Kirisiw

Tariyxqa názer taslasaq, texnika hám texnologiya rawajlanıwının' rawajlanǵan basqıshı XX a’sirge tuwrı keledi. Usı ásirdin' texnika ásiri dep atalıwınıń tiykarǵı  sebeplerinen birin mine usı dep keltirsek aljaspaymız. Álbette,  hár bir  texnika quralı jaratılıwına insan sanası, oylawi, toplaǵan bilimleri ha’ miyneti nátiyjesi  ornına erisiledi. Bilimler bolsa o'z gezeginde oqıw, izertlew hám tájiriybe tiykarında toplanadı. Bilim alıwdıń tiykarǵı deregi kitap bolıp esaplansada, lekin házirgi  kúnde internettiń kúsh menen rawajlanıp, xojalıqlarǵa kirip barıwı onın' o'z-o'zinen bilim alıwdıń jáne bir tiykarǵı deregine aylanıp barmaqta. Házirgi waqıtta O'zbekistanda web programmalastırıw tarawına bolǵan talap o’sip barmaqta.  Ha’r bir kárxana, sho'lkem, oqi’w mákemeleri, tanımalı shaxslaro'z jeke web  saytlari’na iye bolmaqta. Web programmistler bunday saytlardı jaratıwda web  programmalastırıw tillerinemurajat etpekteler. Búgingi kúnde informaciya texnologiyaları rawajlanıwın web texnologiyalarısız ko’z aldi’na keltirip bolmaydı. Web texnologiyaları - degende web qosımshalar payda etiw, web saytlar sho'lkemlestiriw, tarmaq hám texnologiyalar kompleksi túsiniledi. Web texnologiyalarında to'mendegi 3 tiykarǵı túsinik bar:

• Web bet

• Web sayt

• Web server

Web bet o'zinin' unikal adresine iye bolǵan hám arnawlı brauzer programmalar  arqalı ashılatuǵın hám ko'riletuǵın elektron hújjet bolıp tabıladı. 

Web sayt bir neshe web betlerdin' logikalıq hám funksional tárepten birlestirilgenbetler kompleksi. 

Web server tarmaqqa jalǵanǵan kompyuter bolıp esaplanıp ulıwma resurs hám programmalardı basqaradı.

Web bet hám web saytlar menen islew ushın en' ken' tarqalǵan texnologiya 

WWW texnologiyası bolıp tabıladı. Ulıwma halda web texnologiyalardı to'mende-gi sxema ko'rinisinde súwretlew múmkin:

Men bul kurs jumi’si’m arqalı klient ta’repinen atqarılatuǵın  web  programmalasti’ri’w  tili  bolǵan  Java  Script  programmalastırıw  tilinin'  web  betlerde  suwretler  menen  islewdi ko'rsetip o'temen.         Kurs jumısı kirisiw, teoriyalıq bo'lim, ámeliy bo'lim, juwmaqlaw hám paydanalin-g’an ádebiyatlardan ibarat.         Kurs jumi’si’mni’n’ teoriyalıq bo'leginde web programmalastiriw tilleri, atap aytqanda Java Script programmalastırıw tili haqqında ken’irek maǵlıwmat berip o'tilgen.         Ámeliy bo'leginde web bette suwretlerdi Java Script programmalastırıw tili arqalı 

basqarıwǵa bir neshe mısallar keltirip o'tilgen.         Juwmaq bo'leginde jumıs dawamında alınǵan tiykarǵı maǵlıwmatlar hám orınlanǵan  jumi’s haqqında qısqasha maǵlıwmat berilgen. 

Teoriyaliq bo’lim.

HTML (HyperText Markup Language)

Da’slep World Wide Web sistemasi tekstli mag’liwmatlardi ha’m HTML hu’jjetlerdi ko’riwge mo’ljellengen, tekstti redaktorlawshi tilge uqsas sistema bolg’an, Ayne waqitta HTML tili WWW dag’i en’ ko’p paydalaniwshi tillerden biri esaplanadi. HTML tilinde jazilg’an mag’liwmatlar o’z ishine tekst fayllar, grafikaliq mag’liwmatlar ha’m basqalardi o’z ishine aladi.

Hu’jjetler arasindag’i baylanisti ta’miynlew ha’m mag’liwmatlardi formatlaw qurallari teg(tag) dep ataliwshi qural arqali a’melge asiriladi.

Web-bettin’ tekst ha’m tegleri aralas ra’wishte HTML-hu’jjet dep ataliwshi faylinin’ ishine jaylastiriladi. Qanday tegti qollag’anin’izg’a qarap brawzer aynasinda mag’liwmatlar tu’rlishe ko’rinedi. HTML hu’jjetke mag’liwmatlardi jaylastiriw ha’m redaktorlaw ushin ju’zlep tegler bar. Ma’selen, <p> ha’m </p> tegleri abzactan tekst kiritiw, <i> ha’m </i> jup tegleri bolsa, tekstti jazba (kursiv) halda ko’rsetiw ushin qollaniladi. Sol menen birge gipertekstli ssilkalar tegleri de bar.

Usi elementler paydalaniwshig’a gipеrtekst u’stine tishqansha kursori basilg’anda basqa hu’jjetge baylanisiw imka’nini beredi.

Server ta’repindegi ssenariylar

Sеrvеr ta’repida orinlaniwi kerek bolg’an ssеnariylar a’dette serverdin’ o’zinde arnawli papkag’a jaylastiriladi. Paydalaniwshi sorawina muwapiq server bul ssenariydi orinlaydi. Orinlang’an ssenariy na’tiyjesi web-serverge uzatiladi ha’m onnan son’ klientke jiberiledi. Server ta’repindegi ssenariylardi payda etiw ushin a’dette Perl, ASP, PHP, JSP, ha’m SSI siyaqli til ha’m texnologiyalardan paydalaniladi.

Php (Hypertext Preprocessor)

PHP (ingliz tilinen aling’an: Hypertext Preprocessor gipertekst preprotsessori) – script tili bolip, Web Serverde o’zgeriwshen’ HTML fayllarin jaratiwda qollaniladi ha’m web-betlerdi jaratiwdag’i tiykarg’i tillerdin’ biri bolip esaplanadi. Ha’zirgi ku’nde derlik ba’rshe hosting-provayderler usi tildi qollap-quwatlaydi. A’dette, PHP Mag’liwmatlar bazasi (MB) menen isletiledi.

PHP operaciyalari sizge ko’rinbeydi. Siz tek onin’ na’tiyjesin HTML-kod ko’rinisinde alasiz. Programmada qa’telik ju’z beretug’in bolsa, qaysi qatarda ekenligin de ko’rsetedi. PHP kodlarin a’piwayi bloknotqa da jazsa boladi.

PHP tilinde jazilg’an fayllar ken’eytpesi .php ko’rinisinde boladi ha’m bunday fayllar serverde qayta islenedi, sonnan son’ paydalaniwshig’a HTML ko’rinisinde juwap qaytariladi.

Css (Cascading Style Sheets)

CSS - bul stiller menen isley alatug'in kaskadli stiller jiyindisi. Web betlerge har qiyli stiller beriw ushin isletiledi. HTML hu'jjet ishinde tegler menen birge paydalaniladi. CSS kodlarin kompilyaciya qiliw ushin qandaydir kompilyatorlar, qandaydir programmalar, ha'm bul kod tu'sine alatug'in qandaydir redaktorlar kerek bolmaydi. Bul kodlardi HTML uqsag'an web brawzerdin' o'zi kompilyaciya qiladi ha'm na'tiyjeni shig'arip beredi.

Bul stillar kestesi (CSS) toliq halatta 1977-jilda du'zilgen bolip "WWW Consorcium" inda qollap quwatlang'an ha'm paydalaniwg'a inam etilgen. Sol waqitlarda HTML din' 3 versiyasi taniqli edi. CSS ti da'slep Netscape Navigator 4.0 ha'm Internet Explorer 4.0 brawzerlerinde ko'riw mu'mkin bolg'an. Ha'zirde ba'rshe brawzerler css de jazilg'an kodlarin tu'sine aladi. Bul stillerge baylanisli programmalastiriw tilin u'yreniw a'piwayi bolip, jan'a stiller qosiliwi na'tiyjesinde ken'eyip barmaqta.