I

1. Материалтану ғылыми нені зерттейді?

2. Статикалық сынау арқылы белгілейтін механикалық қасиеттері

3. Темір – көміртек фазалық диаграмманың манызды сызықтары мен критикалық нүктелері

4. I-реттік жасытудың түрлері және олардың өткізу мақсаты

II

1. Металдың атомдық-кристалдық құрылымы

2. Күй диаграммаларын құру әдісі

3. Термиялық өңдеудің түрлері

4. Легірлеуші элементтердің болаттың құрылымы мен қасиеттеріне әсері

III

1. Темірдің полиморфизм

2. Қорытпалардың құрылымы мен қасиеттерінің арасындағы байланысы (Курнаков ережесі)

3. Шынықтыру және оның өткізу мақсаты

4. 12Х18Н9Т; Р18; ШХ15 – болаттардың сипаттамаларын берініз

IV

1. Кристалл тордың ақаулары

2. Сөзу сынаудың диаграммасы

3. Жұмсарту және оның өткізу мақсаты

4. Х14Г14Н4Т; Р12Ф3; 10ХНМА– болаттардың сипаттамаларын берініз

V

1. Сызықтық дислокациялары және олардың жылжуы (сызбасы)

2. Құйманың құрылымы

3. Аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасының және барлық пайда болатын фазалары

4. Х17Н13М3Т; ХВГ; Г13– болаттардың сипаттамаларын берініз

VI

1. Кристалдану процесі

2. Дислокациялық ақаулардың беріктігіне тәуелділігі (Одинг қисығы)

3. Химия – термиялық өңдеудің түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. Қолдану бойынша легірленген болаттарды сыныптау

VII

1. Қорытпалардың құрылымы

2. Қаттылық өлшейтін әдістері

3. Термия – механикалық өңдеудің (ТМӨ) түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. Тез кескіш болаттарға қандай жатады?

VIII

1. Қорытпа фазалардың түрлері

2. Термиялық талдау (суыну графигі)

3. Аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасының және барлық пайда болатын фазалары

4. 12Х18Н9Т; Р18; ШХ15 – болаттардың сипаттамаларын берініз

IX

1. Металдардың беріктік арттыру жолдары (Одинг қисығын қолдану)

2. Микроқұрылым зерттейтін әдісі

3. Темір – көміртек фазалық диаграмманың манызды сызықтары мен критикалық нүктелері

4. Х14Г14Н4Т; Р12Ф3; 10ХНМА– болаттардың сипаттамаларын берініз

X

1. Материалдың қасиеттерін топтастыру

2. Қорытпалардың құрылымы мен қасиеттерінің арасындағы байланысы (Курнаков ережесі)

3. Химия – термиялық өңдеудің түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. 12Х18Н9Т; Р18; ШХ15 – болаттардың сипаттамаларын берініз

XI

1. Материалтану ғылым нені зерттейді?

2. Күй диаграммаларын құру әдісі

3. Болат және шойынның құрамындағы негізгі фазалары

4. Х14Г14Н4Т; Р12Ф3; 10ХНМА– болаттардың сипаттамаларын берініз

XII

1. Металдың атомдық-кристалдық құрылымы

2. Құйманың құрылымы

3. I-реттік жасытудың түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. Легірлеуші элементтердің болаттың құрылымы мен қасиеттеріне әсері

XIII

1. Статикалық сынау арқылы белгілейтін механикалық қасиеттері

2. Темірдің полиморфизм

3. Темір – көміртек фазалық диаграмманың манызды сызықтары мен критикалық нүктелері

4. 12Х18Н9Т; Р18; ШХ15 – болаттардың сипаттамаларын берініз

XIV

1. Күй диаграммаларын құру әдісі

2. Кристалл тордың ақаулары

3. Химия – термиялық өңдеудің түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. Х17Н13М3Т; ХВГ; Г13– болаттардың сипаттамаларын берініз

XV

1. Қорытпалардың құрылымы мен қасиеттерінің арасындағы байланысы (Курнаков ережесі)

2. Сызықтық дислокациялары және олардың жылжуы (сызбасы)

3. Термиялық өңдеудің түрлері

4. Тез кескіш болаттарға қандай жатады?

XVI

1. Сөзу сынаудың диаграммасы

2. Кристалдану процесі

3. Шынықтыру және оның өткізу мақсаты

4. Қолдану бойынша легірленген болаттарды сыныптау

XVII

1. Қорытпалардың құрылымы

2. Термиялық талдау (суыну графигі)

3. Жұмсарту және оның өткізу мақсаты

4. Тез кескіш болаттарға қандай жатады?

XVIII

1. Металдардың беріктік арттыру жолдары (Одинг қисығын қолдану)

2. Материалдың қасиеттерін топтастыру

3. Болат және шойынның құрамындағы негізгі фазалары

4. 12Х18Н9Т; Р18; ШХ15 – болаттардың сипаттамаларын берініз

XIX

1. Қорытпалардың құрылымы мен қасиеттерінің арасындағы байланысы (Курнаков ережесі)

2. Металдың атомдық-кристалдық құрылымы

3. Шынықтыру және оның өткізу мақсаты

4. Қолдану бойынша легірленген болаттарды сыныптау

XX

1. Қорытпа фазалардың түрлері

2. Сөзу сынаудың диаграммасы

3. Аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасының және барлық пайда болатын фазалары

4. Х14Г14Н4Т; Р12Ф3; 10ХНМА– болаттардың сипаттамаларын берініз

XXI

1. Микроқұрылым зерттейтін әдісі

2. Сызықтық дислокациялары және олардың жылжуы (сызбасы)

3. Термия – механикалық өңдеудің (ТМӨ) түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. Тез кескіш болаттарға қандай жатады?

XXII

1. Қаттылық өлшейтін әдістері

2. Темірдің полиморфизм

3. Аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасының және барлық пайда болатын фазалары

4. Х14Г14Н4Т; Р12Ф3; 10ХНМА– болаттардың сипаттамаларын берініз

XXIII

1. Кристалл тордың ақаулары

2. Микроқұрылым зерттейтін әдісі

3. Темір – көміртек фазалық диаграмманың манызды сызықтары мен критикалық нүктелері

4. Қолдану бойынша легірленген болаттарды сыныптау

XXIV

1. Термиялық талдау (суыну графигі)

2. Материалдың қасиеттерін топтастыру

3. I-реттік жасытудың түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. Тез кескіш болаттарға қандай жатады?

XXV

1. Статикалық сынау арқылы белгілейтін механикалық қасиеттері

2. Металдың атомдық-кристалдық құрылымы

3. Темір – көміртек фазалық диаграмманың манызды сызықтары мен критикалық нүктелері

4. Термиялық өңдеудің түрлері

XXVI

1. Қорытпалардың құрылымы мен қасиеттерінің арасындағы байланысы (Курнаков ережесі)

2. Сызықтық дислокациялары және олардың жылжуы (сызбасы)

3. Шынықтыру және оның өткізу мақсаты

4. Қолдану бойынша легірленген болаттарды сыныптау

XXVII

1. Кристалл тордың ақаулары

2. Қаттылық өлшейтін әдістері

3. Жұмсарту және оның өткізу мақсаты

4. Легірлеуші элементтердің болаттың құрылымы мен қасиеттеріне әсері

XXVIII

1. Сөзу сынаудың диаграммасы

2. Кристалдану процесі

3. Аустениттің изотермиялық ыдырау диаграммасының және барлық пайда болатын фазалары

4. Х17Н13М3Т; ХВГ; Г13– болаттардың сипаттамаларын берініз

XXIX

1. Күй диаграммаларын құру әдісі

2. Құйманың құрылымы

3. Шынықтыру және оның өткізу мақсаты

4. Легірлеуші элементтері болаттың термиялық өндеуіне әсері

XXX

1. Темірдің полиморфизм

2. Металдардың беріктік арттыру жолдары (Одинг қисығын қолдану)

3. Химия – термиялық өңдеудің түрлері және олардың өткізу мақсаты

4. 12Х18Н9Т; Р18; ШХ15 – болаттардың сипаттамаларын берініз

Жауабы

1.1) Материалтану ғылыми нені зерттейді? Материалтану ғылымы - материалдардың құрамы, құрылымы және қасиеттері арасындағы байланысты зерттейтін ғылым

1.2) Статикалық сынау арқылы белгілейтін механикалық қасиеттері Созу кезіндегі механикалық қасиетттер екі топқа бөлінеді:  беріктік және платикалық.  Беріктік қасиеттер – үлгі материалының деформация немесе қирауға қарсы тұра алу сипаттамалары. Стандартты беріктік стпаттамалдарының көп бөлігі созу диаграммасындағы белгілі нүктелердің күйі бойынша, шартты түрде созылғыш кернеулер түрінде есептейді. Практикада  механикалық қасиеттерді сынақ машиналарының диаграммалық лентасында автоматты түрде жазылатын жүк -  абсолют ұзару  координаталарында бірінші реттік созу қисық сызықтарында анықтайды. Әр түрлі металдардың поликристалдары үшін осындай көп түрлі қисық сызықтарды үш типтке келтіруге болады (8.2-сурет).  

а) морт сыну; б) тең шамалы деформауциядан кейінгі қирау; в) мойынша түзілгеннен кейінгі қирау

8.2 – сурет - Бірінші реттік созу диаграммаларының түрлері

1.3) Темір – көміртек фазалық диаграмманың манызды сызықтары мен критикалық нүктелері

Сызықтары: РSК GS SЕ NJ

Критикалық нүктелер: А1 А3 Аcm A4

А₁(PSK) 727⁰C П γ

А₂(MO) 768 Кюри нүктесі Ферромагнит Парамагнит

А₃(GS)  γ

А₄(NJ) γ 

1.4) I-реттік жасытудың түрлері және олардың өткізу мақсаты

• I-реттік жасыту фазалық өзгерістерімен байланысты емес.Оның негізінде рекристалдану және гомогенизация процестері жатады.

• Рекристалдану деген процесс құрылымындағы деформацияланған түйіршіктердің орына жаңа түйіршіктердің өсуімен байланысты.

• Рекристалдану процесі белгілі температурада басталады, ол балқу температурамен қатынасадыы: Трекр= 0,4Тбалқұ. Ұстап түру уақыты 0,5-1,0 сағаттын шамасында.

• Гомогенизациялық (немесе диффузиялық) жасыту құйылған дайындамалар үшін қолданады, себебі химиялық біртексіздігін (дендриттік ликвацияны) жояды.

• Мысалы: легірленген болаттың гомогенизациялық жасыту температурасы 1100-1300град, ал ұстап тұру уақыты 20-50сағат

2.1) Металдың атомдық-кристалдық құрылымы

2.2) Күй диаграммаларын құру әдісі

• Қорытпаның қасиеттері фазалық құрамына тәуелді болғаннан, фазалық талдау жасау үшін арнайы күй диаграммаларын құрайды.

• Бұл диаграммалар арқылы кез келген температурада белгілі құрамы бар қорытпаның құрылымын анықтауға және олардың термиялық өндеудің тәртіптерін белгілеуге болады.

• Күй диаграмманы эксперименталдық әдісімен сызып алады. Ол үшін әртүрлі құрамымен бірнеше қорытпалар керек.

• Әр қорытпаға “температура-уақыт” координаттарда суыту графигін сызады. Суыту графигінің кризистік нүктелерін (1,2,3), “температура-құрамы” координаттардағы графигіне көшіреді

2.3) Термиялық өңдеудің түрлері

• Жасыту

• Шынықтыру

• Жұмсарту

• Химия-термиялық өңдеу (ХТӨ)

• Термо-механикалық өңдеу (ТМӨ)

2.4) Легірлеуші элементтердің болаттың құрылымы мен қасиеттеріне әсері Л.э. темірдің полиморфизміне оң әсер әтеді, А3 (SG) және А4 (NJ) нүктелерін жылжитып, яғни  және -фазалардың аймақтарды кеңейтіп немесе кішірейтіп. Ni, Mn элементтері А3 нүктені төмендетеді және А4 көтереді, -фазаның аймағын кеңейтіп. Мұндай легірлеуші элементтер бар қорытпаларды аустениттік қорытпалар деп атайды. Cr, W, Mo, V, Al элементтері А3 нүктені жоғарылатады және А4 төмеңдетеді, -фазаның аймағын кішірейтіп және -фазаның аймағының кеңейтіп. Осы л.э. бар қорытпаларды ферриттік қорытпалар деп атайды

Легірлеу аустениттік тұйіршіктердің өсуіне бейімділігін; мартенситтік айналдыру температурасын төмеңдетеді. Л.э. болаттың шынықтыру тереңдігін артады, диффузиялық процестерді баяулату нәтижесінде. Бор шынықтыру тереңдігінін арттыруына ең үлкен әсер береді. Cr, Ni және Mo – элементтерінің де әсері сондай. Л.э. (Ni және Mn элементтерден басқа) мартенситтің ыдырауын баяулатады, 400 – 500оС температураларға дейін сақтатып, яғни легірленген болаттар жоғары температураларға дейін қаттылығын сақтайды. Жұмсарту кезінде легірлеуші элементтерінің карбидтердің дисперстік бөлшектер пайда болады. Сондықтан, 400 – 500оС температураларда шынықтырылған күйімен салыстырғанда легірленген болаттарда қаттылығы арттыру мұмкін.