Qiriq qiz dastani

Qırıq qız

(Qabıl Maqsetov jazıp alǵan, Qıyas jıraw atqarǵan)

Xalıq

Mazmunı:

Birinshi bólim

Ertede, áyyem zamanda,

Xalıq ezilgen tabanda,

Túp babamız onsanda,

Az noǵaylı elinde,

Alımxannıń soramında,

Jańadárya boyında,

Sarkop degen qalada,

Qarǵalı degen salada,

Jer teńseltken saltanatı,

Bárshege mashxurdur atı,

Dúnyaǵa túsken laqabı,

Awıspaydı basqaǵa,

Bir ózine birjabı,

Alǵa qarap órbigen,

Kúnnen-kúnge ıǵbalı,

Bes mıń jılqı, on mıń qoy,

Onnan da beter bayımaq,

Maqset penen talabı.

Tórt túligi say bolǵan,

On mıń tanap jer iyelep,

Bir ózi zorǵa jay bolǵan,

Jańadárya boyında,

Qarǵalı degen sayında.

Buwrabay degen bay bolǵan.

Esitkenler tuttı atın,

Qoyday aydap jaqın-jatın,

Talqan etip eli-xalqın

Shashıp gúmis penen altın,

Atı shıqqan arıwlardan,

Saylap aldı altı qatın.

Tereń saylarǵa boyladı,

3

At shaptı toy toyladı,

Hár túrli maqset oyladı,

Úyinen adam toymadı,

Altı qatın alsa da,

Alpıs jası bolǵansha,

Bir tırnaǵı bolmadı. Belin qayıs menen buwdı, Qáhárinen ılay suw tındı, Alpıs jası tolǵanda, Baydıń kishi hayalı,

Tań qalǵanday bir qız tuwdı.. Kewli alamdı sholmadı,

Ishi quwanıshqa tolmadı, Yadınan dárti qalmadı, Kewil bólip qızına, Perzent dep esapqa almadı.

Kórgenniń kewli tolǵanday, Tańda tolǵan sholpanday, Kóziń tússe kózine, YAdına hár is salǵanday, Peshenesin kórgenniń, Kewil bólip qarasań,

Sheber usta soqqanday.

Qarańǵı úyde otırsa, Júzleri sham janǵanday, Qolıń tiyse qolına, Ishqı janıń alǵanday, Qarsılasıp gáplesken,

«Sol» dep darbadar bolǵanday. Eki awız gápleskenge,

Altı ay azıq bolǵanday, Totı kózli, badam qabaq, Keń qushaqlı aq tamaq, Qıpsha belli jupqa dodaq,

4

Qınalı barmaq, jez tırnaq,

Uzın boylı, keń qushaq, Shiyrin ziban, sózi jumsaq, Jawırınları qaqpaqtay, Burımları toqpaqtay, Awzı sulıw oymaqtay, Juqa erni qaymaqtay,

Eki anardıń arası, Qalıń qarda jigitler, Totı júrgen soqpaqtay,

Túr beynesi tolǵan aydıń, Tań qalǵanday qız boldı, On altı jasına toldı,

Atın aytsam Gúlayım. Kórgen jannıń kewli toldı, Júzin kórgen ashıq boldı, Dushpannıń gúli soldı, Baxıt qus basına qondı, Maqseti aldına dóndi,

Ne qıńırlar nazına kóndi,Jeti jurtqa danqı toldı,

On segizge shıqqanda, Sol tarixa qız boldı. Kewli batır júdá ańlı, Kórgenlerdiń ishi daǵlı, Túp atasın sorasań

Qańlı,Kúlip aytqan sózlerine, Ne jigitler on kún baǵlı,

Bet aldına názer salsań, Aǵa Júginis peri yańlı. Ullı-ullı merekede,

Sóz sóyleydi ústixanlı, Burında bir kórmegenler, Qarsılassa esten tandı,

5

Ne jigitler jolında bende,

Ne tilese sol qabıldı,

Neni dese dúnyada,

Istegen wáji tabıldı,

On sákkiz jasqa tolǵanda,

Dúnyaǵa tústi dabılı.

Hesh nıshan tappadı bergendey qoldı,

Talqan etip qarmaladı oń-soldı,

Gúlayımnıń maqset penen talabı,

Xalayıqqa tabıw ushın keń joldı.

Izlep jılaǵannıń namıs pen arın,

Tabalmadı tay kelgendey qatarın,

Keshe kúndiz azatlıq dep at shaptı,

Qulatpaq maqseti xanlardıń taǵın.

Húrlerge ılayıq qıyılǵan qası,

Gúltelengen sákkiz pilteli shashı,

Tastay qamal qarańǵıda qalǵanda,

Sáwle shashar júzleriniń sholası.

Bahası tabılmas ólshewge teńge, Izleseń taptırmas qastaǵa emge,

On bes jigit ashıq bolıp sırtınan.Júzin kóre almay atına bende.

Dúnyaǵa kelgen joq onıńday nashar,

Jamalına kózi túsken bir jasar,

Bir qansha jigitler jolın ańlıdı,

Qarsılasıp bolǵayman dep bir duwshar.

Diydarı túskenniń aqılın alǵanday,

Kórgende ármansız miyriń qanǵanday,

6

Qarańǵıda qarsılasıp dus kelseń, Jaqtı berer tańda tuwǵan sholpanday.

Gáplesseń qalmaydı zárre ármanıń,

Diydarlassań erksiz eriydi janıń,

Kókireginde zárre árman qalmaydı,

Jarasıǵı besh kún pániy dúnyanıń.

Inji dodaq asınıptı moynına, Juptı bolǵan sirá qanbas oynına,

Qardar bolıp neshshe baydıń balası, Gúlayım dep delbe boldı jolında.

Gúlayım bolǵaysań sáwerlik yarım,

Jolında talandı ashiya barım,

Qol alısıp birge joldas bolǵannıń,

Tastı kesti sózi menen abıroyı.

Patsha, xannan kem emes,

Oyı, pámi, aqılı, Dańqın alla kóterip, Jorǵadan beter shabıldı, Ashıq bolıp bir qansha,

Táwekel sırttan tabıldı,Júzin kórgen jigitler, Júyrik attay qamıldı, Esitkenler dabılın, Kewline júdá jaqındı,

Ne bir eser jigitler, Bir kórgenim olja dep, Jasırınıp jolın ańlıdı, Ne bir xanlar dańqına, Intizar bolıp saǵındı, Siyasatlap Gúlayım,

7

Qızıl-jasıl taǵındı.

Jetti inaq boldı qardar,

Aytıspaqshı neshshe sárdar,

Eki ayaqlı demeseń,

Adamzattan shıqqan jawhar,

Xaslı adam demeseń,

Júzleri dúr, kózi gáwhar,

Dabılı jurtqa taralıp,

Kórgendi etti náwbáhár,

Gáwharday kózi jaynaǵan,

Bul dúnyaǵa kelgen jan,

Hesh kim onday bolmaǵan,

Janlıǵa sır bildirmey,

Teńin tawıp oynaǵan.

Patsha menen xanıńdı,

Iytten beter xorlaǵan,

Qarsılasıp sóz aytsa,

Málelli juwap torlaǵan,

Júzin kórgen anıqlap,

Diydarına toymaǵan,

Qabıl etip tilegin,

Qırıq shiltenler qollaǵan.

Ashıq bolıp ne xanlar,

Atına qaǵaz jollaǵan.

Atın aytıp sharlaǵan,

Maydandaǵı kóp ladan,

Tartıwına jolıqtı,

Neshshe talay ońbaǵan,

Atı shıqqan menmenler,

Sırtınan támedar bolǵan,

Neshshe sayaq-sandıraq,

Ashıqlıǵın qoymaǵan,

Jalınsa da ne jigit,

Tuwrı názer salmaǵan,

8

Júzin kórgen neshsheler,

Izinen sirá qalmaǵan,

Jeter-jetpes jolında,

Óz basın ózi jalmaǵan, Hesh bendeden jasqanıp, Dushpan tilin almaǵan, Ataqlı baydıń balları, Jolına adam arnaǵan,

«Sózi bolǵay quwanısh» dep Jawshınıń awzın barlaǵan, «Yar qılǵayman sonı» dep, Yapatqan dep zarlaǵan,

Iras sózdi quwatlap, Sóylemeydi bir yalǵan, Eki awız sóylesken, On kún júrse jalmaǵan, Qarsılasıp sóz aytsa,

Qanjardan beter qarnaǵan. Barlıq adamgerligin, Ash-arıq ushın arnaǵan, Patsha, xannıń hámirine, Nar túyedey jaraǵan, Jılaǵan jas qızlarǵa,

Oń kóz benen qaraǵan, Menmen menen buzıqtı, Aydatpaqshı aradan, Tumlı-tusqa at shawıp, Ashtıń halın soraǵan. Ash-arıqtıń qızların, Zulımlardan qorǵaǵan. «Bar bolsań kel qasıma, Azatlıqqa talaban», Daǵazalap sol sózdi, Qalaǵa jar saldırǵan,

9

Orın aldı laqabı,

Yalǵanshı pániy dúnyadan.

Ata tilin almadı,

Sózine qulaq salmadı,

Jalınsa da zar jılap,

Xızmetine barmadı,

Qastın tigip baylarǵa,

Bilgeninen qalmadı,

Patsha menen baylardıń,

Sóz benen ishin qarnadı.

SHuǵıllarǵa ermedi,

Denesin kúsh kernedi,

Kisige erkin bermedi,

Xandı kózge ilmedi,

Atalıǵın, nayıbın,

SHopan shelli kórmedi. Azatlıqtıń jolında, Jan-jaqqa qolın sermedi. Sonday bolıp Gúlayım, Toldı on toǵız jasına, Háwes boldı jeti xan, Onıń hawazasına,

Janın qurban etedi, Neshshe xan sonıń qastına, Sonı ańlap Gúlayım, Sawda tústi basına,

Shuǵıl sózge ermedi, Márt boldı qız jasınan.

Teń kele almadı hesh bir jan Aqıl ólshew tasına,

Ashıq boldı ne jigit, Kele almadı qasına,

Tawda-tasta toqtamas,

Márt boldı qız jasınan,

10