Qiriq qiz dastani

Sol sıyaqlı bir batır.

Qızǵa qarap ne dedi:

Qáhárlenip arıslanday aqırdı,

Qızıqlı sózlerin aytıp lap urdı,

Esigine tayın bolıp bir qaysar,

Gúlayım qız barmısań dep shaqırdı.

Astında ılayıq qara kók atı, Bendege námálim jaqını, jatı, Názerinde janlı bende tura almas, Áliyden kem emes sın-sımbatı.

Kóziń tússe qapa kewliń bolar jay,

Qarsılassa qırıq mıń jawǵa bolar tay,

Tayın boldı tań qalǵanday bir batır.

Jay quralı turpatına sayma-say.

Jatqızbadı meni ıshqı jamalıń,

Qutlı bolsın qorǵanıńız - kamalıń,

Laqabıńa qırıq kún sergizdan boldım,

Gúlayımjan esitip seniń xabarıń,

Diydarıńa boldım seniń intizar,

Dushpan bolsa talqan etiw biziń kár,

Qırıq kún boldı sergizdanman jolıńda,

Túsime enip bir ıshqılı sáwer yar.

Túsimde kórgennen biyne-nıshanıń,

Ashıq boldım ishke tústi pushmanım,

Keshe-kúndiz jolıńdaman sergizdan,

SHın maydanǵa kórset júziń—ráwshanıń,

Seni izlep qırıq kún gezdim udayı,

61

Tabılmas dúnyada onıń teńi-tayı,

Ishqılı periyzat túsime endi,

Sol sulıwdıń atın aytsam Gúlayım,

Tuwǵan jerim meniń alısta qaldı,

Tárk ettim jolıńa kóp dúnya-maldı,

Diydarıńa ashıq boldım ozaldan,

Sulıwlıq biynesi, janımdı aldı.

Gúzar jollar saldım neshshe adırdan,

Qalmaqtıń jawıman tawda jatırǵan.

Qırıq kún boldı izlep atqa mingeli,

Hasıl kárim el qorǵaǵan batırman.

Tilla sawıt quralım bar qolımda,

YAdımnan qalmadıń ońlı-solımda,

Janım aldı jarqıraǵan jamalıń,

SHın ashıqpan sergizdanman jolıńda,

Alqıssa Gúlayım shorshıp oyansa túsi eken.

Ne bolǵanın bilmedi, kózi jerdi kórmedi,

Oyaq-buyaǵına tańlanıp qarap, hayran boldı.

Tórtinshi bólim

Alqıssa kewil xoshlayıq,

Dámi joq jerin taslayıq,

Birin-birine qospayıq,

Jasırın sırın ashayıq,

Sol zamanda kóp bolǵan,

Duwagey menen sasayıq,

62

Qoyın baqqan Buwrabaydıń,

SHalabaydan sóz baslayıq,

Aldawshınıń keń zamanı,

Orın alǵan hár jerde, Ótirikshiniń hamalı,

Tastay qamal qarańǵı,

Qalası hám jabanı.

Dizesin jawıp baspaǵan,

Iynindegi shapanı,

Gúlayımǵa ashıq boldı,

Buwrabayday bayıńnıń,

Qarsaqlı tawda qoy baqqan,

SHalabay degen shopanı,

Erki bolmaǵan qısı-jaz,

Baydıń oǵan paydası az.

Eki ayaqlı adamǵa,

Sóylesiwge júdá saz.

Sóz aytadı jantassań,

Janlıǵa júdá jaǵımpaz,

Atın sorasań Shalabay,

Kózi qıysıq, kiyme taz,

Gúlayımdı alıwǵa,

Aqıl oylap etti waz.

Eki iynin jalmaǵan,

On jıl uday qoy baǵıp,

Buwrabayday bayıńnan,

Bes tiyin haqı almaǵan,

Qırman alıp jer egip,

Qabı dánge tolmaǵan,

On eki jılǵı talabı,

Jalǵız ılaq bolmaǵan,

Talabı bir ońbaǵan,

Túrli aqıl oylanıp,

Gúlayımdı alıwǵa,

63

Hár túrli hiyle torlaǵan,

Qaraqshı iyttey jalaqlap,

Tumlı-tusın qarmadı,

Talap etti hár jaqtan,

Túrli hiyle qurıwǵa,

Hesh bir jasqa tabalmay.

Qasına jaqın barıwǵa, Utılmaydı quw tazıń, Tilge kelse qarıwǵa.

Úlgi saldı hár jaqtan, Qorǵanına darıwǵa, Ólgeyliden shın ashıq, Gúlayımday sulıwǵa, Ash búrkittey shabındı, Diydarına qanıwǵa, Gedeydiń baǵı baylanıp, Dálil oqıdı torlanıp, Gúlayımǵa barıwdıń, Hámelin tappay oylanıp, Gá túrgelip, gá jatadı, Silesi ábden qatadı, Dalanı basqa kóterip, SHalabay dártin aytadı:

Ketip tur jaman qolayım,

Kelmes pe esiz ońayıq,

SHın ashıqpan sırtıńnan,

Insap bergey Gúlayım.

On bes jıl baqtım malıńdı,

Bir soramadıń halımdı,

SHın ashıqpan jolıńa,

Baǵısh ettim janımdı,

On bes jıl baqtım qoyıńdı,

Shadlandım kórip boyıńdı,

64

SHınımdı aytıp xat jazsam, Jiberemiseń oyıńdı. Hayranman tappay jolıńdı, Tókpes edim men tolıńdı, Shın ashıqpan ozaldan, Bir uslatsań qolıńdı,

Seni alaman kelse qoldan,

SHıqpas edim ádil joldan, Berman qara Gúlayım qız, Ashıqpan saǵan ozaldan, Oyıńa al meniń jayım, Tayınlayman úles payıń, Aytıp boldım sózimdi, Insap bergey qudayıń.

Alqıssa aytqan menen batalmadı, Jantasıp sáz qatalmadı,

Tuwrı barıp Gúlayımǵa, Ashıqlıǵın ayta almadı, Bunıń sırın bir neshsheler, Gúlayımǵa xabarladı. Qoyın juwıp aǵın suwǵa, Semiredi ullı duwǵa, Talanıp hár túrli jawǵa, Qoyın jayıp keń jaylawǵa, Kóbinese mákan etti, SHalabay Qarsaqlı tawǵa, Qoy qamaǵan qorasına, Taqan salıp dorbasına, Qurtlar oynap taz basında, Ógiz jegip arbasına, Qosın tigip jar basına, Kóbinese arpa taqan, Ishetuǵını asına,

Qoyın toplap otır edi,

65

Bálent tawdıń jambasına,

Qarap turıp qoyı úrkip,

Sawda tústi basına,

Irǵıp turıp quw tazsha,

Názer saldı jan-jaǵına,

Bir ájayıp jalǵız adam,

At qoyıp keldi qasına,

Zárre janı qalmadı,

Jılay berdi quw tazsha,

Nalıs qılıp allasına. Qáddi boyı qaltırap, Eki qolı jaǵasında, Qorıqqanınan bas urıp, Tabınadı aǵasına,

SHań mázgili quw tazsha, Júregin basıp, názer saldı, Batırdıń peshanasına, Ańlay, ańlay qarasa,

Eki iyini qapıday, Ashıwı boraǵan qarday, Kelbetine qarasań, Mısalı jaraǵan narday, Judırıǵı toqpaqtay, Aybatın onıń kórgende, Arıslan da qorıqqanday Qarsılasqan dushpandı, Qazıq qılıp qaqqanday, Kózleri bar gáwharday, Ayshılıq joldı ańlaǵan, Qanat qaqqan suńqarday, Tasqa tiyse ot shıǵar, Tuyaqları jawharday, Qayshılanǵan qulaǵı,

Astında bar qara atı,

66

Raxish penen tulparday, Kewlinde yardıń daǵı, Mısal jigirma bestiń shaǵı. Qaysı jurtta jasaǵan, Qanday márttiń zúriyadı, Áliy mingen Dúldúldey, Astında Qara tulparı, Beline shınjır baylaǵan, Gáwharday kózi jaynaǵan. Ashıwlansa denesi, Qorǵasınday qaynaǵan, Menmen degen batırdıń, Jelkesin qıymay qoymaǵan,

Pirden sharap ishkendey, Ilahidan pishkendey,

SHiye qılıp baylasań,

SHep qolı menen shashqanday, Darǵa asqan gúnalını,

Bir awız sózi keskendey, Aybat etip umtılsa, Tawdıń tasın teskendey, Batırdı kórip quw tazsha,Attan jerge tasladı,

Sol batırǵa jalınıp, Quwqıl sózin basladı: Tarıltıp jahan alamın, Sorap paydalı talabın, Qol qawsırıp batırǵa, Berdi táńiri sálemin,

«Baxıt qus qonbay basıma, Emin-erkin shash shıqpay, Qurt iyelep basıma, Biyjay waqta dus keldiń, At oynatıp jan aǵa,

67

Kele qaldıń qasıma,

Ishińde kóp namıs-arıń,

Turqına ılayıq tulparıń,

Hasılıńnan xabar ber,

Qaysı jurttıń qaysarısań,

Belińe sadaq oradıń,

SHopannan sen jan soradıń,

Qaysı jurttıń qaysarısań.

Sóyley ber maqset-muradıń

Dus keldiń qıya maydanda,

Kórmedim sizdi hesh jayda

Iyninde bar jaw-quralıń,

Aǵajan mákanıń qayda?

Bul elde joq teńi-tayın.

Sazlanıpsań qural-sayıń,

Qanday jawǵa baratırsań,

Qayda bolur mákan jayıń?

SHopanman on jıl tolǵanı,

Joqdur sezimniń yalǵanı,

Aytıń aǵa maqsetińdi,

Boldıń qay jurttıń palwanı?

Aqıl berseń men áreyin,

Men shópshegińdi tereyin,

Keleǵaldıń at oynatıp,

Bolsań qoy soyıp bereyin,

YAdqa salıp qıylı qaldı,

Batırǵa qáwender boldı,

SHınnan qádirdan bolıp,

Batırdıń kewlin aldı.

SHopannıń quwqılın bilip,

Batır qorqıldap kúldi,

Oylasa gápten utıldı,

Mingen atı shappadı,

Batırǵa sapar jaqpadı,

68

Dálil aytpay ketiwdi,

Batır ılayıq tappadı.

Sózden batır utılıp,

SHopanǵa sózin basladı:

«Sen ájayıp kórdiń meniń túrimdi, Aytpasam bolmadı ishki sırımdı, SHopan jora túsindirip aytayın, Áwel basta shıqqan jerim Qırımdı,

Zalım qalmaq at salıp, postırǵandı elimdi, Tum-tustan salıp pánjesin qayıstırdı belimdi,

Túni-kúni at shawıp tóktim mańlay terimdi,

Áyne úsh jıl tolǵanı almadım attan erimdi. Jawdan qorǵap kelemen Noǵaylıday elimdi,

Qayda barsa elatım keyinine eremen,

Basına kún tuwǵanda kómegimdi beremen, SHıqqan jerim sorasań men Qırım kelemen. Elim ushın ayanbay tulparımdı jelemen.

Bastan ótkerdim sırandı, Qollayman ózimniń urandı, Xalıqtıń jawına qarsı, Jolım meniń gúzardı, Jerdiń háddin bilmeymen, Tanımayman bulmandı, Qarsılasıp sóylesip, Kórgenim joq bir jandı, Túrli baylıq, jeriń shalǵıya Álemde dabılım, dańqım, Talabım xalıqtıń batırı. Tanımayman el-xalqıńdı, Aytpayman yalǵan ozaldan, Sapar tartqan men alıstan Sarkoptı izlep kiyatırman,

69

Atımdı sorasań Qırandı.

Tutınıptı tań qalǵanday saltanat,

Peshenesin yadta tuttım atma-at,

Qırıq kún boldı juregime sher saldı,

Túsime enip tań qalǵanday periyzat.

Bir kórgende dozaq otı óshkendey,

Júzin kórip qandım sharap ishkendey,

Qırıq kún boldı túsime enip bir sulıw,

Ashıq boldım shiyrin jannan keshkendey,

Bir jaǵım Asqardur, bir jaǵım Balqan, Peshenesi meniń aqılım alǵan, Ájayıp bir sulıw túsime enip Tappadım dúnyanı etip tas-talqan.

Qılıshımdı ótkir qılıp tapladım,

Qayda bar dep sulıw qızdı jaqladım,

Qırıq kún boldı at beline mingeli

Talqan etip hesh bir jerden tappadım.

Ózińdey márt alar mártlerdiń arın, Dúnyada sol boldı meniń qardarım, Sonı bilseń ekewimiz dos bolayıq, Kórseń, bilseń aytıń qáne xabarın.

Bilseń seniń keyinińe ereyin,

Barlıǵınan seni zıyat kóreyin,

Sol sulıwdıń maǵan jolın silteseń,

Ne maqsetiń bolsa sonı bereyin.

Alqıssa sózdi esitip,

Ańladı onı quwqılın,

70