12.2 Сіріңкелі құрамдар

Қазіргі уақытта бүкіл әлемде сіріңкенің қорабының жағындысына үйкеу арқылы жанатын қауіпсіз сіріңкелер шығарылып жатыр.

Қазіргі уақытта сіріңкенің тұтану процесі мынадай: жағындыдағы қызыл фосфор мен сіріңкенің басындағы бертолет тұзының үйкелуі кезінде экзотермиялық реакция жүреді. Сол реакцияның жылуынан сіріңке басының қызуы өтеді.

Қазіргі сіріңкенің басының құрамында өз оттегісін оңай беретін тотықтырғыш зат ретінде KCIО₃ пайдаланылады. Әдетте сіріңкенің құрамында екі жанғыш зат бар: күкірт және жануар (сүйекті) желімі. Жанғышты таңдау химиялық және техникалыққа негізделген: KCIО₃+S қоспаның жарқырауы төмендегі салыстырмалы температураға (220⁰С) ие және құрамның оңай тұтануын қамтамасыз етеді; жануар желімі сулы ерітінді түрінде енгізіледі (кептіру кезінде су жойылады). Массаның керекті консистенциясын құрайды және сіріңкенің басын сақтау кезінде ылғалдан қорғайды.

Әдетте жаңғыш сіріңкенің құрамына 6–8 компонент кіреді, өйткені оларға бертолет тұзының жойылуын жылдамдататын катализаторлар (MnO₂, K₂Cr₂O₇), толықтырғыштар (темір сурик Fe₃O₄, мырышты белила ZnO және т.б.), сіріңкенің басының үйкеліске сезімталдығын арттыратын заттар (майдаланған шыны) және де органикалық бояғыштар. Мысал ретінде келесі құрамды келтіруге болады: (%)

KCIО₃ – 51 Fe₃O₄ – 6

Ұнтақталған шыны – 15 S – 5

Жануар желімі – 11 MnO₂ – 4

ZnO – 7 K₂Cr₂O₇ – 1

Фосфорлы масса (қораптағы жағынды) келесі компоненттерден тұрады:

Қызыл фосфор – 37,2 Декстрин – 7,0

Sb₂S₃ – 33,5 MnO₂ – 3,4

Жануар желімі – 9,3 CaCO₃ (бор) – 2,0

Темірлі сурик – 7,0 ұнтақталған шыны – 0,6

Сіріңкенің сапасы келесі түрде бағаланады:

1. Сіріңкенің соңғы жануының нәтижелері бойынша (бұл жерде бір уақытта сіріңкенің де, жағындының да сапасы тексеріледі);

2. Сезімталдықты анықтау (ерекше құралда);

3. 24 сағат бойы бөлме температурасында және 99,4 % ылғалдылықта сіріңкенің ылғалға төзімділігін анықтаудан кейін соңғы жағу жүргізіледі;

4. Сіріңке басының жарқырауының температурасы анықталады;

5. Сіріңке басы мен сіріңке таяқшасының арасындағы адгезиясын анықтайды;

Сіріңке таяқшасының шоқтануы болмаса, жасау алдында 1,5% - H₃PO₄ ерітіндісімен сіңіріледі және кейін парафинделеді (балқыған парафинге батырылуы).

Қарапайым сіріңкелерден басқа арнайы сіріңкелер жасалады:

1. жел кезінде, ылғалда, жаңбырда жанатын штормдық;

2. жанғанда түрлі–түсті жалын беретін сигналды;

3. жанғанда жоғары температура беретін және басы жанғанда көп мөлшерде жылу беретін термиялық;

4. суретке түсіру үшін қолданылатын (бір мезетте) лезде жарқырау беретін фотографиялық;

АҚШ–та бұдыр беттерге үйкегенде жанатын сіріңкелерді ойлап тапқан, ол SAW (strike anywhere) деп аталады. Бұл құрамның негізі секвисульфид P₄S₃.

12.3 Отшашу құрамдары

Бұл құрамдар әртүрлі болады. Отшашу дайындағанда оның құрамының рецептісіне ғана емес, сонымен қатар отшашудың өнімдеріне назар аударылады.

Отшашу құрамының негізгі түрлеріне келесілер жатады: түрлі–түсті оттың құрамдары (10.1–кесте), жарық беретін және дыбыс шығаратын құрамдар, сонымен қатар осы әсерлердің комбинациясы. Көптеген түрлі түс беретін отты құрамдар қолдануы мүмкін. Мысалы қызыл, сарғышқызыл (Са тұздары), сары жасыл (барий қосылыстары, мыс), ақ (Ba және Sr тұздарының комбинациясы).

Дыбыс эффектісін алу үшін келесі компоненттен тұратын құрам қолдануы мүмкін (%):

KCIO₄ – 63-69

AI ұнтағы – 32-36

Графит – 1

Көкшіл түс алу үшін келесі компоненттен тұратын құрам қолданылады (%): КС1O₄ - 58, CuO - 25, C₆Cl₆ - 12, стеарин - 5 және графит (100% жоғары) - 3.

Кесте 12.1