sorap turǵanımız joq. Jaman oqıytuǵın baladan hesh waqıtta jaqsı sportshı shıqpaydı. Meyli, men sizlerge háptesine eki kún futbol shınıǵıwlarıńız ushın ruqsat beremen. Biraq bir shárt penen, ol da bolsa sabaqlarǵa kúndelikli qatnasıp, tapsırmalardı sistemalı túrde orınlap barasız.

Sol kúni «yaqshınıń bası awırmaydı» degendey jaqsı oqıwǵa wáde berip, zordan qutıldıq.

—Balalar, Qállibekti komandadan shıǵarıp taslaymız, — dedim men bir kúni topa-torıstan.

—Haw, ne ushın?

—Ol jaqsı oynaydı ǵoy!

—Biz qarsımız, — dep atırǵanlar da bar.

—Ne ushın degende: birinshiden, ol komanda

kapitanına unamaydı. Ekinshiden, oyınnıń texnikasın jaqsı bilmeydi.

Balalar hámmesi shuwlasıp qoya berdi.

— Qállibekti komandadan shıǵarıp taslasańlar, men de ketemen. Óz tilegim menen, — dep qorqıtıp sóyledi Tursınbek.

21

—Komandanıń hárbir aǵzası kapitanǵa unawı shárt ǵoy, — dep baqırdı bir meniń tárepdarım.

—Shárt emes, komanda Quwattıń menshigi

emes! — dep qarsı turdı basqa bir bala.

Kelisimge kelmesem bolmaytuǵın boldı.

—Meyli, sizlerdiń aytqanıńız bolaǵoysın. Qállibekti komandada qaldıramız. Aldımızda bolatuǵın ushırasıwlar kimniń qalay oynaytuǵınlıǵın kórsetedi.

Sol waqıtta Tursınbek penen Qállibek:

—Bizlerden hesh waqıtta da jaqsı futbolshı shıqpaydı. Waqtımızdı bosqa ótkeriwden payda joq. Atlarımızdı dizimnen sızıp taslay ǵoy, — dep orınlarınan turıp úylerine qaray ketti.

—Ketkenler kete bersin. «Komandańa bizlerdi al», dep maǵan mektebimizden talay bala jalınıp keldi. Jumabay, sen 6 «b»dan eki balanı Qállibek penen Tursınbektiń orınlarına jazıp qoy, — dep buyrıq berdim men orınbasarıma.

* * *

Urda-tut paxtanıń jıyın-terim kúnleri baslanıp ketti.

Men bir miynetkesh bala bolıp qaldım. Sabaqlardan keyin, úyge kelip bir lawabı kese qatıqqa yarım shórekti tuwrap jep alıp, qońsı balalar menen qosılıp, paxta teriwge shıǵıp ketemen.

Meniń japtan shelek penen suw tasıp júrgenimdi

22

kórip ayaǵan aǵam, ıqsham ǵana arbashası bar qırq litrlik flyag ákelip berdi. Bunıń menen suw tasıw júdá ańsat is boldı. Háptesine eki flyag suw ákelsem jetip atır. Hátteki, qulaqlarıńızǵa sıbırlap ǵana aytayın, men úylerdi jıynastırıp, ishlerin sıpırıstırıp, polların suwlı shúberek penen sıypap ta shıǵaman. Bunıń sebebi, júkli jeńgemniń densawlıǵınıń mazası qashıp, apam onı emlewxanaǵa jatqarıp edi. Apam menen aǵamnıń quwanıshlarında shek joq.

—Naǵız azamat jigitseń. Demde awıl balası bola qoydıń! — deydi aǵam.

—Azannan qara keshke shekem bir toptıń

izinen quwalap júriwden basqa talabıń joq edi.

Endi mine, maǵan jaqsı járdemshi de tabıldı, — dep quwanadı apam.

Eń birinshi ret atızǵa paxta teriwge shıqqan kúni klasslaslarımnıń kópshiligi otız-qırq kilodan paxta terdi. Eń az tergenleriniń de paxtaları jigirma kilodan asatuǵın edi. Al, men sol kúni tórt kilogramm terippen. Heshbir dem almayaq terdim. Ózimshe kóp tergen shıǵarman, dep oylap edim. Sebebi tergen paxtamnıń qaramı bir talay edi. Ózim mensinbey júrgen balalardan qalıp qoyǵanıma dım arlandım. «Házir hámmesi meniń ústimnen kúlse kerek» — dep oylap turdım. Ásirese, qızlardıń mazaǵınan dım qorqqan edim. Heshkimge qosılmay bir ózim shette júrdim.

23

Ádettegidey, bárimiz toparımız benen birge qayttıq.

Jolda hár qıylı kúlkili anekdotlar aytıp, jáne basqa da qızıq gúrrińler, waqıyalar aytısıp waǵırlasıp kiyatırmız.

Biraq heshkim meniń ústimnen kúlmedi de, basqılamadı da.

Bir saparı men jaqtırmaytuǵın Qállibek:

— Quwatqa shaqqan-shaqqan paxta teriwdi úyretip, járdemleseyik, — dedi.

Jan joram bolıp qalǵan Jumabay bolsa:

— Jaqsısı, Quwattıń qolı paxta teriwge úyrenisemen degenshe, bizler ózlerimizdiń tergen paxtalarımızdan azǵantay-azǵantayın Quwattıń atına jazdırayıq, — dedi.

Maǵan doslıq etip, maǵan ańsat bolıwın gózlegeni menen, bul saparı Jumabaydıń aytqan usınısı maǵan jaqpay qaldı.

Oralbay degen bala bolsa:

—Qashanǵa shekem oǵan paxta terip berip júremiz, — dep ashıwlanıp sóylendi.

—Maǵan járdem bermey-aq qoyıń. Meni

ayamay-aq qoyıń. Men sizlerdiń járdemińizge mútáj emespen! — dedim de aldı-artıma qaramay úyge qaray tez-tez júrip kettim.

«Maǵan járdem bermekshi-emish. Mayıp ba edim óytip men?»

Atızdan uzaqlasqan soń áste júre basladım. Ózime-ózim táselle berdim. Ele Quwattıń kim

24

ekenligin sizlerge qońsı mekteptiń futbolshıları menen bolatuǵın jarısta kórsetip qoyaman. Tek tezirek jarıs bolatuǵın kún kelse bolar edi!

Sol kúnnen keyin klastıń balalarınıń nasaq sózine qalmaw ushın, eki qollap paxta teriwge

úyrene basladım. Burın bir qolım xanaǵa sozılsa, ekinshi qolım qaptalımda háreketsiz asılıp turar edi. Endi burınǵıday hár xananı úplep-súplemey, tazalıǵına onshelli qaramay fartukqa tıǵa beretuǵın boldım.

Heshkim túspegen atızdı tawıp alıp, paxtası kóp jerlerden juwırıp júrip, tap bir úlesten bos qalatuǵın adamday paxta teremen.

... Kópten asıǵıp kútip júrgen jarıs bolatuǵın kún de kelip jetti.

Mektebimizde bufet, sport zalı joq bolǵanı menen, kep-keń, jaqsı ǵana, shópleri tep-tegis bolıp ósip turǵan sport maydanshası bar edi.

Endi sizlerge Quwattıń kim ekenligine kózińiz jetetuǵın waqıt keldi!

—Qaysı komanda utıwı múmkin? «Kosmos» pa yaki «Gerkules» pe?

—«Gerkules» utatuǵın shıǵar. Onıń kapitanı qalalı bala ǵoy.

—Menińshe «Kosmos» utadı. Sebebi «Gerkules»tiń búgin birinshi oyını. «Kosmos» bolsa talay oyınǵa shıǵıp júr, — dep tartısar edi maydansha átirapındaǵı oyın ıshqıpazları. «Kosmos» rayon

orayındaǵı ataqlı mekteptiń futbol komandası edi.

25

Bir-birine qarsı komandalar ortaǵa shıqtı. «Kosmos»tıń hámme aǵzaları bir túrdegi forma

kiygen. Qızıl futbolka, aq trusi.

Al, biziń komandanıń aǵzaları bolsa, hárkim tapqanın kiyip kele bergen. Birewleriniń ústindegi futbolkasınıń qay reńde ekenligin ayıra almaysań.

Boyan, pishen orıwǵa kiyilgen, juwıla berip aǵarıp ketken kiyimler. Birewleri ayaqlarına geta kiygeni menen, ústilerine kóylek kiyip alıptı.

— Áy, — dep qoldı bir siltedim men. Bul jerde heshkim formaǵa baha berejaq emes ǵoy.

Ortadaǵı topqa da, futbolshılarǵa da, maydanshadaǵı tamashagóylerge de «shú-úr-r!» etip shertilgen úshpelek sesti jan endirdi.

«Ju-w-ır», «Há, ketti!» — dep tamashagóyler qıshqırısıp, futbolshılarǵa jan endirip otır.

Birinshi taymda esap ashılmadı.

Ekinshi taymda «Kosmos» óziniń kúshli hám tájiriybeli ekenligin bildire basladı.

—«Ger-ku-les!»

—Qu-w-at! — dep ózimizdiń mekteptiń balaları

bizlerge xoshamet berip otır.

Oyınnıń juwmaqlanıwına shamalı waqıt qaldı degende, ortada domalanıp júrgen toptı biziń dárwazanıń tórinde kórdim.

Gúrrińimdi dawam etsem, biziń talap kelispeyaq qoydı.

26

«Júrisi kelispegenniń talabı kelispeydi» deytu-

ǵın edi ájem, ne bolsa da biz boldıq. Mine,

«qaharman» Quwat ózin tanıtıp qoydı.

Dáslep joldaslarımnıń júzlerine tik qaray almaytuǵın shıǵarman, degen oy keldi. Jáne de «sondayaq ne ayıp isleppen?» — dep oylandım da, ózimdi bastım.

Birden kózim Qállibek penen Tursınbekke túsip ketti. «Ne degen menen olar ekewi de jaqsı oyınshılar edi. Olardı komandadan shıǵarıp jibermegenimde, álle qáytip búgingi jeńis bizlerdiki bolar ma edi. Endi «ótken iske ókinbe» degen naqılǵa júginiwim kerek. Endi ókinishten payda joq...»

Balalar meni qorshap alıp:

—Quwat jora, búgin utpaǵan menen erteń álbette utamız, hesh qapalanba, — dep jubatıp atır.

Jılap jiberiwge sál qalıp turman.

—Kapitan, bul komandańnıń birinshi oyını, múmkin ele aldaǵı ushırasıwlarda komandań ózin alıp keter, — dedi Qállibek qasıma jaqınlap.

Jalt qaradım da dawısımdı kóterip:

—Ne ushın endi «komandań» deyseń? Ol bir meniń komandam emes ǵoy.

—Ókpeleme, jora. Komanda pútkil Bozawıl

mektebi futbolshılarınıń komandası, — dep Tursınbek te qasıma kelip jıllı sóylep atır.

Qanshelli mehriban meni qorshaǵan balalar. Bunı usı waqıtqa deyin nege sezbegen ekenmen-

27

ya?! «Dos basıńa is túskende belgili» degen durıs eken-aw. Usı mehriban, aq kewil balalardı men aqmaq mensinbey keldim-aw. Olardı ózimnen tómen kórip asqınlaǵan waqıtlarım bolǵan emes pe?

Biraq olar hesh waqıtta meni jalǵız qaldırmadı. Mine, házir de qasımda. Salbırap túsip ketken basımdı kóterip, sónip qalǵan ruwxımdı tiklemekshi. Qapashılıǵımdı ortaqlasıp atır.

—Endigi ushırasıwǵa jaqsılap tayarlanamız. Naǵız «Gerkules» bolıp oynaymız, — dep táselle berip atır Jumabay.

—Maǵan táselle bergenshe betime túpiriw kerek!

—dep tómen qarayman ózimshe. Paytaxttıń stadionda futbol oynap ósken balası bolǵanım qayda qaldı?! Men heshkimniń júzine tiklenip qaray almay, bir shetke shıǵıp kettim.

—Tek men, jalǵız men ǵana ayıplıman komandamızdıń jeńilip qalǵanına! Kapitan bola turıp, sonday shaqqan hám epshil balalardıń oyının durıslap uyımlastıra almadım. Al, balalar, balalar bolsa, sonshelli háreket etti, keshirim sorawım kerek! Álbette, men ushın qanshelli awır bolmasın, balalardan keshirim sorawım kerek!

Doslarımnıń janına ayaqlarımdı nıq basıp erkin júrip keldim.

* * *

Jumabaydıń qasındaǵı ózimniń ornımdı Qálbiykege bosatıp berip, bul kúnde men Qállibek penen

28

bir partada otıraman. Balalar menen de, qızlar menen de ulıwma alǵanda barlıq oqıwshılar menen sıylasıqlı, jaqsı qarım-qatnastaman. Awıldaǵı doslarım Jumabay, Qállibek, Tursınbekler haqqında Muratqa maqtanıshlı túrde xat jazıp jiberdim. Olardı apama da tanıstırdım. Ásirese, Tursınbek óziniń tilalǵıshlıǵı menen apama dım unap qaldı.

Bir ekshembi kúni aǵam maǵan bergen wádesi boyınsha barlıǵımızdı Aybúyir tawına alıp bardı. GAZ-69 mashinası jolsız jerlerdi, qumlıqlardı basıp ótti. Ústirt qırınıń eteginde mashinanı qaldırıp, aǵam Gúlshadtı qolına kóterip, Aybúyirge shıqtıq. Álbette, bul kinolardan kóretuǵın tawlarımızday emes, haqıyqatında Ústirttiń biyiklew bir jeri edi.

Ústirttiń ústi tegis hám tap-taqır, boyları bir-eki qarıs quwrap atırǵan shóplerden basqa kóz toqtatar hesh nárse joq edi. Aǵam bulardıń selew,

óleń degen shópler ekenligin ayttı. Men awılǵa kelip, biraz shóplerdi hám putalardı tanıp alǵan edim — sheńgel menen jıńǵıldı, aqbas penen palatını bir-birinen ayırıp bilemen. Aǵam batıs bette kúnge shaǵılısıp atırǵan aydınnıń Sarıqamıs kóli ekenligin ayttı. Bir waqıtları Ámiwdáryanıń Uzboy dep atalǵan bir salası usı Ústirt platosınıń ernegi menen batısqa qaray aǵıp, Kaspiy teńizine barıp quyıp turǵan. Al, bizler ótken jerlerde Sarıqamıs kóliniń Aral teńizine deyin ushlasıp turǵan jalǵası bolǵan. Sońǵı jılları Ámiwdáryanıń suwı azayıwına

29

baylanıslı bul uzın-shubay Sarıqamıs kóli hár jerde bólinip qalǵan eken. Tómende gúzde sarǵayıp atırǵan baǵlarǵa búrkengen awıllar buldırap kórinedi. Men Aybúyir tawınıń basında turıp, bir ájayıp mákanda jasap atırǵanımdı tuyındım.

* * *

«Kosmos»tan utılıp qalǵan soń birneshe kún sport maydanshası bos turdı. Futbolshılardıń maydanshaǵa jaqınlawǵa júrekleri dawamadı.

Men de futbol haqqında awız ashıwǵa júreksinbeymen. Qıyalıma futbol tuwralı gáp ketse, birbirimizge jańa úyrenisip kiyatırǵan doslarım Qállibek penen Tursınbekler menen aramız uzaqlasıp ketetuǵınday seziledi. Al, meniń bolsa olardan ayırılǵım kelmeydi.

Bir kúni Qállibektiń ózi:

— Quwat, mına qońsı Uzınkól awılındaǵı mekteptiń oqıwshıları seni izlep kelip júr. Biziń futbolshılar menen bir kúsh sınaspaqshı eken, — dep qaldı.

Dáslep úndemedim. Sońınan joramnıń xabarı juwapsız qalmasın degen mánide:

—Balalar menen oylasıp kóreyik, — dep qoydım.

Sabaqtan soń balalardan ótinish ettim:

—Azıraq irkile turıńlar.

Kózim Tursınbek penen Qállibek tárepte. Olar

ózlerine tiyisli emes, dep esaplap, kitapların jıynastıra basladı.

30