Qiriq qiz dastani

Qara tawdı jaylaǵan,

Toǵız túlik mal aydaǵan,

Mıńnan tulpar baylaǵan,

Laqabım xalıqtı jaylaǵan,

Men ataqlı bay edim,

Ne keregim tabılǵan,

Tórt túligim say edim,

Ejespege kelgende,

Mıń kisige tay edim,

Qastım tikken jerime,

Júdá peyli tar edim,

Qarsılasqan jerime,

Qaytpaytuǵın nar edim,

Bir tırnaqtıń joǵınan,

Qara duman ǵar edim,

Qız da bolsań quwatım,

Saǵan kewlim jay edim,

Tilek tilep jaqın-jatım,

Qap tawınday edi pátim,

Bir tırnaqqa jetpeydi,

Atan tulıp altınım,

Bir tırnaqqa niyetlep,

Alıp edim altı qatın,

Tilegim qabıl bolmadı,

Qılǵan isim ońbadı,

Altı arıw qushaqlap,

Alpıs jasım tolǵansha,

Bir nıshanım bolmadı.

Dáwleti ıǵbalıma qarap,

Bir qudadan perzent sorap,

21

Batır balam bolar dep,

Jıynaǵan edim jaw-jaraq.

Quwanısh kewlim attay shawıp,

Jaqsı niyet maqset tawıp,

Batır ullı bolarman dep,

Toqıttım badana sawıt.

Egiz zálel menen payda,

Altın, gúmis kópdur bayda,

Jaqsılıqtı yadıma alıp,

Soqtırdım párani nayza.

Arnap soqtırdım altın er,

Túrin kórgenler tulpar der,

Batır balam miner dep,

Eki mıń jılqıdan tańlap,

Baqtırdım suwsar Qarager,

Maqset penen baǵıshlap,

Sınshıllarǵa taptırdım,

Altın-gúmis shaptırdım,

Uzaq jolǵa talmasın dep,

Jılında altı ay qásterlep,

Mújenege baqtırdım.

Kózlener dep kútinip,

Qasasıl duwa taqtırdım,

Kórsetpedim jaqın-jatqa,

Maqset penen baqtırıp,

Jetirdim on eki jasqa,

Ul tuwar dep baǵıp em,

Jete almadım muratqa,

Barlıǵına iye bol,

22

Jetkerer seni maqsetke,

Atanıń malı miyrastı,

Izinde qalǵan zúriyatqa,

Kórgende kewlim tasarım,

Barǵanda esik asharım,

At abzalına iye bol,

Uldan zıyat qaysarım.

SHepke ketken isimdi,

Aynaldırdıń ońına,

Ashiyamdı tapsırdım,

SHıraǵım, óz qolıńa.

Qutlı bolsın, shıraǵım,

Bes qural menen Qarager,

Baǵıshladım jolına.

Táselle berip ózine,

Jas tolıp eki kózine,

Sarkoptan qala salıwǵa,

Kerek zatların alıwǵa,

Buwrabayday bayıńız,

Urıqsat qıldı qızına,

Altınnan bolsın taraǵıń,

Dármanım senseń qaraǵım

Baǵıshladım jolıńa,

Bes qural menen jaraǵıń.

Iras bolsa aytqanıń,

Alla bersin dadımdı,

Usı bolsa shabısıń,

Jaman kórdim pátińdi,

Jılawıńda qarısın,

Min Qarager atıńdı,

23

Jaqın bolsın uzaq qıya

Mehnetin bolmaǵay zaya,

Qol kóterip atası,

Qızına berdi pátiya:

Men jolıńa ayamay,

Baǵısh ettim barımdı,

Ashıq bolsın talayıń,

Dushpannan al arıńdı,

Qızım saǵan urıqsat,

Isle maqset kárińdi.

Xalqıńa maqsetiń ornat,

Jaw quralıń asınıp,

Astıńa min júyrik at,

Sarkoptan qala salıwǵa,

Qızına etti urıqsat.

Ekinshi bólim

Alqıssa, sonda Gúlayım,

Qolań shashın túyedi.

Badana kózli aq sawıt,

On iyninen kiyedi,

Kókirektiń aqlıǵı,

Qızına duwa tiyedi,

Qarshıǵaday qaǵınıp,

Atqa qarǵıp minedi,

Azap kelip qol talmas,

Darıǵan jerde jan qalmas,

Almastı belge iledi,

Attıń basın ońǵarıp,

Gúlayımday periyzat,

24

Aldına qaray dónedi. Qara tawdı jaǵalap, Basa qonǵan el edi, Gúlayımnıń jedelin. Barlıq xalqı biledi, Gúlayımday periyzat, Óz kúshine senedi, Aydaǵanda Qarager, Qustay kókke enedi,

Bir nesheler quwanıp, Bir qanshalar kúledi.

Qayǵı etpey dúnya-maldan, Belli ruxsatın alǵan, Qarager atın oynatıp, Gúlayımday periyzat, Elatın etti tas-talqan. SHuǵıl sózge ermedi, Atasına erk bermedi,

Ash jolbarıstay shabınıp, Denesin kúsh kernedi, Ataǵınan seskenip, Xandı kózge ilmedi. Júzbası menen nayıbın, SHopanınday kórmedi. Azatlıqqa jol izlep,

Til menen qılısh sermedi. Dushpannıń tilin almadı, Sózine qulaq salmadı.

Jalınsa da ne begler, Xızmetine barmadı, Ersi-ersi is qılıp, Bilgeninen qalmadı, Sárdarlardıń júregin Ótkir kóz benen qarmadı.

25

Azatlıqtıń jolına,

Barlıq kúshin arnadı.

Xat jolladı birazǵa,

Pikiri alısqan sazǵa,

Maqsetlep jaǵımlı jazǵa,

Satılǵan qızlar keliń dep,

Saldı xalıqqa daǵaza.

Bir qıyaldı oyladı, Batırǵa ózin sayladı, Beline sadaq bayladı, Qıyınǵa ózin jayladı, Aqıl berip jarlıǵa, Búlbildey tili sayradı, Qırın qarap bárhama, Xanǵa tisin qayradı, Atı shıqqan qızdı sorap, Ellerdi tintip barladı. Shıbın janın qıynadı, Jas qızlardı násiyatlap, Qızıl tilin tıymadı, Hallas urıp júregi, Qanasına sıymadı. Jansız jollap xalıqtan, Malǵa erksiz satılǵan, Ayı mezgilsiz batqan, Ármanlı qızdı jıynadı. Satılǵan qızlar quralıp, Átirapına sıymadı.

At shapqan maydan taqırı, Ósek aytıp lap urdı. Dártli bolsań kel deyip, Qaptalına shaqırdı. Beline sadaq oradı,

26

Jawǵan qarday boradı.

Tay kelgendey ózine, Qırıq qızdıń basın quradı Sarıjayın ońladı,

Azatlıq zamandı joqladı, Ash-arıqtıń balların, Átirapına topladı, Qıyınǵa ózin arnadı, Baylardıń betin tırnadı. Xandı kórse qırınlap, Íqlas penen at salıp, Ashtıń jırın jırladı.

Iqlas penen taq turdı, Tum-tusqa attı shaptırdı, Ne ármanlı qızlardı, Joq jerinen taptırdı, Qarager atı astında,

Qoqırawlı nayza dástinde, Áyne jigirma jasında, Basına erki jetpegen, Qırıq qız keldi qasına. Baydıń ókpesin basadı, Talqan etip elatın,

Qırıq qızdıń basın qosadı Azatlıqtıń jolı dep, Gúlayım qaynap yoshadı. Xanlar menen qas bolıp, Jılaǵan menen dos bolıp, Túrli aqıl tabadı, Gúlayım sulıw bas bolıp. Qara shashın taradı, Qırıq qızın ertip Gúlayım, Sarı atawǵa baradı.

Ne tamasha jumısqa,

27

Qızlardıń beti qaradı.

Kiristi jedel qarıwǵa,

Abat boldı qalası,

Sulıw menen arıwǵa,

Maqset qıldı Gúlayım,

Sarı atawdıń boyına,

Atına qala salıwǵa,

Xalıqtı xabarlandırdı,

Adam arnap xalıqtan, SHeber usta aldırdı,

Atın atap «Qırıq qız» dep Gúlayımday periyzat, Atına qala saldırdı. Kórgendi qayıl qaldırdı, Dushpannıń ishin jandırdı Aytqanına kónbegen, Neshsheni esten tandırdı. SHiyrin janın qıynadı, Jılaǵan kórse sıyladı. Xalıq ishinde ataqlı,

Usta qoymay jıynadı. Basın jıynap ustanıń, Gúlayım xızmet buyırdı, Qırıq qızına bas bolıp, Zárebesin úyirdi. Paqshaların oymalap, Aq shoyınnan quydırdı. Tas gerbish penen lalını, Qırman menen úydirdi. Basın qurap qırıq qızdı, Dáliline turǵızdı.

Órnek bolıp xalıqqa, Kórmegenin kórgizdi, Tamashalı jol baslap,

28

Tártibine júrgizdi,

Bende bolǵan qızlarǵa,

SHadlı dáwran súrgizdi.

Qalasınıń qorǵanın,

On arshınnan oyǵızdı, Abat bolsın ash-arıq dep, Toparlap mal soyǵızdı, Gúlayım sárdar bas bolıp, Sapasın istiń júrgizdi. Siyasatlap kórgendi, Jumısın alǵa endirdi. Qıńır menen buzıqtı, Maman qılıp kóndirdi, Talqan etip ústinde, Qarager atın jelgizdi, Dárwazanıń jaqlawın, Shın polattan quyǵızdı, Mańlayshasın oymalap, Márwert tastan qoyǵızdı. Biyikligi júz arshın, Paqshaları jeti arshın,

Tas gerbishten órgizdi, On mıń adam jay bolar, Irgesin keńnen qurǵızdı, Sarı ataw degen daladan,

«Qırıq qız» dep qala turǵızdı. Qarǵalıǵın qanatlap,

Jup sham-shıraq qoyǵızdı, Kelbeti onıń sonıńday, Tań qaldırdı kórgen kózdi,

«Qırıq qız» dep onıń laqabın, Aldına sáne qoyǵızdı, Kemis jerin, qátesin, Arayıslap jonǵızdı,

29

Gúlayım dep aldına,

Altınnan atın oyǵızdı.

Tórt qáddine qalanıń, Átkónshekti qurǵızdı.

Alqıssa atası Buwrabay, Seksenge shıǵıp harıdı, Jası jetti harıdı, Attıń jalın

tallap órdi,Boz ordanıń artın túrdi, Sársenbi kúni sáhárde, Jatır edi ordada,

Bir ájayıp tús kórdi,

Túsinen qattı seskendi,

Yadınan sirá qalmadı.

Qariyalardıń basın qurap aytıwǵa,

Hesh bir batılı barmadı.

Kórgen túsiniń baǵdarı,

Ishi-bawırın qarnadı.

Táwekel qızın shaqırıp,

Kórgen túsin bayanlap,

Atası turıp tolǵadı:

Atımnıń basın tartayın, Qátege ketsem qaytayın, Árman, sherim molaytayın, Ayıp kórme perzentim, Túsimdi saǵan aytayın:

Tereńnen alıp oylayın, Dushpan alar ma qolayın, Ájeptáwir tús kórdim, Qulaǵıń salıń Gúlayım.

30