Құрылыс материалдары

Бетон қоспасының қатаңдығы – дірілдету уақытымен бағаланады. Оңайланған əдіспен табылған бетон қоспасының қатаң мөлшері, тəжірибе көрсеткеніндей, стандарттық əдіспен анықталған мөлшерден 1,5-2 есе артық. Стандарттык əдіспен табылатын қатаңдық мерзімімен сəйкесендірілуі үшін, оңай əдіспен анықталған қатандық уақыты 1,5-2 есе азайтылуы тиіс. Бетон қоспаларын олардың ыңғайлы қалыпталыну дəрежесі бойынша жіктеу 7.2-кестеде келтірілген.

Бетон араласпасының ыңғайлы төселуі– беттік активтігі (əсері) бар заттарды, мысалы СДБ-ны. ССБ-ны қоспаға цемент салмағынан 0,05-0,6 л, əсіресе су -пар (жоғары сапалы) пластификаторды (С-З; 10-03) мөлшері 0,1-1,2% аралығында қосса, өседі оңайланады. Мысалы, БАЗ-

пластификатор бетон араласпасына қажетті су мөлшерін азайтады. Осының салдарынан бетон беріктігі өседі немесе цемент шырыны азаяды. Бетон араласындағы оған сульфитті ашытқы бардасын (СДБ) қосқандағы су мөлшерінің азаюы, 7.3-кестеде келтірілді.

116

Құрылыс материалдары

Бетон қоспасына су мен цемент қатынасы(С/Ц) тұрақты жағдайда немесе толтырғыштардың шығыны азайған сайын цемент мөлшері көбейтілсе, оның жылжымалылығы өседі. Егер цемент қамыры тек толтырғыштар арасындағы қуысты толтыруға қажетті мөлшерде алынса, онда араласпа қатаң, оңай қалыпталмайтын қабатқабат болып ажырауға кабілетті болады. Қоспа жылжымалы болуы

7.4. Бетон қоспасын дайындау, тасымалдау, қалыптау

Бетон қоспасын дайындау– толық механикаландырылған, автоматтандырылған. Байланыстырғыш заттар, толтырғыштар жəне үстемелер, арнайы қоймаларда сақталынады , датолтырғыштар фракцияларға бөлініп, əрқайсысы жеке-жеке сақталынады. Оларды таразымен белгіленген мөлшерде , өлшепараластырғышқа (шылауышқа) түсіреді. Шикізат мөлшерінің ауытқуы цемент пен су үшін ±1%-тен, ал толтырғыштар үшін ±2%-тен артық болмауы керек.

Бетон қоспасы гравитациялы немесе мəжбүрлі араластыратын

керек. Ал қоспалар циклді не үздіксіз жұмыс істейтін бетон араластырғыштарда дайындалынады.

Бетон араласпасын қолданылатын жерге(үлестіргіш бункерге, бетон төсегішке, т.б.) тасымалдау (жеткізу) үшін ленталы конвейер (транспортер), рельстермен (теміржолмен) жүретін бункерлер, бір

117

Құрылыс материалдары

автосамосвалдар, бетон қоспасын түсірер алдында араластыратын автобетон араластырғыштар қолданылады.

үстімен жүретін бетон төсегіш (бетоноукладчик) деп аталатын машина немесе басқа лайықталған құрал қолданылады. Қоспаны қалыпқа салғаннан кейін, оны міндетті түрде нығыздау керек. Ол үшін вибраторлар, престер, центрифугалар, вакуумқондырғылар қолданылады. Араласпа көбінесе вибрациялау, вибропрестеу арқылы тығыздалады. Араласпаны вибропрестеу əдісімен қалыптағанда жəй вибрациялау тəсілімен қалыптағаннан гөрі, су-цемент қатынасын азайтуға болады. Вибропрестеу əдетте 5-10 кПа қысыммен жүргізіледі. Ол қалыпқа салынған араласпа үстіне біраз жүк(салмағы 50-100 г/см2 шойын не болат плита) қойып, вибрациялау тəсілінің бір түрі.

Қалыптау үшін құйма қолданылса, су-цемент қатынасы артады. Егер бетон араласпасын қалыптап болғаннан ,кейінонда судың цемент гидрациялануына қажетті бөлімін ғана қалдырып, басқасын оның бойынан шығарып жіберсек, бетонның беріктік жəне басқа көрсеткіштері əлдеқайда жоғары болар еді. Осы мақсатпен араласпаны қалыптап болғаннан кейін оның бойындағы артық суды, мысалы вакуумдау арқылы тартып алуға болады. Бетон араласпасының (бетонның) 1 см қалыңдығын вакуумдау үшін 1-2 минут уақыт кетеді. Сондықтан вакуумдау əдісін вибрациялау тəсілімен біріктіріп, бетон конструкцияларының, əсіресе массивті (көлемді) конструкциялардың бетін нығыздау үшін пайдаланады. Қолданылатын вакуум мөлшері əдетте толық вакуумның75-85% аралығында болады. Осы жағдайда араласпадан ауа жəне 10-20% су тартылады. Қоспа тығыздалады, бетонның беріктігі, аязға төзімділігі, су өткізбейтін қасиеті жоғарылайды.

жəне қоспаны тығыздау үшін оларға түсетін күш қосындысы дірілдеткіштің жүк көтергіштігінен аспауы тиіс. Қатаң жəне аз жылжымалы бетон араласпалары үшін (қолданылатын вибромеханизм) дірілінің жиілігі аз– 3000 діріл (мин немесе 2530 Гц), ал дірілдің амплитудасы(шегі) үлкен (0,7 мм), жылжымалы жəне уақ түйірлі бетон араласпалары үшін дірілдің

118

Құрылыс материалдары

жиілігі көп (6000 діріл) мин немесе 30-60 Гц, ал дірілдің шегі кіші (0,2-0,4 мм) вибростолдар қолданылады.

Тасымалы ретінде: а) бетон қоспасына батырылатын тереңдік көбінесе вертикальді қалыптарға немесе кассеталарға толтырылған араласпаны дірілдету үшін; ə) бетон қоспасының үстіне қойылатын дірілінің жиілігі көп, ал діріл амплитудасы кіші беттік вибраторлар қолданылады.

Бетон араласпасының жылжымалық немесе қатаңдық мөлшері құрылыс конструкцияларының түрлері мен оларды жасау(əсіресе тығыздау) əдістеріне байланысты жасалады.

7.5. Бетонның қатаюы жəне беріктігі

Бетон 15-20°С аралығында салыстырмалы ылғалдылығы90 - 100 % ауада баяу қатады. Ол өзінің маркасын осындай жағдайда28 тəулік (сетке) қатайғаннан кейін қабылдайды. Температура жоғарылаған сайын, портландцемент негізінде дайындалған бетондардың қатаю жылдамдығы артады. 7.6-кестеде 13°С-та 28 сетке мерзімі ішінде қатайған бетонның беріктігін 1-ге теңеп, онымен салыстырған басқа температурада түрлі мерзімдерде қатайған бетондардың беріктігі көрсетілген.

119