46.Тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау мен патриотизмді дамытудағы саяси рәміздердің рөлі мен маңызын талдаңыз

Тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау - рухани мұралардың сақталуына бағытталған мемлекеттік шаралар кешені. Қазақстанның немесе өзге мемлекеттің аумағындағы қазақ халқының тарихи және мәдени мұралары мемлекет тарапынан қорғауға алынады. Тарихи және мәдени мұраларға тарихи немесе мәдени мәні бар діни не зайырлы сипаттағы мүліктік құндылықтар жатады: өнер туындысы, кітап, қолжазба, инкунабула, мұрағат материалдары, архитектуралық, тарихи шығарма, монументалдық ескерткіштердің құрылымдық бөліктері, т.б. Рухани мұралар тізімге алынып, мемлекет аумағынан сыртқа шығарылмайды. Тек белгілі бір мәдени іс-шаралар кезінде құзіретті органның қатаң бақылауымен уақытша сыртқа шығарылуы мүмкін. Рухани мұраларды қорғау және сақтау мәселесі халықаралық дәрежеде қолға алынған. Көптеген халықаралық актілердің арасынан 1954 жылғы «Қарулы қақтығыс кезінде мәдени мұраларды қорғау туралы», 1972 жылғы «Мәдениет және табиғат мұраларын қорғау туралы», 1979 жылғы «Мәдени мұраларды заңсыз тасымалдау және оларға деген меншік құқығын беруге тыйым салу шаралары туралы» Конвенцияларды атауға болады.

Ескерткіштер әрбір елдің тарихы мен өткенінен сыр шертер халықтың ұлттық байлығы ғана емес, сол елдің өткені мен бүгінін саралайды, сөйтіп, келешек ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде маңызы зор. Қазақстанда 25 мыңнан астам тарих, археология, сәулет және монументтік өнердің жылжымайтын ескерткіштері бар, оның ішінде 218 Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енді. Мемлекеттік мұражайларды қорлары мен экспозицияларында 2 миллион 56 мың бірлік мәдени құндылықтар сақталуда.   Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі қалыптасу үрдісінде қоғам мен мемлекеттің тарихи және мәдени мұраға деген көзқарасы едәуір өзгерді. Сол уақытта Қазақстан Республикасының заңнамасы қалыптасып, жетілдірілді. ЮНЕСКО, ICOMOS сияқты шетел және халықаралық ұйымдармен ескерткіштерді қорғау және дәріптеу саласында, ғылыми салада ынтымақтастық белсенді дамыды. Халықаралық маңызы бар екі ескерткіш ЮНЕСКО Бүкіләлемдік Мәдени және Табиғи мұра тізіміне енді.   Оның біреуі – Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесі. Екіншісі ескерткіш «Тамғалының жартастағы петроглифтері» - бұл Жетісудағы жартасқа жазылған өнердің ең бір көнесі және әйгілі, мұнда 1950 жылдардың соңында көптеген жартастағы суреттері бар ғибадатханасы табылған. Сонымен қатар, Республикада бірқатар аса көрнекті археологиялық нысандар (31 нысан) бар, олар Ұлы Жібек Жолы нысаны бойынша сериялық трансұлтты номинация аясында ЮНЕСКО Дүниежүзілік мұрасының алдын ала тізіміне енген.  

2004 жылғы 13 қаңтарда Қазақстан Республикасы Президентінің №1227 Жарлығымен бекітілген «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы Қазақстанның ғылымын және қоғамын еліміздің тарихи-мәдени құндылықтарын қорғау мен ұқыпты пайдалануға бағдарланған. Осы маңызды құжатта зерттеулердің археологиялық бағытына ерекше көңіл бөлінген. Соның ішінде барлық тарихи орындарды зерттеуге, ұлттық тарихи мұраларды халықаралық деңгейде насихаттауға, тарихи-мәдени мұраларды кешенді түрде зерделеуге басымдық берілген.Осы бағдарламаның сәтті аяқ­талуына орай өткен шарада Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев мәдениет – ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, парасаты екенін айта кетті.Бағдарламаны іске асыру барысында тарих пен мә­де­ниеттің 35 ескерткішінде қайта жаң­ғырту жұмыстары аяқталып, Қазақстан аумағындағы 30 қала­шықта, қоныста, тұрақта, обалар мен қорғандарда маусымдық ар­хеологиялық зерттеулер жүргізіл­ді.Тарихи-мә­дени құндылықтарды қорғау және ұқыпты пайдалануға қатысты мем­лекеттік реттеу мәселелері Қа­зақ­стан Республикасындағы ба­­сым­дық берілген міндеттердің бірі. Материалдық мұра объек­тілерінің сақталуын, ғылыми және мәдени пайдаланылуын қамтама­сыз ету мемлекеттің өзіндік мәде­ни-ұлттық ерекшелі­гін дамытуға жағдай жасайды, қазіргі заманғы жаһандық және интеграциялық үдеріс жағдайын­да қоғамның тұ­рақты дамуын қамтамасыз етеді. Бүгінгі таңда тарихи, археоло­гия­лық, сәулеттік және мәдени ескерт­кіштердің қирауы мен мүлдем жойылып кету қаупі төніп тұрғандық­тан, бұл проблема одан сайын өзекті бола түсуде. Орын алып отыр­ған күр­делі экологиялық, ан­тропогендік факторлар қоршаған табиғи және мәдени ортаның жағ­дайына, оның маңызды құрамы болып табылатын тарихи және мәде­ни ескерткіштердің үгітіліп қирай түсуіне ықпал етуде. Сондай жағ­дайда тұрған ескерткіштерді анық­­­тау және зерттеу арнайы ар­хеоло­гиялық зерттеу әдістерін қол­да­нуды, әртүрлі ғылым мен білім жү­йелерін бір арнаға то­ғыстыратын жаңа бағдарламалар мен жобалар кешенін әзірлеуді талап етеді. Бар­лау-іздестіру жұ­мыстарына нано­тех­нологиялық және инновация­лық әдістер қол­дану көп жағдайда алға қойылған міндеттің нақты маңыздылығына және, әрине, ма­мандардың кә­сі­би­лігіне тікелей байланысты болмақ.Бүгінгі таңда зерт­теуші-археологтар Отырар, Қой­лық, Талғар, Ақыртас қала­шық­­тарында, Беғазы, Есік, Берел қо­рым­дарында іздестіру және қайта қалпына келтіру жұмыс­тарын жүргізуде. Олар ескерт­кіштердің сақталуы мен «өмір сүруін» ұзарту, мұра­жайландыру, яғни мұражайлық және күзе­тілетін ны­санға айналдыру (Әзі­рет Сұлтан, Есік, Берел, Мерке-Жайсаң, Там­ғалы петро­глифтері тарихи-мәде­ни қорықта­ры) мәсе­лелерімен айналысуда; тарих жә­не мәдениет­тің ғажайып ескерт­кіштерін (Бесшатыр, Есік, Берел, Боралдай мен Шілікті қор­ған­дарын және еліміз­дің түкпір-түкпірінде орналасқан көптеген тау-тасқа салынған су­реттерді) қи­рап жойылудан құт­қарады, Май­бұлақ тұрағы мен Сарайшық қалашығының сақта­луы жолында еңбек етуде. Осы тұста атап айтар болсақ, орта­ғасырлық кезеңде үлкен әкім­шілік округтің орта­лығы болған, аумағы Шаштан Қашғарға дейін созылып жатқан Испид­жабтың археологиялық ес­керт­кіштерін зерттеуде археолог­тар­дың қосқан үлесі зор.

Қазақстанның егемендік алуы қоғам алдында жас ұрпақтың бойына патриоттық тәрбиені сіңіруді маңызды міндет етіп қойды. Бұл – қоғам мен мемлекеттің дамуындағы рухани тірек, еліміздің төзімділігі мен заманауи әлемдегі бәсекелестік қабілеттілігінің кепілі болып табылатын терең сезімдердің бірі. Біздің көпұлтты мемлекетіміз үшін патриоттық идея­сы өте маңызды, ол халықты біріктіріп, тұтас та болашаққа ұмтылатын елді қалыптастыруға ықпал етеді.

Елбасымыз жастардың жан-жақты дамуы мен тәрбиесіне және біліміне Қазақстанның адами капиталын өсіру деген тұрғыдан айрықша көңіл бөлуде.

Жастардың ортасындағы азаматтық жауапкершілік пен патриоттыққа тәрбиелеуде мемлекеттік рәміздердің рөлі жоғары. Себебі, өз Отанына деген сүйіспеншілік әрқашанда мемлекеттік рәміздерге де құрметтен бас­тау алады. Мемлекеттік рәміздерге деген құрмет – біздің патриоттық және жоға­ры аза­маттылығымызды көрсететін қасиет. Елбасымыз 4 маусымды Қазақстан Респуб­ликасының Мемлекеттік рәміздері күні деп жариялады. Енді жыл сайын осы күні жастар белсенділікпен қатысатын патриоттардың форумдары өткізіледі. Бұл күні облыстық мәслихаттың депутаттары өңірлерге шығып, ауылдарда ұжымдармен кездесіп, еліміздің Елтаңбасының, Әнұраны мен Туының рөлі мен маңызы туралы кең түрде түсінік жұмыстарын жүргізеді. Патриоттықты насихаттау және дамыту мәселелері облыстық мәслихаттың жұмыс жоспарына енгізілген.

Патриоттыққа тәрбиелеу – біздің көпұлтты қоғамымыздың жетістіктерінің негізі. Себебі, қазақстандық патриоттықтың іргетасы барлық азаматтардың тең құқыққа ие болуы және Отан үшін, оның болашағы үшін ортақ жауапкершілігі болып табылады. Ал біздің мемлекетіміздің тәуелсіздігі –қазақстандық патриотизмнің бастау көзі. Тәуелсіздіктің қасиетін түсіну, халықты бірлікке шақырған Қазақстанның бірлігі мен жалпыұлттық идеяның негізі және еліміздің болашағын жасауға ұмтылған ұрпақтың баға жетпес игілігі.

«Патриот» сөзі – ұлы сөз, егер адамзаттың тарихына көз жүгіртсек, онымен әртүрлі халықтар өз жерлерін қорғады, сонымен өлді, сонымен бас көтерді. Патриоттық – бұл өз ­отанына деген сүйіспеншілік. Басқалардың отанын кемсітпей, өз отаныңды сүй, басқа ұлтты кемсітпей, өз ұлтыңды сүй.

Біздің әрбіріміз Қазақстанның болашағы және оның өркендеуінің кепілі отбасылық құндылықтарды, тілді, мемлекеттік рәміздерді құрметтеу екеніне сенімдіміз. Сондай-ақ, өзге ұлттар мен ұлыстардың тіліне, дініне, діліне құрметпен қарауымыз керек. Патриот сөзінің жоғары мағынасы мен мәртебелі мәні, міне, осында.